You see I woman now!

Via de achteringang van het warenhuis op weg naar het aanpalende station van de Bangkokse skytrain, verdrink ik op de parfumerie-afdeling bijna in de ogen van een verkoopster. Zo groot, zo donker, zo vochtig, zo diep. Ik worstel, kom boven en zie het gezicht achter de verkoopbalie stralen. Fier zet ze haar hand in de zij en drukt zo haar borsten naar voren en billen naar achter. Het donkere mantelpakje trekt strak.

Also downstairs!
‘Ahhh how are you’, lacht ze haar grote witte tanden bloot. Om daaraan trots, in typisch Thai-Engels, bijna fluisterend toe te voegen: ‘Yes you see I woman now!’ Ja, ze is op en top vrouw, vertelt ze in haar werkpauze in het restaurantje waar we hebben afgesproken. Blij grijzend: ‘Also downstairs!’

De laatste operatie was anderhalf jaar geleden, laat ze weten. Ze slikt dagelijks hormoonpillen. Haar stem is niet hoog, wel vrouwelijk. De adamsappel zie je alleen als je weet dat hij er moet zijn.

Ze heeft het gezicht mooi en subtiel opgemaakt. Niet uitbundig, zoals de omgebouwde jongens plegen te doen die werkzaam zijn in de roemruchte Thaise entertainmentindustrie. De rondingen van haar borsten zijn bescheiden, maar nadrukkelijk aanwezig. ‘Ze zijn mooi he’, zegt ze als ze m’n blik volgt. ‘Waren heel duur. Heb ik hard voor gewerkt.’

Veren en glitters
Ze had me direct herkend, vertelt ze. Ik ben in vijftien jaar tijd minder veranderd dan zij. Toen ik haar leerde kennen in een boerendorp in de noordelijke provincie Chiang Rai, was ze de 12-jarige buurjongen van de familie waar ik verbleef. Eek, heette hij toen. Fah, zoals ze nu heet, corrigeert zichzelf: ‘Ik zie er uit als vrouw. Maar ik ben het niet. Zoals ik toen ook geen jongen was. Ik ben een kathoey!’

Ladyboys, zo noemen toeristen de Thaise jongens die zich kleden als vrouw – al dan niet deels of helemaal omgebouwd. Buitenlandse gezinnen bezoeken massaal grote ‘cabaret’-shows, waar jonge kathoey, voorzien van veren en glitters, dansen en Tina Turner of Madonna persifleren. Na afloop gaan ze tegen betaling graag met de bezoekers op de foto. Zo verdienen ze de kost en dure ombouwoperaties.

Bekend zijn ze ook van de prostitutie, waar nog meer geld voor het oprapen ligt. Daar zijn ze populair bij heren die dames zoeken, die uit eigen ervaring precies weten wat mannen lekker vinden. Of die kicken op een lichaam met vrouwenborsten en mannelijk geslachtsdeel. Een combinatie die anderen juist vrezen – op hotelkamers leidt dat vaak tot teleurstelling.

Fah weet precies hoe je een penis kunt verstoppen
Fah vertrouwt me halverwege de lunch toe, dat ze precies weet hoe je penis te verstoppen om een hitsige klant om de tuin te leiden. ‘Dat heeft een collega-kathoey me ooit geleerd. Het werkt natuurlijk alleen in het donker en als de man een beetje dronken is.’ Of ze die truc ooit nodig had? ‘Maybe’, zegt ze. In Thailand betekent dat zoveel als ‘vraag er verder niet naar’.

‘Ik heb natuurlijk wel extra geld moeten verdienen om mijn operaties te betalen’, zegt ze later en legt even een hand op m’n onderarm. ‘Een arme jongen kan dat in het rijstveld of in een winkel niet bij elkaar sparen.’ ‘In Chiang Mai heb ik gedanst in een show. Die was toen net begonnen en ze konden iedereen gebruiken. Ook mij, al was ik niet echt een superstar. Vond het ook niet echt leuk. Maar je leerde zo wel interessante mensen kennen. Ook mannen.’

‘Ik wil niet doodgaan aan drank en pillen’
‘Ach, dat was gelukkig allemaal tijdelijk’, zegt Fah om het onderwerp af te sluiten. ‘Als je lang in die business zit, ga je aan de drank en gebruik je pillen. Iemand die ik heel goed kende, is daaraan dood gegaan. Dat wilde ik niet. Ik ben een goede Boeddhist!’ ‘Ik ben nu gelukkig zoals ik ben. Ik verdien als verkoopster niet veel. Maar voldoende om samen met een vriendin een kamer te huren. Om leuke kleding te kopen. Om af en toe ook nog wat geld naar mijn ouders te sturen. Want zo hoort het. Ik ben, zoals de meeste kathoey, gewoon een keurig meisje. En dat kan ik nu ook zijn!’

Fah behoort tot de grote groep kathoey die voor farang – westerse buitenlanders – niet of nauwelijks zichtbaar is. Ze leiden een leven buiten het entertainmentcircuit, hebben een normale job, leven in dorpen ver weg van de toeristencentra of gaan op in de grootstedelijke massa. Ze vallen je hoogstens op als erg knappe, leuk geklede meid. Het zijn alleengaanders. In de grote stad gaan ze contact uit de weg met anderen dan directe collega’s en goede vrienden. Zeker ook met buitenlanders. Je weet maar nooit. Ze hebben geen zin in moeilijkheden.

Ik realiseer me dat mijn gesprek met de 27-jarige Fah bijzonder is – te danken aan een verblijf lang geleden in haar dorp ver weg van Bangkok, waar een grote witte man als tijdelijke buurman toen heel speciaal moet zijn geweest. Ladyboy is tegenwoordig een gangbare Engelse term, maar destijds onbekend in Fah’s geboortedorp. Maar dat Eek een kathoey was, wisten zijn buren al toen hij nog maar net kon lopen. Aan z’n parmantige manier van rondstappen, legden ze me destijds uit. En aan de brutale manier waarop hij uit z’n grote ogen keek.

Onverklaarbaar: Ladyboys zijn langer dan jongens
‘Mijn moeder wist het nog eerder’, vertelt Fah nu, tegenover me aan tafel. Stellig: ‘Een Thaise moeder ziet bij een babyboy al of hij een kathoey is. Aan de bouw van het lichaam. Aan de lengte van de beentjes. Maar ook aan de grote ogen en het dikke haar.’ Steeds weer nieuwe internationale onderzoekers, aangetrokken door het typisch Thaise fenomeen, geven Fah gelijk. Ze constateren dat kathoey inderdaad lang zijn. Verklaren kunnen ze het niet. Volgens een recente publicatie zijn twee op de drie kathoey langer dan jongens gemiddeld zijn – en dus een heel stuk groter dan de meiden op wie ze willen lijken.

In Thailand is 1 op de 165 jongens een kathoey. Ook over het aantal kathoey lopen de meningen niet ver uiteen. Voorzichtige schattingen geven aan dat 1 op de 165 mannen bij geboorte kathoey is. In het noordoosten – de Isan – zou dat percentage nog hoger zijn. Vergelijk dat met het aantal transgenders in de westerse wereld: circa 1 op 2.500. Terwijl in het westen nog steeds dorpen bestaan waar volgens de inwoners iets als homoseksualiteit niet bestaat, zijn op het Thaise platteland de kathoey van oudsher de normaalste zaak van de wereld.

Toen ik het hoofd van de school in Fah’s dorp vroeg hoeveel leerlingen hij onder zijn hoede had, somde hij als vanzelfsprekend het aantal jongens, meisjes en kathoey op. Het zijn populaire leerlingen, vertelde hij. Hij noemde ze grappig en ook slim. Maar ook wel brutaal. ‘Zo zitten ze in elkaar’, aldus de oude meester. ‘In de klas stonden we bekend als de grappenmakers’ Bij Fah in de klas zaten twee lotgenoten, weet ze nog. ‘We droegen natuurlijk gewoon het schooluniform van de jongens. Toen we 12 waren konden we er alleen maar van dromen om er als een meisje uit te zien. Maar iedereen wist dat we kathoey waren – gewoon door onze manier van praten en doen. En niemand vond dat gek.’

Boeddha zelf had kathoey in zijn gevolg
Over hoe het komt dat Thailand zoveel ladyboys telt, wordt al lang gespeculeerd. Vooral door niet-Thai. Een gangbare westelijke opvatting is dat Thai niet zo moeilijk doen over hun geaardheid. Ze wijzen erop dat het Boeddhistische land niet is behept met christelijke dogma’s, omdat het – in tegenstelling tot omliggende landen – nooit door Europese landen werd gekoloniseerd. Bovendien: Boeddha had volgens de overlevering kathoey in zijn gevolg. Was heel gewoon.

Andere gedachte is dat het in de genen van het volk moet zitten. De grens tussen man en vrouw is in Thailand diffuus. Alle Thaise mannen zijn van nature wat vrouwelijk in voorkomen en gedrag, wat de stap naar het kathoey-schap klein maakt. Daarbij wordt verwezen naar de Nederlander Joost Schouten, die dit al in 1623 opmerkte in een brief aan zijn bazen, toen hij als directeur van de VOC het toenmalige Siam bezocht. Hij verwonderde zich daarbij in het bijzonder over de door zowel vrouwen als mannen gedragen rokken van dunne stof. Zelfs de stoerste Thai poederen hun neus in de etalageruit

Pas direct na de Tweede Wereldoorlog zijn de Thaise mannen zich in westerse ogen mannelijker gaan kleden – daartoe opgeroepen door de nieuwe koning, die in het kader van de nieuwe tijd ook de naam Siam veranderde in Thailand. Maar ook nu nog schamen zelfs de stoerste kerels zich er niet voor om zichzelf in elke etalageruit te bekijken en hun glimmende neus te bepoederen.

‘Je bent kathoey omdat je in een vorig leven kwaad deed’
Fah haalt haar schouders op over de door mij uitgebreid beschreven kathoey-theorieën. Ze denkt het beter te weten, maar formuleert het voorzichtig, bang om me te beledigen. ‘Misschien is dat allemaal zo. Misschien ook niet. Misschien is het zo als wij als Boeddhisten leren: Je bent kathoey omdat je in een eerder leven veel kwaad hebt gedaan!’ ‘Als kathoey heb je natuurlijk geen makkelijke uitgangspositie’, zegt ze. ‘Maar als het je desondanks lukt om fatsoenlijk te leven, heb daarna een goed leven verdiend. Dan kom je kom je als gewone jongen of meisje ter wereld…’

 ‘Het kan iedereen en keer overkomen’, zegt Fah. ‘Iedereen kan een keer vreselijk de fout in gaan en iedereen kan dus een keer als kathoey moeten leven. Het is goed om mensen daaraan te herinneren, want dan zullen ze je netjes behandelen.’ Fah’s moeder stopte haar zoon een lippenstift toe

In haar geboortedorp is ze altijd goed behandeld, zegt Fah. Ze komt er nog regelmatig. Gaat er komend weekend ook weer even heen.‘Iedereen kent me daar van jongs af aan. Soms maken ze wel grappen over me. Maar dan maak ik grappen terug. We houden van elkaar.’

‘Ma heeft me bewust anders opgevoed dan mijn oudere broers. Ze leerde me koken, omdat ze wist dat ik later geen vrouw zou hebben.’ ‘Toen ik 14 jaar was, kocht ze speciaal voor mij lippenstift– zelf gebruikte ze dat niet. Ze heeft het zonder iets te zeggen bij de spiegel gelegd. Een keer kwam ze onverwacht thuis en zag ze dat ik het net opsmeerde. Ze knikte en ging naar de keuken.’ ‘Ik leerde dat ik ze tussen de benen moest schoppen’

Ze denkt dat ze geluk had dat ze de jongste zoon was
‘Pa was denk ik wel teleurgesteld, maar kon het vanwege mijn broers niet zoveel schelen.’ ‘Hij was wel goed voor me. Hij accepteerde me zoals ik ben. Mijn broers kregen soms een flinke tik van hem, maar mij heeft hij nooit geslagen. ‘Pa heeft ooit mijn oudste broer opgedragen om me te leren hoe ik me kan verdedigen als ik word aangevallen. Je moet ze tussen de benen schoppen, zei die lachend. En ook dat als ik later lange nagels had, ik daarmee opdringerige mannen de ogen moest uitkrabben.’

‘Pa vond het uiteindelijk wel best dat ik anders was – dat ik een kathoey was. Nog steeds, verzekert Fah. ‘Hij is blij als ik thuis kom. Zeker als ik ook geld mee breng en whisky ’ Fah merkt dat mensen kathoey ouderwets gaan vinden. Over de acceptatie van kathoey in de Thaise samenleving, is Fah minder positief. ‘In Bangkok merk ik dat mensen het minder gewoon gaan vinden, dan in het dorp. Thailand wordt moderner en sommigen vinden kathoeys maar raar ouderwets. Zelfs de gays, die toch beter moeten weten, kijken op ons neer. Ik hoorde dat sommige gayclubs al toegang weigeren aan kathoey!’ Ook op haar parfumerie-afdeling verandert volgens Fah de houding ten opzichte van omgebouwde jongens.

Gepest op school
‘Die waren altijd gewild, omdat ze meer van opmaak en geuren weten dan meiden. Maar nu mogen er maar maximaal vier op de hele afdeling werken. Anders is het teveel voor rijke Thai van Chinese afkomst, zeggen ze.’  Fah’s vrees dat de positie van kathoey onder druk staat, sluit aan bij de resultaten van recent onderzoek: Het pesten van ladyboys op middelbare scholen en ook universiteiten neemt toe. Volgens de onderzoekers is dat mede een gevolg van het ministeriele verbod enkele jaren geleden om nog nieuwe kathoey-onderwijzers aan te stellen.

Nieuw is ook de constatering van Defensie, dat kathoey bij militaire keuringen worden bespot. Zowel door andere opgeroepen jongens, als defensiepersoneel. Kathoey die een medische verklaring overleggen waarin staat dat ze ‘in transmissie’ zijn, worden direct afgekeurd. Maar ladyboys die nog niet zo ver zijn, moeten ten overstaan van iedereen letterlijk met de billen bloot en worden lacherig ondervraagd.

De pauze van Fah is voorbij. Ze moet terug. Staat op en trekt geroutineerd haar rokje uit de kreukels.We spreken af dat we snel verder praten als ze terug is van de korte vakantie in haar dorp. Voor dat ik er erg in heb, heeft ze me een dikke kus op de wang gegeven. Die kus voel ik opeens nagloeien als ik een week later hoor dat Fah is overleden. Verongelukt. De bus naar Chiang Rai vloog uit een scherpe bocht. Ik blijf me Fah herinneren als een prachtige kathoey. Maar als ze in een volgend leven mijn pad weer kruist, hoop ik voor haar dat ze gewoon een jongen of een meisje is.