Zijn Westerlingen nou zo opgefokt, of zijn Afrikanen gewoon erg relaxed?
Opeens stopt ons busje halverwege Jinja in de brandende zon. Via de open raampjes worden we in no time aangevallen door verkopers met op stokjes gespietste lever en dode kippen. Bezwete lijven en gezichten duwen om een plekje bij het raam. ‘Mzungu, mzungu! You buy kuku?’ Terwijl ik met een glimlach de vier stukjes lever op stok die rakelings mijn neusgat spietsen probeer te vermijden, pakt de potige buschauffeur demonstratief zijn boeltje bij elkaar en sjokt fluitend de bus uit.
‘His sweety’
“Sebo (Sir) where you go?”, vraagt een oplettende dame met twee stokjes kip in de ene- en een baby in de andere hand. “I am coming”, schreeuwt de chauffeur terug, en verdwijnt uit zicht. Typisch. De minuten verstrijken. Daar zitten we dan. In de hitte. Geen beenruimte. Te veel mens per vierkante meter. Zweet. En overal die gore stukjes lever. “He is gonna make out with his sweety”, weet een oude bebrilde man met goeie kop en betekenisvolle blik te vertellen. Wat? De buschauffeur laat ons badend in het zweet achter omdat hij van bil gaat met zijn ‘sweety’?
Ik kijk om me heen. Hier, in de bloedhete bus richting Jinja, staat de tijd stil. We wachten ondertussen al een kwartier. Mensen staren in trance voor zich uit. Niemand beweegt. Die actieradius maakt me gek. In mijn fantasie schreeuw ik door mijn megafoon; ‘HAALLLOOOO!?!?!?! Waarom DOEN we niks?’. Mensen hier zijn professionele wachters. Eindeloos, passief en gelaten, wachten. Waarom kan ik dat eigenlijk niet?
Concept van tijd
De Afrikaanse filosoof John Mbiti schreef een boek over de verschillen tussen het Westerse- en Afrikaanse concept van tijd. Voor Westerlingen is tijd een serie witte strepen op een snelweg waarover je rijd, legt hij uit. Omdat ze geloven op constante snelheid de rechte weg te berijden, denken Westerlingen precies te weten wannneer ze in de toekomst welke streep gaan passeren.
Onderlinge afspraken over werk en geld staan bij de toekomstige strepen op de snelweg gemarkeerd. Die geconceptualiseerde toekomst maakt ze nerveus; ze moeten voor een bepaalde tijd dingen afhebben, anders kunnen klanten of vrienden afhaken. Een wedstrijd tegen de tijd. Wachten op een trein of tijd over hebben na een afspraak wordt dan ook gezien als ‘dode tijd’. aldus Mbiti.
‘In the West they have the clock, in Africa we have the time’
‘De Afrikaan’ (voor zover die bestaat) heeft volgens hem niet zo’n lineair concept van de toekomst, en is daardoor veel meer een met de tijd. De snelweg kan hobbelig zijn, er kunnen gaten in zitten, je kan onderweg vrienden tegenkomen, of een ongeluk. Daarom heeft nadenken over de toekomst niet zo heel veel zin, immers, die is waarschijnlijk toch anders dan je je je van tevoren kan bedenken. De invloed op de toekomst wordt daardoor heel klein geacht, dus waarom zou je er je hoofd over breken? Stresskippen worden (mede daarom) ook niet gewaardeerd. ‘In the West they have the clock, in Africa we have the time’, is een veel gehoord gezegde hier.
Die African Time wordt ook heel letterlijk opgevat. Je weet precies hoe laat het is als een Oegandese vriend zegt ‘See you 7 o’clock African time!’. Dat wordt heel lang wachten… In Ivoorkust dachten ze hier een stokje voor te steken met een campagne tegen African time, de ‘Punctuality Night’. In de hoofdstad Abidian werden awards uitgereikt voor zakenmensen die altijd op tijd waren. De slogan van de campagne? ‘African Time is killing Africa – let’s fight it’. De winnaar, Narcisse Aka, was zo ongelooflijk punctueel dat zijn collega’s hem ‘Mr. White Man’s Time’ noemden.
Niet de toekomst, maar het nu
Hoewel de African time bloedirritant kan zijn, zoals in de bus met die stokjes lever, kan ik ook wel genieten van het gevoel dat niet alles te controleren is, dat je los moet laten, niet in de toekomst moet leven maar in het nu. Hoe ik na mijn Oegandese avontuur ooit weer de Nederlandse jungle overleef met mijn African time? Dat zien we dan wel weer!
