Wat is de racistische ‘omvolkingstheorie’ die Kamervoorzitter Bosma aanhangt?

Ze horen bij een groep die zich White Lives Matter noemt, de twee mannen die ervan worden verdacht tijdens de vorige jaarwisseling racistische teksten op de Erasmusbrug in Rotterdam te hebben geprojecteerd. Hun actie kwam vrijwel rechtstreeks uit het boekje van ‘The Great Replacement’, in Nederland bekend als de ‘omvolkingstheorie’, die onder andere zijn weerklank vindt bij extreemrechtse politici en in rap tempo aan populariteit wint.

De ‘omvolkingstheorie’ is een samenzweringstheorie van witte supremacisten die beweren dat het eigen (witte) volk en de eigen (witte) cultuur ten onder dreigen te gaan en worden vervangen door buitenstaanders, zoals zwarte mensen en immigranten. Antisemitisme, racisme, immigrantenhaat en het beeld van een bedreigde (witte) bevolking gaan hand in hand in de omvolkingstheorie. Aanhangers van de theorie zetten die soms om in handelen, wat verder kan gaan dan het projecteren van leuzen.

In mei vorig jaar vermoordde de 18-jarige witte Payton Gendron tien mensen in een zwarte wijk in Buffalo in New York. Zijn doel was ‘zoveel mogelijk zwarte mensen te doden’, blijkt uit een manifest van 180 pagina’s dat hij schreef. Hij schreef onder meer dat zwarte mensen met hun cultuur zijn eigen etnische groep – de ‘Europese cultuur’ – wilden vervangen. In 2015 vermoordde een witte man in een zwarte kerk in Charleston in de VS 9 mensen. Hij had sympathieën voor nazi’s en apartheid in Zuid-Afrika en haatte zwarte Amerikanen.

In de Amerikaanse stad Pittsburg schoot in 2018 een witte man 11 Joodse synagogebezoekers dood. De dader hield Joodse mensen verantwoordelijk voor het orkestreren van een ‘immigranteninvasie’. Het jaar daarop opende een andere witte man het vuur in een Walmart in El Paso, waarbij 23 mensen omkwamen. Hij vertelde de politie dat hij boos was over de ‘Hispanic invasie van Texas’ en dat hij Mexicanen wilde doden. Allemaal voorbeelden uit de VS, maar in Europa vermoordde Anders Breivik in 2012 op het eilandje Utøya 77 mensen omdat hij vreesde voor omvolking aangezwengeld door de elite. Het patroon bij deze aanslagen wekt de indruk dat witte daders elkaars ideeën en methoden overnemen. Op sociale media zijn zowel de ideologie van de omvolkingstheorie als een ‘operationeel script’ van vorige aanslagen beschikbaar voor aspirant-daders.

Homeopathische verdunning

Maar de omvolkingstheorie is niet alleen iets van zonderlinge massamoordenaars, het is allang gemainstreamd. In Nederland sprak FvD-leider Thierry Baudet in 2017 van ‘homeopathische verdunning’ van het Nederlandse volk. PVV-leider Geert Wilders schreef in 2020 in een tweet: ‘Geen omvolking, geen gelukzoekers, geen welkom voor half Afrika maar gewoon Nederland weer voor onze eigen mensen. Zoals het ooit was en zoals het weer wordt als de PVV het voor het zeggen krijgt.’ En de nieuwe PVV-Kamervoorzitter Martin Bosma publiceerde in 2015 het boek Minderheid in eigen land waarin hij wit Nederland waarschuwt voor hetzelfde lot als de witte minderheid in Zuid-Afrika die de politieke macht verloor – wat daar ook wel ‘witte genocide’ genoemd wordt.

Ook elders in Europa en de VS is de theorie doorgedrongen in massamedia en politiek. De Hongaarse premier Viktor Orbán waarschuwde in 2019 dat de witte Europeaan door immigratie ten onder gaat. Bij de Franse presidentsverkiezingen vorig jaar hadden maar liefst drie kandidaten het over omvolking.

Hoewel de populariteit van de omvolkingstheorie pas de laatste jaren zo groot is, spreken al aan het eind van de 19de eeuw de witte populisten van de People’s Party in de VS hun angst uit vervangen te worden. Zij beschuldigen Joodse bankiers ervan ongewenste immigratie te stimuleren. De Britse historicus Charles Pearson voorspelt in 1893 dat er een einde komt aan de Westerse expansie, vooruitgang en triomf. Het ‘zwarte en gele ras’ is aan een opmars bezig en als de witte man niet oppast, dan zal hij ten onder gaan.

 In 1916 is The Passing of the Great Race van Madison Grant een wereldwijde bestseller. In het boek staat Madisons angst voor ‘race suicide’ (zelfmoord van het ras) centraal, oftewel: het idee dat immigranten het witte ras in Amerika zullen vernietigen. Grant heeft daarmee grote invloed op de racistische immigratiewet van 1924, die vooral immigratie vanuit Azië en de Oost-Europese landen waar Joden vandaan kwamen, inperkte. In Frankrijk waarschuwt schrijver en vader van het Frans nationalisme Maurice Barrès in dezelfde periode voor een nieuwe bevolking die het thuisland zal ruïneren. Hij haat Joodse Fransen en pleit voor de puurheid van het witte ras.

Rasvermenging

In 1948 beschuldigt de fascist en oud-SS’er René Binet ‘zionisten en antiracisten’ van genocide omdat zij Fransen dwingen tot ‘rasvermenging’ – destijds een taboe in zowel de VS als Europa. Volgens hem is rasvermenging niets minder dan een ‘langzame genocide.’ Terwijl de Joodse jurist Raphael Lemkin het begrip ‘genocide’ in 1944 muntte om het specifieke antisemitische en racistische karakter van de massamoord op de Joden te benoemen. Maar fascisten hergebruikten het vlak na de Tweede Wereldoorlog om zichzelf als slachtoffers van antiracisme neer te zetten.

In 2011 maakt de Franse schrijver Renaud Camus (niet te verwarren met Nobelprijswinnaar Albert Camus) het werk van Barrès en Binet opnieuw populair met zijn essay Le Grand Remplacement (De grote vervanging). Camus betoogt dat de niet-witte moslimimmigratie naar Europa het uitsterven van het witte ras betekent. Hij is daarmee zo expliciet racistisch dat hij in 2014 veroordeeld wordt. De Franse schrijver en presidentskandidaat Eric Zemmour pakt het handiger aan. Hij maakt de omvolkingstheorie in Frankrijk ongekend populair, mede omdat hij zijn boodschap verpakt in nostalgie: de terugkeer naar het (witte) Frankrijk van de jaren vijftig. Bovendien zaait hij verwarring, doordat hij zelf Joods is. Zijn boek Le suicide français heeft dezelfde strekking als Camus’ essay, de Franse elite heeft de grote steden aan de moslims overgedragen, maar het verkoopt beter. Toch wordt ook Zemmour verschillende keren veroordeeld voor haatzaaien.

In de Verenigde Staten wordt Camus’ essay populair bij alt-right. Jonge extreemrechtse denkers als Richard Spencer geven binnen deze beweging een eigen draai aan de great replacement theory. Spencer spreekt in interviews in 2016 de hoop uit dat Trump zijn ideeën voor een Amerikaanse ‘white ethno-state’ verder mainstream maakt. Aan Spencers ambities komt een eind als tijdens de Unite the Right in Charlottesville in 2017 een alt-right supporter zijn auto in een groep van antiracisten rijdt, waarbij een vrouw de dood vindt.

De omvolkingstheorie is inmiddels omarmd door sommige Republikeinse politici, zoals congreslid Matt Geatz, en mediafiguren zoals Fox News-presentator Tucker Carlson. Carlson is de belangrijkste brug tussen de groeiende maar toch nog kleine groep van nieuwe witte supremacisten als Richard Spencer en het grote conservatieve Republikeinse kiezerspubliek van Fox News. Dagelijks kijken er 3 miljoen Amerikaanse kijkers naar de Tucker Carlson show waarin hij minstens 400 keer de omvolkingstheorie bespreekt. Volgens Tucker heeft de Democratische elite als doel de ‘demografie van het land’ te veranderen, waarbij ze Amerikanen die in VS zijn geboren en getogen, willen vervangen met ‘gehoorzame immigranten’ uit verre landen om zo een volledig nieuw electoraat te krijgen.

Nederlandse media

Ook de Nederlandse massamedia dragen bij aan het verspreiden en normaliseren van de omvolkingstheorie. Zo verschenen er twintig jaar na de moord op politicus Pim Fortuyn talloze artikelen, maar rept niemand over het racisme van het kaliber: ‘We hebben hier een vijfde colonne. Het zijn mensen die het land naar de verdommenis willen brengen.’

 Bij de publieke omroep Ongehoord Nederland mocht de Belgische extreemrechtse politicus Filip Dewinter intussen zijn nieuwe boek Omvolking, de grote vervanging presenteren, een Nederlandse vertaling en bewerking van het boek van Renaud Camus. Op de vraag wat omvolking is, antwoordt Dewinter: ‘Volkeren worden vervangen als ze zwak zijn. Als ze hun identiteit niet meer durven beleven. Als ze alles cancelen, de woke cultuur omarmen en de multiculturele cultuur binnenhalen.’

Ongehoord Nederland omkleedde Dewinters optreden met een interview met migratiedeskundige Jan van de Beek die voorspelt dat in 2070 in Nederland de ‘autochtone bevolking’ een minderheid in eigen land is en demograaf Ruben van Galen van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) die bevestigt dat in 2060 slechts de helft van de bevolking bestaat uit mensen van wie allebei de beide ouders in Nederland zijn geboren. En niemand die aanmerkt dat de overheid zelf de discutabele categorieën ‘autochtoon’ en ‘allochtoon’ al sinds 2016 niet meer gebruikt. Daardoor lijkt Dewinters omvolking een wetenschappelijk en onafwendbaar feit. En zo wordt een racistisch idee via de publieke omroep gemeengoed gemaakt.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 20 mei 2022 op OneWorld.nl.