Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Vanaf het balkon van mijn tijdelijke appartement in de Amsterdamse Baarsjes op één hoog kijk ik op de betegelde achtertuinen van mijn onderburen. Ondanks dat het al een dag niet heeft geregend zijn de natte plekken op de tegels van de onderbuurman nog goed zichtbaar. Na verschillende megabuien stond de tuin blank. Een paar jaar geleden heeft hij alles betegeld, volgens hem voor het onderhoudsgemak. Ook in de andere tuinen voeren de grijze tegels de boventoon. De enige boom die er nog staat, een grote den, wordt binnenkort gekapt.
Als het tuinhek van de dam is
De tegeltuin is in opkomst. Zeker het afgelopen decennium zijn tienduizenden stukjes groen omgetoverd in degelijke grijze vlaktes. Tuinen, perken, bomen, alles moet eraan geloven. Geert van Poelgeest van Operatie Steenbreek weet wel hoe dat komt. “Het is gemak. Mensen zien een tuin als het verlengde van hun woonkamer. Een betegelde tuin vergt in hun ogen weinig onderhoud en het is makkelijk om er een terrasje op te zetten.”
Operatie Steenbreek is een landelijke werkgroep van onder meer de universiteiten van Wageningen en Groningen, enkele grote gemeenten, milieucentra en stadsecologen. Samen startten ze anderhalf jaar geleden het initiatief om het groen terug te krijgen in de voor- en achtertuinen van huizen. En dat is niet alleen een esthetische kwestie.
“
Een gebrek aan groen is slecht voor de natuurlijke kringloop
“Een gebrek aan groen is in de eerste plaats slecht voor de natuurlijke kringloop”, vertelt Van Poelgeest. “Bomen, bloemen en planten die er normaal groeien en dieren worden verdreven. Maar het heeft nog veel meer gevolgen. Het water kan de grond niet in en spoelt bij een flinke regenbui het riool in dat de hoeveelheid helemaal niet aan kan. Kijk maar naar de beelden van 28 juli 2014, dan zie je wat er kan gebeuren.”
Een stenen grond is ongezond
De beruchte hoosbui staat nog bij veel Nederlanders vers in het geheugen. De brandweer had in steden als Amsterdam, Utrecht en Arnhem dagenlang de handenvol aan het leegpompen van ondergelopen kelders en straten. Het water kon geen kant op, de riolen waren overvol. Grotendeels de schuld van de toegenomen bestrating en betegeling. In Nederland is ruim 7 procent van het landoppervlak versteend. Daarmee is het, achter Malta, het tweede meest ‘versteende’ land van Europa, ver boven het Europees gemiddelde van een kleine 2 procent.
Als steekproef werd in 2013 een aantal Groningse wijken door het kadaster onderzocht op de verstening de afgelopen 15 jaar. Daar bleek een toename van zo’n 5 procent van het aantal tegeltuinen. Omgerekend betekent dat dat er alleen in Groningen al tientallen voetbalvelden aan groen gesneuveld zijn. In Den Haag, zo schat Van Poelgeest, is driekwart van alle tuintjes betegeld.
“
Naast de slechte afvoer van regenwater is er een ander negatief effect: de temperatuur stijgt
De ondergang van groene tuinen heeft naast de slechte afvoer van regenwater nog een ander negatief effect: de temperatuur stijgt. Een of twee graden meer kan al leiden tot een hoger sterftecijfer, vooral bij ouderen. Opvallend is ook dat Den Haag door de hoge ‘tegeldichtheid’ de heetste stad van Nederland is. Letterlijk. Terwijl de ligging aan zee juist voor verkoeling moet zorgen.
Wie groen doet, groen ontmoet
Om Nederlanders bewust te maken van de problemen die de tegeltuinen veroorzaken, startte Operatie Steenbreek in 2015 in vijf steden (Eindhoven, Amersfoort, Den Haag, Groningen en Leeuwarden) met een pilot. In de eerste plaats werd in kaart gebracht hoe groot de problematiek nou eigenlijk is. Vervolgens is een start gemaakt met het informeren en adviseren van bewoners om hun tuinen weer te ‘vergroenen’. Daarbij worden tuincentra, gemeenten en andere werkgroepen nauw betrokken.
“
Een groene tuin hoeft helemaal niet meer onderhoud te kosten
Want een structurele verandering kan volgens Van Poelgeest alleen door samenwerking in gang worden gezet. In zijn ogen moeten er bovendien wat misverstanden de wereld uit worden geholpen. “Een groene tuin hoeft bijvoorbeeld helemaal niet meer onderhoud te kosten. Als je het slim inricht bespaar je een hoop werk.”
Overigens is het betegelen van de tuin al een langere trend. “De vader van de Nederlandse natuurbescherming, Jac P. Thijsse, beschreef de Amsterdamse Von Zesenstraat in de 19e eeuw als een feest van groene perken en tuinen”, zegt van Poelgeest. “Toen ik er begin jaren ’50 kwam wonen waren er alleen nog wat kleine tuintjes aan het eind van de straat. De grindtegel was toen in opkomst.”
Weinig onderhoud en toch een groene tuin. Enkele tips:
Zorg voor een goede bodem van aarde. Hierbij zijn groenblijvende bodembedekkers van belang. Deze kun je kiezen afhankelijk van de hoeveelheid zon die ze nodig hebben. Plaats daartussen wat onderhoudsarme heesters zoals hortensia’s of een vlinderstruik. In het najaar kun je hier verwilderingsbollen tussen plaatsen voor wat meer kleur in het vroege voorjaar. Zo kun je genieten van een groene tuin die het hemelwater op gedoseerde wijze de grond in laat gaan zonder overlast.
Een uitgebreide omschrijving van hoe je je tuin groen en regenvriendelijk maakt kun je hier vinden.
“
In sommige deelstaten betaal je meer rioolheffing als je je tuin plat hebt gegooid met tegels
Als de bewustwording niet helpt, kan ook de overheid maatregelen nemen. In Duitsland hebben ze een heuse ‘tegeltaks’ ingevoerd. Ook betaal je in sommige deelstaten meer rioolheffing als je tuin plat hebt gegooid met tegels. Hoewel Duitsland te maken heeft met afvoer van water uit de bergen, kan de toename van de hoosbuien in ons land een reden zijn om ook op dergelijke maatregelen over te gaan. Daarnaast kunnen kleine ingrepen helpen waarvoor geen regelgeving nodig is. Het lichten van een of meerdere tegels bij een regenbui kan al zorgen voor een betere afvoer van het regenwater in de grond.
Einde aan het stenen tijdperk
Joni Mitchell zag het in de jaren ’70 van de vorige eeuw al aankomen: ‘They paved paradise and put up a parking lot’. Ondertussen blijf ik vanaf mijn balkon uitkijken op de kaasrechte stenen perkjes voorzien van tafels, stoelen en hier en daar een tuinhuisje. Ook in de rest van Nederland legt men rustig verder. Operatie Steenbreek zet ondertussen haar opmars tegen de tegelterreur vol goeden moed voort. Tegeltjes eruit, plantjes erin. En misschien dat er met hun inzet een einde komt aan het stenen tijdperk en keert het door Thijsse beschreven feest van groen weer terug.
