‘De meeste mensen sterven door welvaartsziekten’

Een land valt of staat bij mensen. Daarom is gezondheid zo belangrijk, vindt Joyce Browne (27). Ze promoveert als arts-onderzoeker aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht op de gezondheid van moeders wereldwijd. “Gezond zijn is veel meer dan ‘niet ziek zijn’.”

Welke ziektes komen wereldwijd het meeste voor?
“Het merendeel van de mensen in de wereld sterft momenteel aan chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. Deze ziekten, waar je je leven lang last van houdt, worden ook wel ‘welvaartsziekten’ genoemd. Naarmate een land meer ontwikkelt, komen ze meer voor.”

“Dat komt bijvoorbeeld doordat mensen ouder worden en er een bepaalde levensstijl op nahouden. In steden, waar inmiddels de helft van de wereldbevolking woont, doen mensen vaak zittend werk en is overal makkelijk eten verkrijgbaar. Dat is vaak ongezond, waardoor mensen meer vetten en suiker binnenkrijgen. Ik was voor mijn onderzoek in Ghana toen daar de eerste Kentucky Fried Chicken werd geopend. Er stond een gigantische rij, iedereen wilde het graag proberen omdat het ‘cool’ was. Dat soort fastfood vind je inmiddels over de hele wereld.”

Zijn die chronische ziekten vooral een ‘westers probleem’?
“Nee. Het grootste gedeelte van mensen dat sterft aan chronische aandoeningen woont inmiddels niet meer in westerse landen, maar in lage- en middeninkomenslanden. Die landen hebben nu dus te maken met een ‘dubbele last’, zoals we dat noemen. Deze landen hebben nog veel last van traditionele ziekten, zoals kinder- en moedersterfte en infectieziekten. Dat zijn ziekten zoals malaria, tuberculose en hiv/aids, die via bacteriën, virussen en parasieten van persoon tot persoon verspreid worden. Ondertussen komen chronische ziekten er steeds meer voor.”

Die traditionele ziekten waren een grote prioriteit binnen de millenniumdoelen. Wat is daarvan terechtgekomen?
“Drie van de acht millenniumdoelen gaan over gezondheid: de bestrijding van dodelijke ziekten zoals hiv/aids en malaria, het terugdringen van kindersterfte en het verbeteren van de gezondheid van moeders. Op alle drie de doelen is de afgelopen vijftien jaar vooruitgang geboekt (zie kader, red.), al verschilt dat per regio en is het onwaarschijnlijk dat ze voor het einde van dit jaar gehaald worden. Vooral moedersterfte komt nog veel te vaak voor.”

Jij doet onderzoek naar moedersterfte. Waarom is dat zo’n belangrijk onderwerp?
“Ieder jaar sterven er 300.000 vrouwen tijdens de zwangerschap, de bevalling, of in de 42 dagen daarna. Heel veel van die vrouwen hadden niet hoeven te sterven, omdat moedersterfte meestal te voorkomen is. Een vrouw moet weten wanneer ze acuut zorg moet zoeken, ze moet naar een kliniek of ziekenhuis kunnen gaan, en ze moet de juiste zorg van goede kwaliteit ontvangen zodra ze daar aankomt. Als een vrouw overlijdt, komt dat meestal doordat er op één van deze drie momenten iets mis is gegaan. In Nederland, waar de zorg goed geregeld is, is er een hele kleine kans dat je overlijdt als je zwanger wordt. In een land als Sierra Leone is dat anders: daar overlijdt 1 op de 23 zwangere vrouwen. Moedersterfte is dus heel onrechtvaardig.”

Denk je dat dit aantal de komende jaren flink verminderd kan worden?
“Ja, ik denk het wel. Ik vind het eigenlijk onbegrijpelijk dat er de afgelopen jaren niet meer resultaten zijn geboekt. Je zou denken dat iedereen zich voor dit doel wil inzetten: we zijn tenslotte allemaal een keer geboren en we hebben allemaal een moeder. Maar het is ook een onderwerp dat voor een aantal controverses zorgt. Als je echt wilt voorkomen dat zwangere vrouwen sterven, moet je er namelijk ook voor zorgen dat er anticonceptie is, dat geweld tegen vrouwen niet meer voorkomt, en dat vrouwen veilig abortus kunnen laten plegen. Onveilige abortus is een van de grootste oorzaken van moedersterfte, daardoor sterven jaarlijks bijna 44.000 vrouwen. Het zal veel lobby vergen van gezondheidsexperts in landen met een hoge moedersterfte om dat op de politieke agenda te zetten. Maar ik geloof dat de wereld hiermee heel ver kan komen.”

In de voorgestelde duurzame ontwikkelingsdoelen (de opvolgers van de millenniumdoelen, red.) is er maar één doel over gezondheid. Wat vind je daarvan?
“Het interessante aan deze doelen vind ik de onderlinge verbinding. Er is één specifiek doel over gezondheid (met 9 subdoelen, red.), maar eigenlijk hebben bijna alle zeventien doelen ermee te maken. Honger, bijvoorbeeld, is een staat van gezondheid. Als je geen sanitaire voorzieningen of schoon water hebt is dat ook slecht voor de gezondheid. Veel kinderen krijgen daardoor diarree, een van de grootste oorzaken van kindersterfte. En tussen armoede en gezondheid is ook een sterk verband – de gezondheid van arme mensen is  slechter dan die van mensen met een hoger inkomen. Het is daarom heel belangrijk om met een brede blik naar gezondheid te kijken.”

Volgens jou betekent gezondheid meer dan ‘niet ziek zijn’. Wat bedoel je daarmee?
“Je moet oppassen dat je gezondheid niet te nauw definieert. Volgens mij betekent gezondheid niet alleen dat je niet ziek bent, maar dat je zowel lichamelijk, geestelijk als sociaal wel bent. Daarvoor is het nodig dat mensen weten hoe ze gezond kunnen leven, bijvoorbeeld door goed te eten en voldoende te bewegen. Daarnaast moeten mensen toegang hebben tot alles wat ze nodig hebben om gezond te blijven en te worden. Door gezondheid alleen als ‘niet ziek zijn’ te zien, besteed je daar te weinig aandacht aan. Ook hecht je dan minder waarde aan preventie, terwijl dat juist heel belangrijk is om chronische ziekten te voorkomen.”

“Volgens mij zit die brede benadering in de nieuwe ontwikkelingsagenda. Gezondheid is uiteindelijk een uitkomst van, maar ook een voorwaarde voor ontwikkeling. Een land valt of staat bij mensen. Mensen moeten gezond zijn zodat ze naar school kunnen gaan en kunnen werken. Andersom worden mensen gezonder als een land meer ontwikkeld is. We moeten gezondheid dus niet geïsoleerd per ziekte zien, maar als een groter geheel.”