"Kijk, hier groeit niks. Helemaal niks. Zelfs geen onkruid." Pius Floris pakt een steen op van de uitgeputte grond. Er liggen er hier in de brandende zon een hoop. Ze zijn naar de oppervlakte gebracht doordat wind en regen steeds meer van de vruchtbare bodem hebben weggespoeld. Zo’n twintig centimeter zachte aarde is er nog over, daaronder rest niets dan harde rotsgrond.
Landbouw zonder bewatering
Drie jaar geleden troffen 'bodemdokter' Floris en zijn team van Spaanse en Nederlandse boeren en onderzoekers, de akker aan in deze staat. Het stuk dorre land ligt tussen de Spaanse steden Zamora en Saragossa. Het is moeilijk te bevatten dat deze centraal gelegen regio, Castilla y León, eeuwenlang de leverancier was van graan. Mensen uit de wijde omgeving werden ermee gevoed. Nu is het verbouwen van graan hier alleen nog rendabel dankzij de Europese subsidie per hectare landbouwgrond, die werd ingesteld om de voedselzekerheid op het continent te garanderen. In het voorjaar is de omgeving nog redelijk groen, maar in de zomer zal alles om deze onberegende akker heen verdord zijn.
Samen met de Spaanse Universiteit van Valladolid en vijf andere partners, is het team van Pius Floris verantwoordelijk voor het laten herbegroeien van een stuk verlaten land van 2x 50 hectares. Deze akker was over overbemest en behandeld met veel chemicaliën voor een langdurige periode. Met als resultaat dat niks meer wilde groeien.
Het project, gefinancierd door het Europese Life +, loopt van 2012 – 2017. Het doel: in een paar jaar tijd dit stukje woestijn tot leven wekken, om te laten zien dat je erosie een halt kunt toeroepen en landbouw er wel degelijk mogelijk is, zelfs zonder irrigatie.
Schimmels en bacteriën
Floris heeft een hart voor landbouw en wetenschap, maar is vooral ondernemer. Hij leidde jarenlang een naar hem genoemd boomverzorgingsbedrijf. Acht jaar geleden verkocht hij het. Met de opgedane kennis van bodem en wortelgroei stortte hij zich toen op het verbeteren van landbouwgrond door het bodemleven te stimuleren. Met zijn bedrijf, Plant Health Cure, adviseert hij onder meer boeren, tuinders en golfbaanbeheerders. Ook verkoopt hij producten die de gezondheid van de grond en groei van planten ten goede komen, waarvan specifieke schimmels en bacteriën een belangrijk deel uitmaken.
Het zijn dan ook de schimmels en bacteriën die in dit Spaanse project een centrale rol spelen. Die vormen namelijk een samenwerking met planten, waarbij ze in ruil voor suikers water, mineralen en voedingsstoffen uit de bodem aanleveren, helpen weerstand bieden tegen ziekteverwekkers en de plantengroei stimuleren. De graanproductie die hier tientallen jaren plaatsvond, heeft deze gunstige micro-organismen door de toediening van kunstmest en pesticiden vrijwel volledig uitgefaseerd, legt Floris uit: "Wij brengen ze terug in het systeem."
Geslaagd experiment
Het project, dat een experiment is, startte als volgt: eerst maakte het team met een Romeinse ploeg, die lang niet zo diep ploegt als een moderne ploeg, rillen. Deze liggen dwars op de afstroomrichting van het water liggen, zodat de winterse regen niet wegvloeit maar juist in de grond trekt. Vervolgens zaaide men er haver en wikke op, beide geschikt als veevoer. Wikke is een plant die stikstof kan binden aan zijn wortels, waardoor die stikstof na de oogst beschikbaar komt voor de volgende gewassen.
Wortels groeien door rotsen
Na het zaaien verdeelde het team de akker in drie zones. Zone A kreeg een hoge dosis organische mest met bacteriën en schimmels. Plus de zogeheten mycorrhizaschimmels. Dat zijn schimmels die zich in of op de wortels nestelen en een fijnmazig netwerk vormen. Hierdoor kunnen de planten veel meer water en voedingsstoffen opnemen. Zone B kreeg van beide een halve dosis. Zone C werd behandeld als op de conventionele manier: met kunstmest.
De gewassen in zone A met de schimmels en bacteriën groeiden het best.
Al na een paar maanden zagen Floris en zijn collega's een duidelijk verschil. De gewassen op de zone met kunstmest, groeiden het slechtst. De gewassen in zone A met de schimmels en bacteriën groeiden het best. Ook opvallend: de wortels van de gewassen bleken zich door de rotsachtige grond heen geboord te hebben, op zoek naar grondwater. Dit kwam door de zuren die de schimmels uitscheiden. En dankzij de diepe wortels kunnen de gewassen in dit droge gebied groeien zonder dat de boer hoeft te irrigeren.
Dat verschil is een week voor de derde oogst uiterst zichtbaar. De zon brandt op de akker, maar in zone A zien de gewassen er kerngezond uit. In zone C zijn de plantjes erg klein. Veelal hebben ze rode blaadjes, wat een teken is van fosfortekort. Fosfor is een van de belangrijkste mineralen. Dat was via de kunstmest wel toegediend, maar kon blijkbaar onvoldoende opgenomen worden, omdat daarvan het grootste deel de wortels niet bereikt. ‘Er zijn zeker tien andere verschillen meetbaar,’ vertelt Alejandro Campo del Rio die het land beheert.
Floris beent door het haast heuphoge haver en wikke, elke paar meter halt houdend om een aar vast te pakken en te bestuderen: "Hier word ik zo geil van!" Af en toe trekt hij een plant uit de grond om de wortels onder zijn loep te bekijken. Ze komen inmiddels bijna tachtig centimeter diep, blijkt uit een meting aan de wand van een kuil die Alejandro een paar dagen eerder groef. “Aan de bijzonder fijne vertakking van de haverwortels is voor het getrainde oog te zien dat de wortels gekoloniseerd zijn met mycorrhizaschimmels. En zie je hier die kleine bolletjes? Dat zijn de stikstofknolletjes aan de wortels van de wikke. Zij zetten de stikstof uit de lucht om in een vorm die voor de plant opneembaar is.” Want als de wikke wordt geoogst, blijft de stikstof achter voor de volgende teelt.”
Het mogelijk maken van landbouw in dit soort 'marginale' gebieden wordt steeds belangrijker.
Bodem verdient aandacht
Het team hoopt binnenkort een grote Europese onderzoekssubsidie binnen te slepen om de methoden nog meer te verfijnen en bestuderen. En ze willen deze manier van werken in heel de regio gaan uitrollen. Het mogelijk maken van landbouw in dit soort 'marginale' gebieden wordt steeds belangrijker. De wereldbevolking groeit, terwijl de bodemkwaliteit wereldwijd afneemt en er door de klimaatverandering vaker extreme droogtes optreden. De recente watercrisis in de Amerikaanse staat California is een toonaangevend voorbeeld.
De zegen van de lokale Spaanse gemeenschap in heeft het team van Floris in elk geval. De burgemeester van het nabijgelegen dorpje Ayoo de Vidriales heeft Floris ooit al spontaan een huis aangeboden, omdat het doen herleven van de landbouw werkgelegenheid creëert voor jongeren die waren weggetrokken op zoek naar een baan. De belangstelling uit de hele omgeving en vanuit de Europese Unie neemt snel toe. Eind mei is de haver en wikke op het perceel geoogst. De opbrengst van dit veevoer is ruim 4.000 kilo per hectare. Dat is evenveel als wat een normale boer kan bereiken mét bewatering. "We zijn de bodem veel te lang uit het oog verloren. Het wordt hoog tijd dat we dat goedmaken."
Fotografie: Miguel Ángel Santos
