“Veel mensen hebben gebeden voor het onderhandelingsteam tijdens de heilige maand, de Ramadan. Ik ben geëerd om aan te kondigen dat hun gebeden zijn verhoord”, vertelt de Iraanse president Hasan Rouhani. “Vandaag is een dag voor onze jeugd om weer te dromen van een betere toekomst."
Vandaag is een dag voor onze jeugd om weer te dromen van een betere toekomst
Na jaren onderhandelen, marathonsessies en verschoven deadlines lijkt het moment nu daar: Een 'historische' deal over het Iraanse nucleaire programma. Rusland, de VS, China, Groot-Brittanië en Duitsland maken afspraken die een Iraans kernwapen moet voorkomen, in ruil voor opheffing van internationale economische sancties tegen Iran. Het land heeft zelf altijd gezegd dat het Iraans atoomprogramma voor vreedzame doeleinden is.
1. Kan de bevolking nu echt dromen van een betere toekomst?
Eén van de grootste winnaars is de economie van Iran, en daarmee de inwoners van Iran. De internationale sancties verlamden jarenlang de economie. Iran mocht amper handel drijven met het buitenland. Olie kon niet verkocht worden aan het buitenland, financiële transacties met westerse banken waren verboden, en buitenlanders konden in Iran geen geld opnemen met hun pinpas. Wat lastig is voor toeristen en bijzonder moeilijk voor handelaars. Maar ook medische apparatuur en medicijnen zijn moeilijk te importeren, waardoor bijvoorbeeld kankerpatiënten voor de behandeling naar het buitenland moeten of medicijnen moeten laten smokkelen. Andere gevolgen waren dat prijzen van voedsel en andere producten enorm stegen en geld in rap tempo in waarde daalde.
Met de deal kan Iran weer handel drijven, geld verdienen. Iran kan weer aansluiten op internationale financiële markten, waardoor er internationaal geld overgemaakt kan worden van en naar Iraanse bankrekeningen en bezoekers niet meer euro’s en dollars contant mee hoeven nemen voor het hele verblijf. Dat is ook goed voor het toerisme van het land, vol historische bezienswaardigheden en gastvrije bewoners.
Bovenal: Iran maakt een rentree op de internationale oliemarkt, en ontvangt westerse oliemaatschappijen met open armen. Shell zat onlangs al aan tafel om de oliehandel te hervatten. En het in Rotterdam gevestigde National Iranian Oil Company Nederland wordt van de sanctielijst gehaald. Maar het gaat niet alleen om olie. Iran telt 80 miljoen consumenten, een interessante afzetmarkt voor handelsland Nederland.
2. Economische voorspoed ligt in het vooruitzicht, maar hoe zit het met de mensenrechten in Iran?
Iran heeft op dit vlak een slechte staat van dienst, ook onder de gematigde president Hasan Rouhani. “De autoriteiten in Iran blijven burgers die kritiek uiten op de regering of openlijk afwijken van het officiële verhaal helaas intimideren, arresteren en opsluiten”, tekent het Belgische blad Knack op uit de mond van Ahmed Shaheed, die voor de Verenigde Naties de mensenrechtensituatie in Iran onderzocht. Iran is volgens Amnesty International topscorer in het aantal geëxecuteerde burgers. Alleen China brengt meer mensen ter dood.
De autoriteiten in Iran blijven burgers die kritiek uiten op de regering of openlijk afwijken van het officiële verhaal helaas intimideren, arresteren en opsluiten
Voor Ian Bremmer van denktank Eurasiagroup is de belangrijkste reden om de deal met Iran te steunen dat ‘het verwijderen van de paria status het aannemelijker maakt dat Iran gaat hervormen’. Dat is maar de vraag, omdat het niet de verwachting is dat de Islamitische Republiek op korte termijn haar ideologische basis laat vallen. Ook al zou de hervormingsgezinde president Rouhani dit willen, hij kan dit niet in zijn eentje bepalen. Er zijn verschillende machtscentra, zoals de veiligheidsdiensten en bovenal de machtigste man van het land: de geestelijk leider Ayatollah Khamenei.
Niet al die machtsstromen zijn blij met de deal met de VS. In veler ogen is het een teken van zwakte om samen te werken met de 'Satan', en Khamenei moet ook criticasters tevreden houden. Versoepeling van de strenge Islamitische regels ligt niet voor de hand. Een tegenreactie zou zelfs extra repressie kunnen zijn; Bijvoorbeeld strengere handhaving van voor ons lastig te begrijpen regels als de verplichte hoofddoek voor vrouwen, en het verbod op alcohol, en voor vrouwen het verbod op zang en dans. Materieel gaat het land er op vooruit, maar op het gebied van mensenrechten moet er niet te vroeg gejuichd worden.
3. Waarom wordt de deal dan toch ‘historisch’ genoemd?
Grootmachten Rusland, de VS en China zijn het over het algemeen nergens met elkaar over eens, maar dat zij samen toch tot een deal zijn gekomen is een politieke en diplomatieke prestatie van formaat. Volgens vice-voorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans moeten we niet te snel het label ‘historisch’ op gebeurtenissen plakken, maar hij vindt het in dit geval meer dan gepast. Timmermans prijst de bijdrage aan de onderhandelingen van zijn collega Frederica Mogherini, de chef van het Europees buitenlands beleid. Mogherini noemt de deal ‘een teken van hoop voor de hele wereld’. “Het is een besluit dat de weg kan vrij maken voor een nieuw hoofdstuk in internationale betrekkingen.”
Anti-Amerikaans spandoek bij de voormalige Amerikaanse ambassade in de Iraanse hoofdstad Teheran (Foto: Krijn Schramade)
Het is een besluit dat de weg kan vrij maken voor een nieuw hoofdstuk in internationale betrekkingen
Na jaren van rivaliteit tussen de VS en Iran en internationale isolatie van Iran valt daar iets voor te zeggen. Nog geen drie jaar geleden opperde president Netanyahu van Israël nog om Iran aan te vallen, omdat het land binnen een paar weken kernwapens zou hebben. Ook in de VS pleiten experts in de media voor oorlog met Iran. Met de deal is oorlog met Iran voorlopig van tafel, en dat komt de VS goed uit, omdat ze hun handen vol hebben met het managen van de regio die al in brand staat. Iran en de VS staan tegenover elkaar in Syrië, waar Iran president Assad steunt. Terwijl in Irak beide landen IS bestrijden, en daarmee bondgenoten zijn. Met Iran als diplomatieke partner en voorlopig geen Iraanse kernwapens wordt het mogelijk een beetje minder onoverzichtelijk.
Het is een historische vergissing
De Iraanse president Rouhani benadrukt de win-win situatie: “De veiligheid van de regio is onze veiligheid. De stabiliteit van de regio is de onze. Onze vooruitgang is die van de regio.” Israël ziet dat niet zo, Netanyahu vertrouwt Iran voor geen meter. Volgens Netanyahu is de deal een ‘historische vergissing’.
4. Wordt Iran nu de machtigste speler in de regio?
Daar zijn tegenstanders van de deal wel bang voor. Vrijwel de gehele regio, met Israël en Saoedi Arabië voorop, is bang dat zij de VS als bondgenoot verliezen. Daar bovenop krijgt Iran door het einde van de sancties weer veel olie-inkomsten, waarmee het bondgenoten in de regio financieel meer kan steunen. Denk daarbij niet alleen aan het regime van Assad in Syrië, maar ook aan Hezbollah en Hamas, in het westen gezien als terroristische groeperingen.
In feite is de macht van Iran al toegenomen. Na de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Irak heeft Iran veel invloed in Irak. Mede als reactie daar op bemoeit Saoedi Arabië zich met het conflict in Syrië door rebellen in hun strijd tegen Assad financieel te steunen. En onder leiding van de zoon van de nieuwe koning voert het in Jemen oorlog tegen de Houthi’s, die tot op zekere hoogte gesteund worden door Iran. Extra cash voor Iran kan het vuurtje in het Midden-Oosten nog verder opstoken, wat Saoedi Arabië zelf ook doet. Eén ding is duidelijk: de geopolitieke verhoudingen veranderen, en niet in het voordeel van Saoedi Arabië en Israël.
5. Is de deal nu rond?
Dat is voorbarig. Met de deal heeft Obama niet alleen kwaad bloed gezet bij de bondgenoten in het Midden-Oosten. Ook in de VS krijgt hij veel kritiek. Zijn politieke tegenstanders willen de deal blokkeren, maar Obama heeft al gezegd dat hij de deal doorzet. Voor Obama staat veel op het spel, omdat zijn politieke nalatenschap als president voor een groot deel afhangt van deze deal. Obama kan de geschiedenis in gaan als de president die de ‘historische’ deal sloot.
De handreiking naar het westen brengt de ideologie in gevaar
Het sluiten van de ‘historische’ deal was volgens verschillende commentatoren de makkelijke kant van het dossier. Nu begint het echte werk eigenlijk pas. Nu moet het nog uitgevoerd worden, in de eerste plaats door Iran. En daar is de deal volgens correspondent Thomas Erdbrink ook nog lang ‘niet rond’. Hij verwacht ‘serieuze politieke spanningen’ in Iran: “De handreiking naar het westen brengt de ideologie in gevaar.”
