Onze premier heeft het niet zo op visionaire verhalen, en in de Troonrede met bijbehorende Miljoenennota breekt hij niet met zijn principes. Daarnaast is de verdeling van het geld voor komend jaar het resultaat van compromissen tussen de coalitiepartners – en de Constructieve Oppositie. Buitenlandbeleid is geen terrein waarop VVD en PvdA elkaar makkelijk vinden. Ontwikkelingssamenwerking is voor de VVD vooral een simpele bezuinigingspost, terwijl het voor de PvdA-achterban een toetssteen van ons beschavingspeil is.
Waar leidt dat toe? Wie heeft er dit jaar aan het langste eind getrokken?
Wat cijfertjes uit de Miljoenennota. Deze posten krijgen in 2015:
€570 miljoen: Eenmalig Noodhulpfonds (2014-2018)
€250 miljoen: Budget Internationale Veiligheid (BIV)
€100 miljoen: Defensie (structureel)
€150 miljoen: Innovatiefonds ‘Dutch Good Growth Fund’
€375 miljoen: Eenmalig bedrag voor eerstejaars asielzoeker in Nederland
Buitenland is eng
Maar liefst één derde van de Troonrede ging over het buitenland, becijferde Volkskrant-reporter Nathalie Righton. Dat oogt aangenaam kosmopolitisch, na jaren waarin de blik uitsluitend naar binnen was gericht. Maar de aandacht voor het buitenland is hoofdzakelijk defensief en gericht op de nationale veiligheid, constateerden een aantal commentatoren. Ze wordt gevoed door de angst dat het internationaal terrorisme via de ring van instabiliteit rond Europa aan onze deuren klopt, en de haat overslaat naar de Nederlandse straten.
Nauwelijks een woord in de Troonrede over de internationale verantwoordelijkheid om ongelijkheid wereldwijd tegen te gaan bijvoorbeeld – en daarmee de voedingsbodem voor conflicten aan te pakken. Tekenend is dat alleen Defensie er structureel geld bij krijgt, 100 miljoen per jaar vanaf 2017. Niet voldoende overigens om de gevolgen van eerdere miljardenbezuinigingen te verzachten.
In de Algemene Politieke Beschouwingen leidde het buitenlandbeleid verder niet tot verhitte debatten. De prioriteiten lagen elders.
Extra geld, maar niet structureel
In het voorjaar ontstond een potentiële politieke splijtzwam toen een nieuwe rekenmethode ineens ons Bruto Nationaal Product (BNP) verhoogde. Daarmee zou ook het budget voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BH/OS), dat immers gekoppeld is aan het BNP, moeten stijgen. De VVD was mordicus tegen, en heeft dit keer de wedstrijd armpje drukken gewonnen, blijkt nu: het ontwikkelingsbudget wordt niet verhoogd.
Wel komt er eenmalig geld vrij voor noodhulp (570 miljoen euro), maar dat is een sigaar uit eigen doos: het komt uit het budget voor schuldkwijtschelding aan arme landen, oftewel uit de BH/OS-portemonnee. Hooguit kun je zeggen dat dit geld nu echt aan mensen in nood ten goede komt. Het budget voor kwijtschelding gaat om het afdekken van risico’s die Nederlandse bedrijven lopen bij exporten naar arme landen. Dat Ontwikkelingssamenwerking hiervoor moet betalen, is sinds jaar en dag omstreden.
DalingHet ontwikkelingsbudget daalt: vorig jaar werd voor 2015 0,6% van het BNP gereserveerd. Dit jaar is dat voor 2015 teruggebracht naar 0,57 %. Dat is 3,8 miljard euro.
Ook de verhoging van het budget (375 miljoen euro) voor de eerstejaars opvang van asielzoekers in Nederland is eenmalig. Deze miljoenen lijken wel extra geld vanuit de begroting van Financiën te zijn. Maar ook bij die opvang in Nederland kun je je afvragen of ze überhaupt bij Ontwikkelingssamenwerking thuishoort. Het is staatssecretaris Fred Teeven die het potje beheert.
Ondertussen gaan de bezuinigingen van 750 miljoen euro voor 2015 op het budget van Ontwikkelingssamenwerking gewoon door. De speerpunten van minister Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking), zoals voedselzekerheid, lijden daaronder. En zelfs op de post Internationale Rechtsorde wordt gekort. Daarbij klagen veel ontwikkelingsorganisaties dat zij, ondanks de aandacht voor het buitenland, nog steeds afgeknepen worden de komende jaren. En dat terwijl juist zij zorgen voor conflictpreventie en maatschappelijke ontwikkeling in ‘moeilijke’ landen.
Geen woord over duurzaamheid
Is het conflict in de Oekraïne niet een mooie aanleiding om versneld af te komen van onze afhankelijkheid van het Russisch gas en in te zetten op duurzame alternatieven? En hoe staat het met onze ambities om klimaatverandering tegen te gaan? Het woord ‘duurzaam’ valt niet in de Troonrede, en ‘klimaat’ alleen in ‘investeringsklimaat’ en in een bijzin over het Europese energie-en klimaatbeleid. Ondertussen lijkt het vorig jaar gesloten energieakkoord vast te lopen en verlangen Nederlandse burgers een ambitieuzer en duurzamer energiebeleid.
Premier Rutte is er in ieder geval bij, op de klimaattop van de Verenigde Naties (VN) in New York deze week. De campagne #dusMarknaarManhattan van Nederlandse jongeren heeft effect gehad. Rutte stuurt een zware delegatie naar New York en wil, zo zei hij in de Kamer, dat “Nederland een belangrijke rol gaat spelen op weg naar een akkoord in 2015″ – dat akkoord moet het huidige Kyoto-protocol vervangen. Maar een koppositie ambieert hij niet. Hij leek gehoor te geven aan de waarschuwing van VVD-fractieleider Halbe Zijlstra: “We moeten niet de gekke Henkie van de wereld zijn en ons zelf normen opleggen waar de rest van de wereld zich niet aan houdt”.
Geen extra geld, wel populariteit
Al krijgen ze geen extra geld, de reputatie van de bewindslieden op het ministerie van Buitenlandse Zaken lijdt er niet onder. Ministers Timmermans en Ploumen scoren bijvoorbeeld hoog bij de keuring van de Volkskrant-parlementaire redactie. Evenals de premier zelf trouwens. Ploumen dankt deze waardering onder meer aan haar inzet na de kledingfabriekramp in Bangladesh, Timmermans voor zijn optreden na de MH-17 crash.
HulpNaar wie gaat ons buitenland geld eigenlijk?
De landen die de meeste hulp ontvangen zijn:
• Ethiopië (56 miljoen)
• Rwanda (47,7 miljoen)
• Bangladesh (40,6 miljoen)
• Benin (37,6 miljoen)
• Mali (34,5 miljoen).
Met de opvolger van Timmermans en de nu wat weifelend opererende Hennis-Plasschaert (minister van Defensie) zal Ploumen moeten gaan werken aan een beter op elkaar ingespeeld veiligheidsbeleid van de ministeries. Er is een gezamenlijk potje van Ontwikkelingssamenwerking en Defensie, het Budget Internationale Veiligheid. Dat dient met name om vredesmissies te financieren waarbij het Nederlandse leger actief is. De verantwoordelijkheid voor de besteding van het potje lag eerst bij Ploumen en nu weer bij Hennis-Plasschaert, maar veel gezamenlijkheid is er nog niet te bespeuren.
Ooit, ten tijde van de Nederlandse missie in Uruzgan, maakten we goede sier met de ‘Dutch approach’, oftewel de ‘3D-aanpak’: een combinatie van defence, diplomacy en development om geïntegreerd vrede en ontwikkeling te brengen. Bij de nieuwe missie in Mali wordt daar weinig meer van vernomen. Maar juist op dit moment is die 3D-aanpak een goede toevoeging aan de internationale rechtsorde en mondiale ontwikkeling. Beter waarschijnlijk dan binnendringen in het grotere zaaltje, waarin straks de coalitie tegen de Islamitische Staat wordt gesmeed.
