Wat er (nog) mis is met opvang homovluchtelingen

De Gay Pride toverde de Amsterdamse grachten afgelopen zaterdag weer roze. Thema dit jaar was ‘Share’. Waar er vorig jaar voor het eerst een Marokkaanse boot meevoer werd de Pride dit jaar verrijkt met een vluchtelingenboot. Zo’n honderd vluchtelingen voeren mee met de Canal Parade onder het motto 'Share Our Rights', om zo aandacht te vragen voor de situatie van asielzoekende LHBT-ers (LHBT staat voor Lesbisch, Homo, Bi, en Transgender). Wat is er al bereikt voor LHBT-vluchtelingen en wat kan nog verbeterd worden? Dat werd besproken op de thema-avond die ASKV/Steunpunt Vluchtelingen organiseerde voor en door LHBT-vluchtelingen. 

Voorzitter Glen Helberg begint met de stelling dat Nederland -en in het bijzonder Amsterdam, rondom de Gay Pride- een voorbeeldfunctie heeft voor de wereld. Het feit dat er een boot met vluchtelingen mee zal varen heeft daarmee een dubbele functie: aandacht vragen voor het asielbeleid ten aanzien van LHBT-vluchtelingen in Nederland, en tegelijkertijd een boodschap uitdragen aan de internationale gemeenschap van Nederland als tolerant, inclusief land. Maar het belangrijkste is dat we een humaan (asielzoekers)beleid hebben in Nederland. En daarmee is de toon voor de avond gezet.

Een hele lijst aan voorwaarden
In Nederland asiel aanvragen op basis van seksuele voorkeur gaat niet zomaar. Er geldt een hele lijst aan voorwaarden. Je moet bewijzen dat homoseksualiteit in je land van herkomst strafbaar is, kunnen aantonen dat je door de overheid in je land van herkomst vervolgd bent op basis van je seksuele voorkeur, of dat je niet voldoende beschermd bent tegen discriminatie (bewijs hiervoor leveren blijkt vaak onmogelijk, zoals in het geval van de Russische homo-asielzoekers die recentelijk in het nieuws zijn geweest en je moe(s)t in het allereerste gesprek dat je hebt met de Nederlandse Immigratiedienst aangeven dat je asiel aanvraagt op basis van homoseksualiteit.

Hoe dit uitpakt in de realiteit wordt pijnlijk duidelijk als voorzitter Glen een cliënt van ASKV interviewt. Mohammed is acht jaar geleden vanuit Oeganda naar Nederland gekomen en heeft inmiddels nog steeds geen verblijfsvergunning. Het is dankzij een vreemdeling die hem opving, de Out and Proud Diamond Group, en ASKV/Steunpunt Vluchtelingen dat hij medische hulp, eten, en kleding krijgt, want na afwijzing van asielaanvraag en in afwachting van goedkeuring van een tweede aanvraag, heb je in Nederland geen toegang tot zulke basis zaken om in je eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. “Let me live a life in dignity”, concludeert hij.

Niet openlijk kunnen praten 
Eén van de sprekers, advocaat Brian Lit, legt uit: “Voor de meeste LHBT-asielzoekers is het zo dat ze niet direct durven te praten over hun seksuele identiteit. Dat zijn vaak mensen die hun hele leven geleerd is dat het fout is wie ze zijn. Ze zijn hun hele leven geconditioneerd in het geheimhouden van hun seksuele identiteit. Heel veel asielzoekers zeggen dit dus niet bij hun eerste aanvraag.” Volgens Artikel 4:6 van het Algemeen Bestuursrecht moet je echter met nieuwe informatie komen bij een tweede asielaanvraag. Sinds 2012 is dit veranderd en is artikel 4:6 komen te vervallen als het om iemand’s seksuele identiteit gaat.

Dit is precies wat er ook is gebeurd bij Alex (pseudoniem), een homoseksuele asielzoeker uit Oeganda. “Ik kom uit een cultuur waar je niet openlijk kunt praten. Je kunt niet zomaar hand-in-hand lopen met degene van wie je houdt. Als het gaat om praten over seksualiteit, is het verschillend voor een man of vrouw. Seksualiteit is een privé-onderwerp. Als man praat je niet met een vrouw over seks of seksualiteit.” Toen Alex tijdens zijn eerste asielaanvraag in november 2013 tijdens een interview met de IND tegenover een vrouw kwam te zitten, voelde hij zich dus niet op zijn gemak om over zijn seksuele identiteit te praten, en is zijn aanvraag afgewezen. “De tweede keer was ik er meer klaar voor om er over te praten met de IND.” Hij is nu in afwachting van zijn tweede asielaanvraag.

Een overgangsfase
Maar er is meer verandering rondom het asielbeleid ten opzichte van LHBT’ers. Spreker Sadhia Rafi vertelt dat ze met Vluchtelingenwerk Nederland hebben gelobbyd voor het versoepelen van het beleid en daarmee zijn twee zaken bij het Europees Hoger Gerechtshof terecht gekomen. Eén daarvan is het eerdergenoemde, dat je pas vluchteling bent als je ook daadwerkelijk vervolgd wordt voor je homoseksualiteit, en de tweede is dat als je in je land van herkomst niet laat zien dat je homo of lesbisch bent, je geen bescherming van Nederland nodig hebt -en dus terug kunt naar je land van herkomst. Maar, zegt Sadhia: “We zitten in een overgangsfase.” 

Het eisen van terughoudend gedrag, een eufemisme voor vragen van iemand dat hij of zij in de kast blijft, is inmiddels afgeschaft. Ook de sprekers die namens de IND aanwezig zijn benadrukken dat er veel is veranderd in de afgelopen jaren en spreken zelfs van een positieve ontwikkeling ten aanzien van het LHBT-beleid. Het rapport “Fleeing Homophobia” dat door het COC en de VU is gepubliceerd is door de IND serieus genomen, en er worden Masterclasses georganiseerd voor medewerkers. Het uitgangspunt in deze trainingen is dat medewerkers vanuit een constante zelfreflectie handelen en geen beslissingen maken op basis van stereotypes.

Meer specialisatie
Maar als er zoveel is veranderd, wat is de huidige stand van zaken dan? Er is veel onvrede, zoals blijkt wanneer de discussie wordt geopend aan het einde van de avond. Het grootste probleem lijkt te liggen bij eurocentrische interpretaties en beleidsvoering van de IND, het stereotyperen van asielzoekers, en het gebrek aan (inter)culturele sensitiviteit bij de betrokken partijen.  Een advocaat uit het publiek geeft hiervan een voorbeeld. Hij verteld dat het merendeel van de zaken die hij het afgelopen jaar heeft behandeld zijn afgewezen op basis van het ‘gebrek aan een innerlijke struggle of innerlijk proces rondom (homo)seksuele identiteit’. De aanname is daarbij dat de asielzoeker een proces heeft doorgemaakt, en dat hij of zij er over kan praten.

Advocaat Brian Lit voegt hier aan toe: “Het grootste probleem bij de IND is de ontkenning dat dit een specialistisch onderwerp is”. Zijn suggestie is een specialistische groep ambtenaren op te leiden, in plaats van massaal alle ambtenaren te trainen met een Masterclass. Ook Alex benadrukt het belang van verdieping in cultuur door instanties zoals de IND: “Het allerbelangrijkste nu is dat de IND culturele verschillen in achting neemt. De overheid zou moeten specialiseren in bepaalde landen, zoals Oeganda.”

Homo = crimineel
Toen afgelopen zaterdag honderd-duizenden mensen in Amsterdam de Gay Pride vierden, was dat voor Alex ook belangrijk. “Het bevestigd voor mij dat dit land vrij is! In Oeganda is homoseksualiteit verboden. Als je homo bent kan echt niemand dat weten. Je familie niet, niemand. Als je homo bent, ben je eigenlijk een crimineel. Dus je hebt geen familie, geen dorp, geen thuis.” Alex stond ook op de boot afgelopen zaterdag tijdens de Canal Parade. En wat voor betekenis heeft Share voor hem? “Share betekent zorg voor elkaar hebben. Van elkaar houden”.

En alhoewel er zaterdag gefeest werd, is er voor de vele LHBT-vluchtelingen die in afwachting zijn van een verblijfsvergunning nog niet echt reden tot een feestje. Wat als je asielaanvraag afgekeurd wordt? Alex: “Dan probeer ik het nog steeds. Ik heb geen andere opties”.