Wie de M of V op zijn/haar/hun paspoort wilde wijzigen, moest zich tót 1 juli 2014 onomkeerbaar laten steriliseren. Die schending van lichamelijke integriteit, waarvoor het kabinet later excuses zou aanbieden, werd precies tien jaar geleden uit de wet geschrapt. Drie ervaringsdeskundigen die onder de oude Transgenderwet hebben geleden vertellen over de oude wet, de excuses en over hoe de politiek over transgender mensen spreekt.
Willemijn van Kempen (63): ‘De excuses voor de oude wet hadden een les moeten zijn’
“Ik ben van 1961. Op mijn zeventiende zocht ik hulp bij een therapeut vanwege mijn gevoelens over mijn genderidentiteit. Terugkijkend zou ik zeggen dat het op conversietherapie neerkwam: ze probeerde me van mijn transidentiteit af te brengen. Dat maakte alles erger: mijn gevoel vrouw te zijn werd als ziekte benaderd en bleek natuurlijk niet geneesbaar. Later, bij het genderteam, raakte ik opnieuw bekneld in een medische mal, onder andere omdat ik niet op mannen viel.
In 1998 heb ik de geslachtsaanduiding in mijn paspoort aangepast. Dat was dus onder de oude wet, die voorschreef dat ik gesteriliseerd moest zijn. Maar ik had een kinderwens en wilde mijn reproductieve cellen bewaren. Dat wilde de arts niet doen. ‘Dan behandelen we je niet’, zei hij. Drie weken na die afwijzing heb ik hem een brief gestuurd, waarin ik mijn excuses aanbood. Dat was heel vernederend, maar ik moest wel. Ik had die behandeling nodig. Ik heb me onderworpen – zo voelt het.”
“Pas na mijn transitie ben ik me geleidelijk gaan realiseren wat me is aangedaan. Mijn partner en ik hebben moeten verwerken dat we kinderloos zullen blijven. Anderen worden nu opa en oma en hebben gezinnen opgebouwd; ik heb dat allemaal niet kunnen doen. Adoptie was niet eenvoudig en mijn partner was de grens van 40 jaar voorbij. Ik wil dat lezers weten dat mensen nog steeds dealen met de gevolgen van de oude wet. Ik begrijp dat de nieuwe generatie vooruit wil kijken, maar het is ook belangrijk dat mensen weten welk leed trans en intersekse mensen is aangedaan.”
Artikel gaat verder onder het kader.
Oude Transgenderwet (1985-2014) en excuses
Sinds 1985 is het in Nederland mogelijk om het geslacht in je geboorteakte te wijzigen. De wet stelde aanvankelijk sterilisatie, al dan niet in combinatie met een geslachtsaanpassende operatie, als voorwaarde. Tot 2001 moest je bovendien ongehuwd zijn of scheiden, omdat een huwelijk tussen twee mensen van hetzelfde geslacht nog niet mocht. Op 1 juli 2014 verviel de sterilisatie-eis en sindsdien is een verklaring van een arts of psycholoog, waarop staat dat iemands genderidentiteit ‘duurzaam’ is, voldoende.
In 2021 bood het kabinet haar excuses aan voor de wet van 1985-2014, omdat de verplichte sterilisatie de lichamelijke integriteit schond. Wie vóór 1 juli 2014 het geslacht in diens geboorteakte had laten wijzigen, kwam in aanmerking voor een tegemoetkoming van 5000 euro. Volgens Freya Terpstra van belangenorganisatie Transgender Netwerk waren de excuses duidelijk oprecht: “Het kabinet besefte: deze wet was eugenetisch en we hebben mensen veel leed aangedaan. Maar dat bewustzijn is eigenlijk direct weer verdwenen. Vandaag de dag weet bijna niemand meer wat trans en intersekse mensen toen is aangedaan. Ook al is het nog maar tien jaar geleden.”
Sem* (32): ‘Een maand na mijn sterilisatie hoorde ik dat de wet zou veranderen’
“Ik ben die pechvogel die nog nét onder de oude Transgenderwet viel. In november 2013 zijn mijn baarmoeder en eierstokken verwijderd en een maand later kwam naar buiten dat de wet vanaf juli 2014 zou veranderen. Dan gaat je wereld wel even op slot, dat was echt niet leuk. En ik kon het daar met niemand over hebben, want ik had toch zelf voor die operatie gekozen? En waarom zou je als trans man een kinderwens hebben? Maar die had ik wel, en toen ik me voor de operatie aanmeldde, vertelde niemand me dat ze van plan waren die wet te veranderen. De V in mijn paspoort behouden was geen optie, want die wilde ik echt niet op mijn diploma hebben. Dan zou ik me bij elke sollicitatie moeten verantwoorden.”
“Dat ik in opdracht van de overheid ben gesteriliseerd, doet me erg veel. Op het moment zelf besef je het niet, maar in feite zei de overheid dat ze mij en mijn nageslacht het liefste uit deze wereld zag verdwijnen. Ik vroeg nog of mijn eicellen ingevroren konden worden, maar daar reageerden ze lauw op, zo van: dat kan niet en het mag ook helemaal niet. Ik durfde daarna geen vragen meer te stellen, want ik wilde mijn paspoort aanpassen. Ik dacht: als ik moeilijk doe, gaat het hele feest straks niet door.
In 2021 was ik in de Ridderzaal aanwezig toen het kabinet excuses aanbood voor de oude Transgenderwet. Dat was een hele ceremonie. Op zich goed, maar de tegemoetkoming van 5000 euro vond ik belachelijk: die kwam niet overeen met de ernst van wat ons is aangedaan. De regering gaf artsen letterlijk de opdracht om ons onvruchtbaar te maken. Dat zorgde voor zoveel mentale en fysieke schade. Dan is 5000 euro een lachertje.”
“Ik maak me zorgen over mensen die nu in transitie willen, omdat zij misschien veel problemen krijgen. Sommige politici willen bijvoorbeeld puberteitsremmers verbieden, maar daarmee verpest je levens. Ik kreeg zelf ook geen puberteitsremmers, want mijn moeder wilde daar niets van weten, ook al gaf ik al jong aan dat ik me een jongen voelde. Daardoor ben ik de hele puberteit doorgegaan en heb ik nu littekens op mijn borst, die ik de rest van mijn leven meedraag. Dat was allemaal niet nodig.”
Artikel gaat verder onder het kader.
Opnieuw versoepeling, of toch niet?
In 2021 diende minister Dekker voor Rechtsbescherming (VVD) een voorstel in om de Transgenderwet opnieuw te versoepelen. De deskundigenverklaring zou komen te vervallen, kinderen onder de 16 zouden via de rechter ook hun geboorteakte kunnen aanpassen en je zou niet langer langs je geboortegemeente hoeven. In 2021 was het voorstel nog een hamerstuk, maar door druk vanuit de publieke opinie werden steeds meer partijen sceptisch.
In april van dit jaar stemde een Kamermeerderheid voor een NSC-motie, die de demissionaire minister opriep het wetsvoorstel in te trekken. Die weigerde dat omdat hij vond dat het onderwerp een debat verdiende. Freya Terpstra van Transgender Netwerk verwacht dat de nieuwe minister de wijziging wél van tafel zal vegen. “Dat is treurig, want tien jaar geleden wisten we al dat de verplichte deskundigenverklaring overbodig was. Nu zien we dat politici oude spookbeelden verspreiden, over de veiligheid van cisgender vrouwen en zogenaamde sociale besmetting. Dat bewezen misinformatie in de Tweede Kamer het debat kan beïnvloeden, is zorgelijk.”
Lucas Nieuwenhuis (27): ‘Ik zou willen dat politici naar deskundigen luisterden’
“Voor mijn omgeving heet ik al sinds mijn twaalfde Lucas en ik ben ook al tijdens mijn puberteit medisch in transitie gegaan, maar in mijn paspoort heb ik pas mijn naam en geslachtsaanduiding aangepast toen ik achttien was. Dat was in juli 2014, zo snel mogelijk na het ingaan van de nieuwe wet en het vervallen van de sterilisatie-eis. Heel bizar dat dat tien jaar geleden gewoon nog verplicht was. Dat is eigenlijk heel kort geleden.
Ik heb in 2021, toen het kabinet excuses maakte voor de oude Transgenderwet, geen tegemoetkoming gekregen, omdat ik me niet voor 2014 heb laten steriliseren, maar ik heb wel degelijk onder de oude wet geleden. En zelfs volgens de nieuwe wet had ik pas op mijn zestiende mijn paspoort kunnen aanpassen, ook al had ik op mijn twaalfde al een diagnose genderdysforie. Ik heette al vijf jaar Lucas toen ik bij de tandarts nog steeds werd opgeroepen met mijn oude naam, op de klassenlijsten stond altijd mijn oude naam en toen ik eindexamen deed, moest ik die naam ook invullen. Op mijn vijftiende zag een fysiotherapeut mijn ID. Die man stelde vervolgens bij elke afspraak heel ongepaste vragen.”
“Tien jaar geleden keek ik online live mee naar de stemming over de nieuwe Transgenderwet. En laatst keek ik mee naar de stemming over die motie van NSC, over het van tafel vegen van de versoepeling van de huidige wet. Pijnlijk, vond ik dat. Politici zeggen glashard: ik sta jongeren niet toe om zichzelf te zijn. Ik zou willen dat de politici die tegen de versoepeling van de huidige Transgenderwet stemden, naar de deskundigen zouden luisteren, want die vinden de versoepeling een goed idee.
Vergeet ook niet dat transgenderzorg in Nederland heel ontoegankelijk is. Je staat eerst jaren op een wachtlijst voor je een diagnose krijgt en daarna kun je pas toestemming krijgen om je paspoort aan te passen. Dat zou toch niet nodig moeten zijn? Transgender mensen zijn de afgelopen tien jaar zichtbaarder geworden, maar die zichtbaarheid heeft ook voor veel meer haat gezorgd. Vroeger moest ik uitleggen wat transgender zijn inhield, nu is er een grote groep in de samenleving die mij er gewoon liever niet bij heeft. Ik zou het toekomstige generaties gunnen dat ze het makkelijker hebben.”
* Om privacyredenen wordt Sems achternaam niet in dit artikel genoemd. Zijn achternaam is bekend bij de redactie.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
