Ik heb veel gelezen en gehoord over Rwanda, zijn woelige verleden, over Hutu's en Tutsi's, de rol van het Westen, machtsmisbruik en bedrog, en over de schepper van het nieuwe rijk: Paul Kagame. Soms wil ik niet alles geloven wat er in Rwanda heeft plaatsgevonden, en hoe de controversiële leider Kagame de hoogste macht in Rwanda uitoefent. Dat er één miljoen doden vielen tijdens de genocide in Rwanda, ontken ik niet. Dat macht wordt misbruikt om tegenstanders van Kagame te laten zwijgen, ontken ik ook niet. Ook niet dat de westerse democratie de verkeerde vertaling heeft in het Rwandese woordenboek. Ik geloofde dat in plaats van dat het volk in Rwanda regeert, Kagame veel macht geeft aan zichzelf en welvaart aan zijn volk. Als dit geen democratie is, wat moet het dan zijn? Kagamecratie?
Have complained in a letter to minister Bert Koenders about behaviour #Rwanda at #RwandaDay. Asked him to find the culprits. To be continued
— Anneke Verbraeken (@anneketanneke) 5 oktober 2015
De locatie (de RAI in Amsterdam) werd pas bekend een paar uur voordat het evenement van start ging. Ondanks dat waren duizenden mensen toegestroomd. Ze kwamen massaal voor hun president die voor de eerste keer naar Nederland kwam om de Rwandese diaspora toe te spreken. Maar niet alle Rwandese diaspora waren van plan om hem hartelijk te ontvangen. Dit was juist de reden waarom de organisatoren de locatie tot de laatste uren geheim hielden.
Om 14 uur arriveerde ik. Meer dan twintig bussen stonden geparkeerd voor de grote hal. Ik keek mijn ogen uit toen ik de massa zag, mannen in pak en de vrouwen in hun mooiste outfit. Ze kwamen van uit heel Europa. Sommige Rwandezen kwamen helemaal uit Canada en de Verenigde Staten. Viereneenhalfduizend mensen hadden zich voor de evenement geregistreerd. Uiteindelijk kwamen rond de zesduizend man. Het was zo druk dat de rij naar de hal per land werd verdeeld: Zwitserland, Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Verenigde Koninkrijk, Nederland, België, De VS en Canada. Reizen naar Nederland werden door de Rwandese overheid bekostigd. De mensen die niet welkom waren stonden buiten. Ze kregen geen toestemming om naar binnen te gaan. Achteraf hoorde ik dat honderden mensen waren gekomen om tegen Kagame te demonstreren.
Mobiele telefoon
Ik stond meer dan een uur in de rij. Toen ik uiteindelijk bij de tafel aankwam om mijn accreditatie als Oneworld-journalist op te halen, werd mij gezegd dat ik als journalist niet welkom was. Ik mocht wel binnen, maar dan als toeschouwer. Ik ging akkoord. Ik had het voordeel dat ik geen Rwandese en geen westerse journalist was, en ook geen blanke. Anders was mij zeker de toegang geweigerd. Ik mocht naar binnen met de voorwaarde dat ik geen interview mag afnemen. Ik werd ook nadrukkelijk verzocht om mijn mobiele telefoon buiten te laten. Dat gold voor alle aanwezigen. Snel werd door event host Amsterdam RAI een oplossing gezocht. Voor drie euro kon telefoons in de kelder veilig verstopt worden.
Journalisten in Amsterdam belaagd door Rwandese veiligheidsdiensten http://t.co/5cJKwM4MRB
— thomas bruning(@thomasbruning) 5 oktober 2015
Vertalen
Alle gesprekken gingen in Kinyarwanda, de nationale taal van Rwanda. Er was geen vertaling mogelijk en wij die Kinyarwanda niet spraken werden totaal genegeerd. Er werd zelfs geen uitzondering gemaakt voor de tientallen westerlingen die speciaal waren gekomen om Kagame te horen spreken. Het was voor mij duidelijk dat Rwanda Dag voor de Rwandezen is, en vooral voor de Rwandezen die voorstanders zijn van president Kagame. Gelukkig zat ik naast een Rwandese dame die voor mij ging vertalen. Anders had ik het niet volgehouden. Tijdens de toespraken zag ik een paar westerlingen naar buiten hollen.
Sterrenhemel
Voordat president Kagame aan het woord kwam, mochten ministers van Onderwijs, ICT, Justitie, Buitenlandse zaken en CEO’S van Rwandese bedrijven het land in het zonnetje zetten. Er waren geen interviews, zij mochten één voor één aan ons vertellen wat Kagame heeft gedaan voor Rwanda. President Kagame werd geprezen als de architect die Rwanda van as naar de sterrenhemel heeft weten te verheffen. De onderstaande citaten haalde ik uit hun toespraken:
- We are a wounded generation, but should not let the deeds of our fathers influence our future,
- Rwanda Airways will be flying to Europe and Asia in 2016,
- 44% of Rwandans have access to electricity,
- We have learnt from our mistakes,
- 70% of Rwandans are young,
- Good governance depends on good people, and Rwandans are good people,
- In the 60s when you flee Rwanda you were seen as a betrayer, but not now,
- Rwanda is a place where women are respected,
- Our capital is not money but our knowledge,
- We need you young professionals,
- Rwanda is one of the five safest countries in the world,
- The truth speaks for itself.
Daarna kregen we optredens van belangrijke muzikanten uit Rwanda en uit de diaspora. Ze brachten de zaal in vervoering. Mensen zongen mee en dansten. Een liedje over de vrijheid werd gezongen. Dit was volgens mij het hoogtepunt van de dag. Daarna kwam de climax: de aankondiging van de intrede van president Paul Kagame. Onder luid applaus en gejuich kwam hij de podium op. De man is lang, mager en pienter.
Goed bestuur
Zijn toespraak hield Paul Kagame niet in het Engels, wat ik van hem had verwacht. Hij sprak in Kinyarwanda, de nationale taal van Rwanda, een taal gesproken door meer dan 9 miljoen Rwandezen. Mijn vertaler vertaalde direct en zonder ombuiging. Kagame richtte zijn pijlen op Rwandese tegenstanders in ballingschap en mensen in het Westen die onderdak aan hen bieden.
"Maar we dansen niet naar hun pijpen en doen lekker wat wij zelf kiezen om te doen." Want volgens Kagame is er geen vrijheid wanneer je andermans keuzes moet volgen. Hij doelde hier juist op het Westen dat de westerse democratie als maatstaf oplegt voor goed bestuur. "We chose the way we chose to live. That is freedom. We now can feed ourselves and export." Deze woorden sprak hij tussendoor in het Engels, waarschijnlijk om niet-Rwandezen deze directe boodschap mee te geven. De zaal ging uit z'n dak.
De waarheid spreekt voor zich
Paul Kagame is niet alleen een leider en president, maar ook een regisseur die de touwtjes strak in handen heeft. Dat bleek ook tijdens de vraag- en antwoordsessie. Hij nam de regie over van de moderator en ging zelf mensen aanwijzen om vragen te stellen. Dit gebeurde toen de eerste drie mensen die vragen moesten stellen, hun bedrijfsplannen gingen pitchen. "Ik sta hier om vragen te beantwoorden", reageerde hij geïrriteerd. Misschien is het juist zijn rol als regisseur de acteurs in Rwanda en daar buiten behoorlijk dwars te zitten? Hij gedroeg zich als de schepper die het beter weet dan wie dan ook. "If you don’t believe me, look at the statistics, Rwanda 21 years ago and Rwanda today. The truth speaks for itself", voegde hij eraan toe. Ik kreeg het gevoel dat hij zichzelf speelt, en niet een rol om mensen te pleasen. Ik was verbaasd toen hij de volle zaal vroeg waarom de mensen hier en niet in Rwanda zitten. "Jullie horen thuis te zijn in Rwanda. We hebben genoeg ruimte om jullie allemaal op te nemen."
Radio Itahuka’s Journalist Serge Ndayizeye attacked by Kagame’s bodyguards in Amsterdam http://t.co/F9bgmphTFG
— Great Lakes Post (@greatlakespost) 4 oktober 2015
Rwandese vlag
In zijn eigen toespraak en de toespraken van zijn ministers vielen niet één keer het woord democratie. Ze hadden het over ‘Good Governance’, en dat hoeft blijkbaar geen democratie te zijn. Kagame gebruikte ook het begrip 'vrijheid van meningsuiting' niet. Hij had het over debat. Volgens hem betichten zijn tegenstaanders hem ervan dat hij niet van debat houdt. "I love to debate, but there is nothing to debate about in Rwanda", zei hij met een glimlach. "Debat moet tot actie leiden, anders is elk vorm van debat een tijd verspilling", vervolgde hij. Mensen klapten en zwaaiden met de Rwandese vlag.
Tegenspraak of dwaasheid
Als Kagame vragen niet kon beantwoorden, vroeg hij de verantwoordelijke minister om antwoord te geven. Hier toonde Kagame zijn leiderschapsstijl. Hoe hij de zaal bespeelde gaf mij het gevoel dat deze president successen heeft geboekt in Rwanda, niet door het westerse democratische model te hanteren, maar door het gebruik van ‘management by fear'. Ik ben van overtuigd dat corruptie in Rwanda niet sterft vanwege willekeur maar door de man Kagame. Hij liet zien dat hij de absolute leider is die geen tegensprak of dwaasheid duldt.
Innovatieve projecten
Ik voelde plaatsvervangende schaamte toen ik zijn minister van Onderwijs voor het grote zaal zag staan om een vraag van een student te beantwoorden. De student in kwestie klaagde over studiebeurs die niet op tijd werd gestort. ‘Why, tell me, why?’, vroeg Kagame geïrriteerd. Toen de minister de vraag niet voldoende kon beantwoorden, zei hij: "Hij weet het niet, hij is nieuw op het ministerie." De minister trilde en kwam moeilijk uit zijn woorden. Dezelfde geldt voor de minister van ICT die geen subsidie verstrekte voor innovatie, terwijl een jongen met een innovatief idee wekenlang probeerde subsidie voor zijn project te krijgen. Volgens Kagame moet er subsidie zijn voor zulke innovatieve projecten. Onder de ogen van de hele zaal gingen Kagame en deze minister in gesprek. De president stelde zijn minister vurige vragen en beveelt hem om snel tot actie te komen. De minister beloofde snel met subsidie te komen. Ik ben benieuwd of dit kleine debat tot concrete actie leidt.
