Daar stond hij dan. Koning Willem Alexander was één van de 193 leiders die de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York mocht toespreken. "Onrecht doet pijn als een open wond. Nederland rouwt nog steeds om onze dierbaren van de MH17-ramp." De koning van het land met verreweg de meeste slachtoffers pleitte ervoor dat alle landen zich moeten inzetten om de verantwoordelijken van de ramp te achterhalen en te berechten.
Het was niet zomaar dat de koning de VN toesprak, en niet minister-president Rutte. Nederland zet zwaar geschut in om te lobbyen voor een plekje in VN-veiligheidsraad. De speech van de koning stond daarom ook volledig in het teken hiervan. De koning onderstreepte dat Nederland in de Veiligheidsraad op ‘gepassioneerde’ wijze de belangen van alle VN-leden zou verdedigen. Het Koninkrijk der Nederlanden is "partner voor vrede, gerechtigheid en ontwikkeling." Daar voegde de koning aan toe dat de Veiligheidsraad hervormd zou moeten worden, zodat Afrikaanse landen beter vertegenwoordigd worden.
1. Laten we beginnen bij het begin. Wat doet de Veiligheidsraad eigenlijk?
De VN Veiligheidsraad heeft als voornaamste verantwoordelijkheid de internationale vrede en veiligheid te handhaven. De Veiligheidsraad bestaat uit 15 leden, waarvan er vijf permanent zijn, de landen die als winnaars uit de Tweede Wereld Oorlog kwamen: Amerika, Rusland, China, Frankrijk en Groot-Brittannië. Deze vijf permanente leden kunnen in de besluitvorming hun veto uitspreken. De V-raad mag elk (dreigend) conflict onderzoeken en maatregelen voorstellen. Het meest zware middel is als de raad volgens internationaal recht bindende maatregelen oplegt. Denk hierbij aan sancties en de inzet van militaire middelen, zoals in 2010 toen de VN Veiligheidsraad besloot om de Libische bevolking te beschermen tegen Khadaffi.
2. Waarom wil Nederland zo graag een zetel in de VN-veiligheidsraad?
Dit is het hoogst haalbare podium in de diplomatieke wereld, waar Nederland kan meepraten en beslissen over vrede en veiligheid in de wereld. Met een zetel in 2017 en 2018 kan Nederland onderstrepen dat het met Den Haag al decennia de hoofdstad van het internationaal recht heeft.
Bovenal komt Nederland in de Veiligheidsraad aan tafel met de Russen, met wie Nederland na MH17 en het veto van Rusland tegen het Nederlands voorstel voor een MH17-tribunaal, nog een appeltje te schillen heeft. Rutte heeft vrijwel direct na de ramp waarbij 196 Nederlanders omkwamen zijn bevolking beloofd dat de daders berecht zouden worden. Een grote belofte van Rutte, gezien de (indirecte) betrokkenheid van Rusland bij de ramp, en het Russisch veto-recht dat de besluitvorming kan blokkeren.
3. Wat doet Nederland voor die tijdelijke zetel?
Lobby, lobby, lobby. Koning Willem Alexander maakt deel uit van een zware Nederlandse delegatie, die de 193 lidstaten van de VN er van moeten overtuigen dat Nederland een plekje verdient. Ook Minister President Rutte, minister van Handel en Ontwikkelingssamenwerking Ploumen en de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb pendelen tussen vergaderzaaltjes en wandelgangen. Dit gelobby is allemaal onderdeel van een langer traject. Dit jaar organiseerde Nederland bijvoorbeeld zelf ook al twee grote internationale conferenties, de Humanitaire top en de Global Conference on Cyber Security (GCCS). Op de GCCS werden bezoekers getrakteerd op een waterflesje van Dopper, met daarop reclame voor Nederland als kandidaat voor de VN-veiligheidsraad. In New York deelt de Nederlandse delegatie bijvoorbeeld manchetknopen uit, maar het is de vraag of deze promotionele gadgets indruk wekken. Andere landen pakken soms wat meer uit. In 1998 bood Griekenland VN-vertegenwoordigers een cruise op de Egeïsche Zee aan, maar kreeg het de zetel niet toegwezen. Nederland wel.
4. Maken we kans?
Er zijn drie Europese kandidaten voor twee plekken. Nederland concurreert met Italië en Zweden, twee geduchte tegenstanders. Italië is een machtiger land dan Nederland en Zweden staat er internationaal goed op, onder andere omdat de Zweden flink de portemonnee trekken voor ontwikkelingssamenwerking. Zweden is nu eigenlijk wat Nederland was in 1998, toen het wel lukte om een zetel te bemachtigen. Op het internationale toneel is Nederland in de tussentijd simpel weg steeds minder gaan voorstellen. Ons land geeft minder geld uit aan ontwikkelingssamenwerking, draagt minder bij aan vredesmissies én heeft gekort op het diplomatennetwerk. Nederland heeft ingeboet op de voor Nederland zo belangrijke drie D’s – Defense, Diplomacy and Development.
Daar komt nog eens bij dat Nederland de Amerikanen voor het hoofd heeft gestoten door niet in te gaan op het verzoek om twee gevangenen uit Guantánamo Bay op te nemen. Daarmee zou Nederland Obama helpen bij het sluiten van deze omstreden gevangenis, iets wat andere landen wel gedaan hebben. Ook al heeft de VS maar één van de 193 stemmen, het weigeren van twee geketende mannen uit Guantanamo kan zomaar een fatale diplomatieke fout blijken in de lobby om een plekje in de VN-Veiligheidsraad.
5. Kansloze missie dus?
Dat ook weer niet. Minister Koenders heeft ruim veertig troefkaarten in handen: de Afrikaanse landen die allemaal een stem kunnen uitbrengen op Nederland. Het is algemeen bekend dat Koenders in Afrika veel vrienden op hoog politiek niveau heeft. Deze landen zijn zwaar ondervertegenwoordigd in de Veiligheidsraad, geen enkel Afrikaans land heeft een permanente zetel. De koning pleitte in speech niet voor niks voor meer invloed voor Afrikaanse landen.
