Het bankgeheim voor belastingdoeleinden wordt, als het aan de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) ligt, opgeheven. De 34 leden van de OESO (inclusief Nederland) en landen als Brazilië, China, Singapore en Zuid-Afrika hebben een verklaring (pdf) ondertekend waarmee ze toezeggen dat hun belastingdiensten automatisch informatie zullen uitwisselen met belastingdiensten van andere landen, om zo belastingontduiking en –ontwijking tegen te gaan. De verklaring werd getekend in Parijs, waar ministers uit de OESO-landen bijeenkwamen voor een jaarlijkse vergadering.
Multinationals en rijke individuen maken nu handig gebruik van de gebrekkige samenwerking tussen landen op het gebied van belasting. Grote bedrijven als Starbucks en Apple bijvoorbeeld doen aan profit shifting: ze registreren in landen met een hoog belastingtarief op bedrijfswinst een verlies (waarover je geen belasting hoeft te betalen), en de winst wordt zogenaamd behaald in landen waar weinig tot geen belasting betaald hoeft te worden, de zogenaamde belastingparadijzen. Omdat grote bedrijven in heel veel landen dochterondernemingen hebben, kunnen ze gemakkelijk schuiven met behaalde kosten en winsten. De OESO berekende dat multinationals gemiddeld 5% belasting over hun wereldwijde winst betalen. Bij midden- en kleine bedrijven ligt dat percentage rond de 30. Het idee van de automatische uitwisseling tussen verschillende belastingdiensten is dat zulke profit shifting moeilijker wordt.
Ongelijkheid
Dat internationale bedrijven zo weinig belasting betalen, heeft grote gevolgen, vooral in ontwikkelingslanden. Landen als Nigeria, Kenia en Tanzania hebben een zwakke belastingautoriteit. Het is niet gebruikelijk dat mensen directe belasting betalen –zoals loonheffing. En multinationals doen het liever niet, als ze het even kunnen vermijden. Maar er worden wel indirecte belastingen geheven, waarvan de belangrijkste omzetbelasting betreft. In veel Afrikaanse landen betaal je over eten en consumentengoederen net zoveel BTW als in Nederland. Minstens 17 procent. Dat heet regressieve belasting, en werkt ongelijkheid in de hand. Immers, iemand die het minimumloon verdient betaalt net zoveel BTW over z’n boodschappenmandje als iemand die bovenmodaal verdient. Maar wat zij betalen aan BTW is een veel groter deel van hun inkomen dan het voor goedverdienenden is.
Ngo’s en lobby-organisatie als Action Aid, Tax Justice Network strijden al langer voor aanpak van ongelijkheid door belastingontwijking te bestrijden. Het uitwisselen van informatie is een belangrijke stap, maar deze organisaties willen meer. Bijvoorbeeld dat multinationals voor elk land waar ze actief zijn rapporteren hoeveel belasting ze betalen. Oxfam (pdf) opperde tijdens het OESO-forum, dat deze week vooraf ging aan de ministersbijeenkomst in Parijs, zelfs om een Wereld Belasting Autoriteit in te stellen. In de wandelgangen bleek dat zo’n autoriteit weinig toekomst had. Belasting is bij uitstek een onderwerp dat nationaal geregeld wordt. Niet zo vreemd ook, in ontwikkelde landen vormen belastinginkomsten al gauw 40% van het nationale inkomen. De regelgeving daarover geef je als overheid niet graag uit handen.
Investeren in belastingautoriteit
Wat verder nodig is om belastingontwijking tegen te gaan, is het opbouwen van expertise in belastingen in ontwikkelingslanden. De OESO startte daarom begin dit jaar het project Tax Inspectors without Borders, waarbij westerse belastingexperts in ontwikkelingslanden trainingen en geven en kennis overdragen. Daarnaast moet er (ontwikkelings-)geld gestoken worden in het opbouwen van goed functionerende belastingdiensten in ontwikkelingslanden. Op dit moment wordt slechts 0,1% van het wereldwijde ontwikkelingsgeld daarin gestoken, vertelde Paul Collier, Afrika-expert aan Oxford University, tijdens het forum in Parijs. Dat is aan de ene kant begrijpelijk, zei hij, omdat er lange tijd onwil bestond tegen het “betalen van bureaucratie.” Maar langzamerhand is het idee dat belasting hulpgelden moet gaan vervangen bij het financieren van ontwikkeling populair geworden. Belasting is sexy geworden. Althans, het praten over belasting. Belasting betálen… daar wordt niemand warm van.
