Krachtig en efficiënt
De markt is waarschijnlijk de uitvinding die wereldwijd het meest heeft bijgedragen aan het terugdringen van honger. Goedwerkende markten zorgen ervoor dat er efficiënt geproduceerd wordt, er geïnvesteerd wordt in voedseltechnologie en dat het voedsel de mensen bereikt. Er is nauwelijks honger in landen met goed ontwikkelde markten. Alternatieven daarentegen zijn minder succesvol gebleken. In delen van Afrika zonder functionerende markten bestaat doorgaans hongersnood. En de experimenten van Mao in China of Stalin in de USSR op het gebied van voedsel waren geen doorslaand succes. Sinds China de markt juist heeft omarmd op haar eigen wijze, is de honger daar snel gedaald.
Eerlijke transacties
Markten zijn krachtig in het voorzien in de behoeftes van haar deelnemers. Eigendomsrechten zorgen ervoor dat er rekening wordt gehouden met de belangen van elk individu: een transactie gebeurt alleen als beide partijen ermee instemmen en dus als het goed is voor allebei. De kracht van de markt is dat zij hiermee vraag en aanbod heel efficiënt op elkaar afstemt. Prijzen zorgen ervoor dat er niet teveel of te weinig wordt gemaakt van elk halffabricaat en eindproduct. Zo lossen markten op organische wijze het gigantische informatievraagstuk op van hoeveel wie waar moet produceren. Probeer maar eens een hele voedselketen te plannen – sovieteconomen kunnen er meer over vertellen.
Eigendomsrecht
Maar waarom hebben we dan toch honger? De markt heeft één achilleshiel: het eigendomsrecht. Als deze institutie faalt, dan faalt de markt. En het eigendomsrecht faalt behoorlijk. Ten eerste zijn er publieke goederen waar geen individuele eigendomsrechten aan te verbinden zijn, zoals de oceanen of het klimaat. Ten tweede kunnen toekomstige individuen geen eigendomsrechten uitoefenen, dus worden hun belangen genegeerd. Ten derde kunnen zwakke staten de rechten van hun burgers niet verdedigen, waardoor bijvoorbeeld landroof ontstaat. Tenslotte moet je een minimum aan eigendom hebben, wil je je eigendomsrechten betekenisvol kunnen uitoefenen. Als je heel arm bent, wordt jouw voedselbehoefte nauwelijk opgemerkt in de markt en zul je bijna alles moeten slikken, zoals het werken onder een leefbaar loon.
Externe kosten
Falende eigendomsrechten leiden tot externe kosten, kosten die niet in prijzen verwerkt zitten. Bijvoorbeeld, tijdens de productie van onze hamburger is veel CO2 uitgestoten. Dit leidt tot een slechter klimaat en een afname aan akkerland over dertig jaar. Onze kinderen ondervinden dus kosten van onze hamburger, maar wij betalen hier niet voor. Dit is oneerlijk en inefficiënt. Het leidt langzaam maar zeker tot een ecologisch failliet van de wereld.
Echte prijzen
Hoe kunnen we dit probleem het beste oplossen? Niet door markten overboord te gooien. Maar juist door de kracht van markten in te zetten voor een duurzame economie, die eenieder van voedsel voorziet. Dit kan met echte prijzen. Echte prijzen zijn winkelprijzen plus de externe ecologische en sociale kosten. Deze kosten bestaan uit onder meer CO2-uitstoot, watergebruik, biodiversiteitsverlies, vervuiling, onderbetaling en slechte arbeidsomstandigheden. Echte prijzen kunnen binnen de markt de belangen behartigen van de mensen voor wie het eigendomsrecht faalt.
Nu zijn duurzame producten vaak duurder; als we echte prijzen betalen, worden duurzame producten veel goedkoper. Dit leidt ertoe dat er uiteindelijk alleen maar duurzame producten in de winkel liggen – zonder externe kosten dus. Hierdoor worden er niet meer natuurlijke hulpbronnen gebruikt dan de aarde kan aanvullen en krijgt elke werknemer een leefbaar loon. Dit betekent dat iedereen voedsel kan kopen, nu en in de toekomst.
Transparantie
De eerste stap is transparantie. Laten we gewoon eens zichtbaar maken wat ons voedsel (en elk ander product) echt kost als we rekening houden met de lokale boer in Afrika en onze kinderen. Zo kunnen we als consument en producent nu al kiezen voor de duurzaamste producten. Dit zou een geweldige boost geven aan de vele initiatieven voor duurzaam voedsel door hun positieve impact zichtbaar te maken.
Kost het niet veel moeite om de hele productieketen af te gaan om de echte prijs te bepalen? Ja, dit gaat wat inspanning kosten. Aan de andere kant kunnen we hiermee het voedselprobleem oplossen en de wereld duurzaam maken. Het is de moeite dus zeker waard. En het kan gewoon. Sportproducent Puma heeft afgelopen week laten zien wat de ecologische kosten zijn van een paar van hun schoenen en t-shirts. En True Price gaat komend jaar aan de slag met bedrijven en NGOs, zoals Oxfam Novib, om de echte prijs van voedselproducten te achterhalen!
Adrian de Groot Ruiz is medeoprichter van True Price, een stichting voor duurzame prijzen, universitair docent financiering aan de Radboud Universiteit, curator van de Global Shapers Amsterdam en Worldconnector.
