Akwasi: ‘Als Omroep ZWART straks niet 100 duizend leden heeft, is het over en uit’

Afgezien van de office manager en een beeldredacteur, is Akwasi Owusu Ansah (36) – beter bekend als de Ghanees-Nederlandse duizendpoot Akwasi – half januari rond 10 uur de enige die op de redactie van Omroep ZWART al achter zijn laptop zit. Aan de muren van de tijdelijke ruimte prijkt alleen het inmiddels bekende gele naamlogo. De creatief directeur van een van Neerlands jongste omroepen heeft geen eigen kantoor in het hippe gebouw in de Amsterdamse Zeeheldenbuurt.

Waar Akwasi geen tekort aan heeft: aandacht, alhoewel die geregeld negatief is. Toen hij begin dit jaar deelnam aan de populaire quiz De slimste mens, werd op sociale media een lawine aan racistische haat over hem uitgestort. Gewoon omdat hij meedeed. En waarschijnlijk omdat een deel van Nederland nog steeds verbolgen is over zijn uitspraak vier jaar geleden. in de zomer van 2020, toen hij tegenover een menigte op de Amsterdamse Dam zei dat hij een zwarte Piet op zijn gezicht zou trappen als hij die zou zien.

Het land ontplofte en in verschillende media moest Akwasi zich live verantwoorden wat weer tot nieuwe controverse leidde. Hij ontving zelfs een kogelbrief en een poederbrief, zijn huis werd gefilmd en de beelden werden online gezet terwijl zijn vrouw hoogzwanger was. Toch zegt de voorman van hiphopformatie Zwart Licht nu mijmerend over die speech op de Dam: “Eigenlijk had ik die dag mijn sickste freestyle ooit.”

Hij wordt overigens óók overladen met liefde. Akwasi laat zijn inbox vol steunbetuigingen van vreemden zien; iemand biedt hem zelfs een overnachting in zijn bed & breakfast aan.

Van 30.000 naar 100.000 leden

Zoveel als het in de media gaat over alle controverse rondom Akwasi, zo weinig gaat het over zijn dagelijks werk als directeur van Omroep ZWART. Want vanuit de protesten tegen politiegeweld in de zomer van George Floyd en Black Lives Matter werd de eerste landelijke omroep geboren die geleid wordt door twee zwarte mannen: creatief directeur Akwasi en de Surinaams-Nederlandse algemeen directeur Gianni Lieuw-A-Soe. Een omroep die het pluriforme en progressieve antwoord moest worden op wit Hilversum.

Het begon met een razendsnel ontstane online campagne: bekende namen zoals Achmed Akkabi (Mocro Maffia), rapper Pete Philly, maar ook saxofoonster Candy Dulfer en schrijver Adriaan van Dis leenden hun gezicht, en de vereiste 50.000 leden werden in een recordtempo gehaald. In 2021 werd Omroep ZWART met haar beleidsplan toegelaten tot het publieke bestel. De zogeheten aspirant-omroep mag zich tot eind 2025 bewijzen, dan moet ZWART 100.000 leden hebben, waar nu hard campagne voor wordt gevoerd.

In 2021 hadden jullie 58 duizend leden, hoeveel zijn het er op dit moment?

“Rond de 30 duizend. Voornamelijk door een systeemfout zijn er na het eerste jaar veel automatische uitschrijvingen geweest. Die proberen we nu terug te halen. Maar er zijn ook opzeggingen geweest vanwege financiële redenen.”

Maak je je zorgen om het ledenaantal?

 “Ja, 50 duizend was enkel de drempel om het bestel in te komen. Als wij op 31 december 2025 geen 100 duizend leden hebben, dan is het over en uit. Dat zou heel erg zonde zijn. Het vertrek van BIJ1 uit de Tweede Kamer deed mij pijn. Toen ik opgroeide, had ik een BIJ1 in de Kamer en een Omroep ZWART in Hilversum nodig gehad, die mijn perspectief serieus namen. Met Omroep ZWART kunnen we Hilversum blijvend verrijken, ook door ons journalistiek meer te profileren. We zijn onze journalistieke stem aan het vinden en een journalistiek kernteam aan het bouwen. Ons hoofddoel is een intercultureel perspectief bieden op journalistiek.”

Interview gaat verder onder het kader.

Omroep ZWART is geboren vanuit die ene zomer rond Black Lives Matter. Aanvankelijk was de toon ‘unapologetically black’. Maar tijdens de ledenwervingscampagne was de boodschap dat Zwart alle kleuren samenvat, dat het een omroep voor iedereen is. Was dat een bewuste strategie?

 “Toen ik nog met Zwart Licht optrad met de meest zwart-bewuste, maatschappijkritische teksten zoals ‘Sorry dat ik zwart ben, sorry dat ik zwart praat, etc.’, dan rapten witte jongens en meisjes van Den Bosch tot Ulft mee. Dat nummer ging over alle momenten dat ik me kut voelde als ik werd gediscrimineerd. Mijn publiek was grotendeels wit en zij voelden dat. We kunnen ons als ZWART onmogelijk focussen op alleen zwarte mensen, daarvoor is er te veel verdeeldheid onder zwarte mensen, die echt niet allemaal onze progressieve waarden onderschrijven. Maar daarmee zouden we het als omroep ook niet redden. De groep is gewoon te klein.”

‘The culture’

“Ik heb voor het eerst sinds mijn 19e een vaste baan, dat is wel even wennen”, zegt Akwasi over zijn nieuwe carrièrepad, nadat hij bijna twintig jaar rapper, acteur, schrijver en tv-maker was. “Ik werkte altijd voor mezelf. Nu ben ik manager en leef ik deels op een kantoor.” Het leven van de parttime artiest, die een week na dit interview het dak van een strak uitverkocht Paradiso blies met een eenmalig jubileumconcert van Zwart Licht, bestaat nu voor een groot deel uit vergaderingen.

De eerste vandaag is er een met het team van That’s My Jam, een Nederlandse adaptatie van de muziekshow van de Amerikaanse Late Night-host Jimmy Fallon. That’s My Jam heeft veelal zwarte muziek en biculturele gasten, zoals actrice Imanuelle Grives en presentatrice Samya Hafsaoui. De biculturele redactie is blij met het succes van de spelshow en de goede recensies. Wel was er volgens de ZWART-redacteuren in de samenwerking met een externe partij niet veel respect voor de expertise vanuit Omroep ZWART en weinig oog voor ‘the culture’. Een ZWART-redacteur zegt dat ze onwetende vragen kreeg over haar afkomst. Een ander: “Hun blik en teksten waren erg wit. Dat past niet bij ZWART.” Akwasi notuleert en stelt vragen. “Het is belangrijk dat iedereen zich veilig voelt”, benadrukt hij. “Mochten we groen licht krijgen voor een tweede seizoen, is iedereen dan nog wel down?” Ja, de redacteuren blijken alsnog down.

‘The culture’ is een term die vaker valt op de vloer van ZWART. Het verwijst naar de vanzelfsprekendheid van culturele diversiteit en taal op de redactie en in de werkwijze. Veel jonge makers van kleur die in of rond het witte Hilversum werkten, zijn neergestreken bij ZWART. In de redactie zitten ex-medewerkers van BNNVARA, KRO-NCRV, maar ook jongerenradiozender FunX, populair bij biculturele (jonge) luisteraars. “Hier kan ik gewoon mezelf zijn en ben ik niet ‘die ene biculturele medewerker’ die alleen aan biculturele onderwerpen mag werken”, vertelt een redacteur met een Indonesische achtergrond.

‘The culture’ steekt ook de kop op tijdens een overleg met twee medewerkers van de NOS. Ze praten over een samenwerking tussen ZWART en de NOS rond Black Achievement Month – afgeleid van Black History Month in de VS – wanneer de prestaties van zwarte Nederlanders worden gevierd. Akwasi vraagt aan de NOS-redacteuren: “Wat versta jij onder een lekker programma? Wat is lekker? Voor jou is dat misschien hete bliksem [oud-Hollandse stamppot met appel, red.], voor mij is dat misschien tjauw min [Surinaamse dunne noedels, red].”

Omroep ZWART krijgt meer verzoeken tot samenwerking vanuit de NPO en omroepen. “We helpen een handje”, zegt Akwasi, die vertelt dat ZWART in een klankbordgroep rond diversiteit en inclusie zit en de NPO geregeld wijst op nieuw talent. Maar Omroep ZWART wil meer doen dan alleen bijdragen aan de ‘aanbodmix’ van de NPO, het wil de kijkers en luisteraars bereiken die de publieke omroep nu mist, om zich werkelijk een veelkleurige publieke omroep te mogen noemen: een jonge, geëngageerde generatie kijkers én mediamakers die divers is in afkomst, religie, genderidentiteit, seksuele identiteit en mentale en fysieke gesteldheid en zich niet vertegenwoordigd ziet in mainstream media.

ZWART valt op met muziek, humaninterestdocu’s en wat fictie. Wat mist is een structurele journalistieke bijdrage aan opinie, kennis en educatie, terwijl dat wel in jullie beleidsplan stond. Hoe komt dat?

 “Op Radio 1 zijn we wel journalistiek bezig, met De Nacht is ZWART, en Met Mandy! [Woelkens, red]. We maken zeven uur in de week radio over een breed scala aan onderwerpen; van kunst en theater tot geschiedenis, politiek en wetenschap. Ook online maken we heel veel content zoals Beste Nieuwkomer, GAZA: Strijd voor Hoop of Op Mijn Lijf Geschreven over schoonheidsidealen vanuit het perspectief van plussize modellen of iemand met albinisme.

Maar ik ben het ermee eens dat we nog niet journalistiek structureel aanwezig zijn op lineaire televisie. Als ik dan toevallig met de premier van Barbados zit te praten over de gevolgen van de klimaatcrisis voor zo’n eiland, in combinatie met de verstikkende koloniale handelsbetrekkingen, dan ga ik kapot vanbinnen, want dan denk ik: fuck, hadden we nu maar een talkshow. Ik zou niets liever willen, maar we zijn gebonden aan timeslots, ruimte op de zender en dubbeling met andere omroepen.

Er waren verwachtingen dat ZWART activistisch en maatschappelijk zou beginnen, met zware onderwerpen, zeker omdat we het publieke bestel inkwamen tegelijkertijd met het totaal tegenovergestelde, rechts-conservatieve Ongehoord Nederland (ON). Er werd vanuit andere media, maar ook vanuit de NPO, verwacht dat wij zouden ageren tegen ON, maar dat hebben we bewust niet gedaan. We wilden lichter beginnen met muziek en nieuw talent. Die programma’s waren ook haalbaarder om te maken.”

En de journalistieke plannen? Aan wat voor programma’s moeten we denken?

 “Zwart is wetenschappelijk gezien letterlijk een gebrek aan licht. Ons journalistieke DNA draait om onderbelichte perspectieven en sociale ongelijkheid. Wij nemen risico’s door geen usual suspects in te zetten, maar nieuw talent zoals Quinty Misiedjan onze grootste spelshow te laten presenteren. Onze missie is ‘nieuwe helden laten rechtzetten wat scheef is’, als het gaat om racisme, genderongelijkheid en klimaat. Denk aan stagediscriminatie en de discriminatie van mensen met een beperking, tot aan de verschillende behandeling van Oekraïense vluchtelingen en andere migranten hier.

Ik zou graag willen zeggen dat we ons eerste journalistieke studioprogramma beginnen in 2024, maar dat proces kost veel tijd: de NPO overtuigen, begrotingen maken, vacatures uitzetten, hopen dat de geschikte mensen beschikbaar zijn. Dan moet je nog pilots maken en daar een focusgroep aan koppelen om te bepalen of het format werkt.”

Tijdens een formatbespreking met de redactie vliegt in hoog tempo de ene na de andere pitch van verschillende makers over tafel. Een podcast met de komische TikTok-sensatie Lovella Telesford? “Dat vind ik meer iemand voor op beeld”, zegt hoofdredacteur Linda Zuidinga. Een documentaire over jazzzangeres Billie Holiday gaat ‘op rood’. “Een belangrijk icoon en een kans om een oudere doelgroep aan te spreken, maar de aanpak is te ouderwets, te lineair.” Over een voorstel om aan te haken bij een nationale actie om aangifte te doen tegen racisme is wat onenigheid: moet ZWART zich zo profileren op dat onderwerp? Of zou er een ledenwervingscampagne aan gekoppeld kunnen worden? Een podcastvoorstel over de opkomst en ondergang van rapgroep Opgezwolle staat een paar weken na de meeting al online.

“Als mensen soms vragen, waar is Omroep ZWART? Dan zeg ik vaak: wij zijn online”, zegt Akwasi. “Wij zijn online begonnen, midden in de pandemie. Daar is onze achterban ontstaan, daar hebben we onze leden geworven, daar is ons bereik groot en daar zijn we dagelijks actief en zichtbaar.” Op Instagram heeft ZWART in juli 2024 iets meer dan 100.000 volgers. Ter vergelijking: de gevestigde VPRO heeft er 140.000.

Time boxing

Bij de teamlunch kookt Akwasi eieren, bakt hij bagels af en is hij de gangmaker voordat zijn drukke schema weer aanvangt. Hij belt met een stagiair die een been heeft gebroken en heeft een meeting met een veiligheidsadviseur over de online haat. Dan gaat de vader van drie kleine kinderen even naar het thuisfront, alvorens hij in de avond samen met zijn vrouw op een paarse loper moet staan bij de Nederlandse première van de remake van The Color Purple. Of de verslaggever ook mee wil?

Het is elf uur ’s avonds als hij en zijn vrouw besluiten dat de dag wel aan zijn einde is. “Thuis gaat hij weer werken aan zijn optreden met Zwart Licht en zijn aankomende boek, hoor”, zegt zijn vrouw blasé. Maar niet voordat Akwasi nog even een praatje maakt met de directeur van het filmhuis: “Ooit een speelfilm door Omroep ZWART, waarom niet?”

Wanneer slaap jij?

 “Meestal tussen 01.00 uur ’s nachts en 06.00 uur ’s ochtends. Ik doe aan timeboxing, dat is een methode om beperkte tijd in te plannen per activiteit. Om tijd te zien als valuta, als waarde. Als mijn vrouw weg is, heb ik met de kinderen speeltijd, leestijd, kooktijd, dutjestijd. Mijn nieuwe boek met brieven aan Anton de Kom heb ik net ingediend. Heerlijk gevoel. Nu is er weer ruimte voor iets anders. Ik werk geen 40 uur per week, eerder 60 of 80. Tijdens de theaterschool, een hele zware opleiding, trad ik ’s avonds op en ’s ochtends zat ik weer op school. Ik train, probeer mezelf te blijven ontwikkelen met opleidingen. Dit werkt niet voor iedereen, maar voor mij wel.”

De main focus voor de komende jaren van Akwasi’s leven is Omroep ZWART. “We hebben een hele belangrijke missie om via onze programma’s kleur toe te voegen aan een medialandschap dat te wit en te grijs is, en om sociale ongelijkheid te luwen. Het is ons democratisch recht om een omroep te beginnen als het publieke bestel niet alle Nederlanders weerspiegelt. Ik voel me verplicht om duidelijk te maken dat de NPO bestaat dankzij álle belastingbetalers, niet alleen witte belastingbetalers.”

Een langere versie van dit interview verscheen in maart 2024 in OneWorld Magazine.