Als we een recente publicatie in de Guardian mogen geloven dan gaat het hier niet om fictie, maar is dit precies wat zich in Brussel heeft afgespeeld rondom hormoonverstoorders, de zogeheten endocrine disruptors die schadelijk kunnen zijn voor de menselijke hormoonhuishouding en gezondheid (ED's). De krant citeert bronnen binnen de Europese Commissie die vertellen hoe – onder druk van chemiegiganten als Bayer en BASF – een intern rapport werd 'onderdrukt'. Dat rapport adviseert om 31 pesticiden in de ban doen, bestrijdingsmiddelen waarvan de residuen te vinden zijn op onder meer sla, komkommer, tomaat maar ook fruit als appels, peren en aardbeien.
Wat is hier precies aan de hand?
Het verhaal van de ED's voert terug naar 2009, wanneer de Europese Unie besluit alle hormoonverstorende pesticiden uit te faseren. ''Het was een gezamenlijke beslissing van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Europese Raad'', vertelt Hans Muilerman van Pesticide Action Network Europe (PAN), een NGO die het dossier nauwgezet volgt. ''Er werd besloten dat er geen blootstelling meer mocht zijn. De Commissie werd vervolgens verplicht om eind 2013 met criteria te komen om die hormoonverstoorders te definiëren.''
Hormoonverstoorders (ED's) verschillen van andere chemicaliën in het feit dat ze al bij zeer lage dosis effect hebben. Wetenschappers linken ED's aan een toename in geboorteafwijkingen, genitale misvorming, onvruchtbaarheid, maar ook negatieve gezondheidseffecten als kanker, diabetes en verminderd IQ. De extra zorgkosten worden in Europa geschat op honderden miljoenen euro's; de totale maatschappelijke schade loopt naar schatting in de miljarden. ED's komen voor pesticiden, maar ook cosmetica, speelgoed en plastics.
Lobby industrie
Maar dat laatste gebeurt nooit. Muilerman: ''Toen de industrie het rapport van DG Milieu (Europees ministerie van Milieu, verantwoordelijk voor het opstellen van de criteria) zag, raakten ze in paniek. De industrie is toen helemaal losgegaan: ze hebben niet alleen de koepelorganisaties ECPA en CropLife America op de ambtenaren afgestuurd, maar ook de CEO's van chemiebedrijven als Bayer en BASF hebben persoonlijk contact gelegd met de Commissaris.''
De lezing van Muilerman wordt bevestigd in emails die hij toont. ''Als de regels voor ED's niet zorgvuldig en proportioneel worden opgesteld'', schrijven de CEO's van de pesticide-bedrijven in 2013 aan Commissaris Janez Potočnik (Milieu), ''dan schaadt dat het concurrentievermogen van de Europese boeren, de voedselindustrie, en heeft het een negatief effect op internationale handel.''
De lobby heeft effect, en het rapport van DG Milieu krijgt steeds meer weerstand vanuit DG Handel en DG Landbouw. Muilerman: ''Ze hebben ambtenaren daar geweldig veel angst aangejaagd door te stellen dat de Europese graanteelt niet meer mogelijk zou zijn; dat twintig procent van alle bestrijdingsmiddelen verboden zouden worden. Helaas zijn ze succesvol geweest. In 2013 heeft het secretariaat-generaal, dat direct onder Commissievoorzitter Barosso zit, de stekker er uitgetrokken.''
Hoe de memo van DG Milieu op een zijspoor werd gezet is ook onderwerp van de documentaire Endocrination.
Maar mag de Commissie een democratisch besluit zomaar naast zich neerleggen? 'Nee' zei Zweden vorig jaar, en daagde de Commissie voor het Europese Hof van Justitie in Luxemburg. De Europese Raad en het Europees Parlement hebben zich inmiddels bij die zaak aangesloten.
Het gaat om bijvoorbeeld hormoonverstoring bij jonge kinderen. Hele serieuze gevaren
Europees Parlement eist maatregelen
Het was de Nederlandse Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy (D66) die het Europees Parlement daartoe opriep. Gerbrandy maakt zich al jaren hard voor regulering van ED's; niet alleen in pesticiden. Hij stuurde samen met collega's van alle partijen recent een brief naar Commissaris Vytenis Andriukaitis (Voedselveiligheid) om actie te eisen op het dossier.
''Wij roepen de Commissaris op nu eens werk te maken van die hormoonverstoorders'', licht Gerbrandy toe. ''Er bestaat de gekke situatie dat de Commissie wordt aangeklaagd door het parlement en de lidstaten voor het niet nakomen van een wettelijke verplichting. De Commissie heeft zonder enig overleg de politieke keuze gemaakt om bepaalde industriële belangen te laten prevaleren. Ik vind dat onacceptabel. Niet alleen wettelijk, maar ook maatschappelijk gezien. Het gaat om bijvoorbeeld hormoonverstoring bij jonge kinderen. Hele serieuze gevaren.''
Maar die boodschap lijkt aan dovemansoren gericht. De Commissie is inmiddels met een nieuw plan gekomen, waarbinnen vijf opties – variërend van verbieden tot alles bij het oude laten – worden overwogen. Ze start binnenkort een 'impact assessment' om te kijken wat de beste optie is.
Maar geef mij eens de prijs van het uitsterven van de leeuweriken? Of de marktprijs van mensen die kanker krijgen?
Volgens Muilerman duwt de impact assessment het beleid in een voor de industrie gunstige richting. ''Het is een kosten-batenanalyse'', zegt hij. ''Wat je doet is overal een marktprijs aan geven. De industrie is erg goed in het berekenen van die kosten. Maar geef mij eens de prijs van het uitsterven van de leeuweriken? Of de marktprijs van mensen die kanker krijgen? Dat komt nooit uit de verf. Ook is het moeilijk om bijvoorbeeld te bewijzen hoevaak borstkanker wordt veroorzaakt door ED's. De stoffen zijn dertig jaar op de markt, maar het is een experiment dat niet wordt gemonitord.''
Ondertussen ontstaat wat in Brussel wel wordt genoemd 'paralysis by analysis'; door het doorlopend analyseren blijft de status quo gehandhaafd.
Muilerman: ''Doordat die criteria er niet zijn, worden aan de lopende band ED's weer voor lange tijd goedgekeurd. Aan het eind van het jaar zal bijvoorbeeld glyfosaat [ook wel bekend als 'Roundup', VH] weer voor vijf of tien jaar worden toegelaten. Zo'n goedkeuring geeft de industrie ook weer mogelijkheden om een uiteindelijk verbod bij de rechter te gaan aanvechten.''
'Geen gevaar volksgezondheid'
Bij DG Milieu wil men niet op de kwestie ingaan. ''De bevoegdheid voor het ontwikkelen van de criteria is inmiddels verplaatst naar DG Gezondheid en Voedselveiligheid'', zegt Björn Hansen, verantwoordelijk voor het 'onderdrukte' rapport. ''Vragen kun je aan hen richten.'' Oktober vorig jaar was Hansen opener. Toen vertelde hij in de Milieucommissie van het Europees Parlement dat 'de Commissie op schema lag bij het vaststellen van de criteria', maar dat zaken een wending namen na 'berichten uit de industrie over de potentiële economische impact'.
Bij het DG Gezondheid en Voedselveiligheid wil men echter ook niks kwijt over de besluitvorming omtrent ED's. Een woordvoerster benadrukt wel dat er geen gevaar bestaat voor de volksgezondheid. ''Consumenten worden beschermd tegen ED's door de EU-wetgeving die gaat over de toelating van chemische stoffen voor producten als pesticiden en industriële chemicalien.''
Maar volgens Gebrandy en Muilerman is die bescherming niet toereikend. Muilerman: ''De traditionele risico-inschatting voor chemicaliën, waarbij wordt gezocht naar een veilig niveau, werkt bij deze stoffen niet. Met name waar het gaat om de foetus maken wetenschappers zich zorgen omdat blootstelling al bij heel lage dosering de opbouw van het organisme kan verstoren. Dat is precies de reden waarom ooit democratisch is besloten om een aparte categorie te creëren.''
De impact assessment gaat deze zomer van start en zal volgens de Commissie zeker tot 2016 duren. Hans Muilerman denkt dat het onderzoek echter niet voor 2017 klaar zal zijn. Wanneer het Europees Hof van Justitie de zaak in behandeling neemt is nog niet bekend.
