De meeste vluchtelingen die Nederland binnenkomen zijn man en reizen alleen. De helft komt uit Syrië. Dat blijkt uit onderzoeksgegevens die OneWorld heeft opgevraagd bij de Koninklijke Marechaussee via de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob).
De gegevens zijn verzameld in Europees verband voor de gezamenlijke operatie Mos Maiorum. Van 13 tot 26 oktober 2014 vulde de Koninklijke Marechaussee voor elke aangehouden (groep) vluchteling(en) een speciaal formulier in dat werd gedeeld met andere Europese landen. Een totaaloverzicht van die ingevulde formulieren is in handen van OneWorld.
De dataset geeft slechts een beperkt beeld van de vluchtelingenstroom naar Nederland. Het gaat om 95 aanhoudingen van in totaal 151 vluchtelingen. We weten niet zeker hoe representatief die getallen zijn voor het gehele jaar. Desondanks laat de dataset een aantal interessante dingen zien.
De volgende halte is…
Zo is een aardig beeld te krijgen van de route die wordt afgelegd. Het plaatje hieronder (klik erop voor een grotere versie) laat de meest gevolgde routes zien. Een dikkere lijn wordt vaker gevolgd dan een dunnere. De kleuren en beginstations geven het door de vluchtelingen zelfgerapporteerde land van vertrek aan. Het zijn alleen de acht meest voorkomende 'beginstations' (van drie tot dertien aangehouden groep(en) vluchteling(en)).
Belangrijk om op te merken is dat niet alle vluchtelingen 'stoppen' in alle genoemde 'haltes' op een route. Zo reizen Syriërs die in Libië de boot naar Italië pakken meestal niet via Algerije of Tunesië. Vanaf Italië kunnen ze per vliegtuig direct naar Nederland, maar ook per trein via Frankrijk en België. Deze kaart geeft geen informatie over gebruikte vervoersmiddelen. Zowel reizen per vliegtuig, trein, auto, bus, boot of een combinatie daarvan zijn erin opgenomen.
Mensensmokkel
Een belangrijk doel van Mos Maiorum was – naast het in kaart brengen van reisroutes – het identificeren van smokkelnetwerken. In de dataset die we kregen is een en ander over mensensmokkel aangegeven. Bij de helft van de aanhoudingen was er een indicatie van mensensmokkel, maar wat zo'n indicatie inhield, wil de Koninklijke Marechaussee niet zeggen. "Je kunt je voorstellen dat dergelijke info in verkeerde handen – bijvoorbeeld mensensmokkelaars – van grote waarde kan zijn. Vrijgave van die info belemmert de diensten bij hun werk", licht een woordvoerder van het ministerie van Defensie toe.
Aan de hand van de dataset proberen we zelf te kijken wat mogelijke indicaties zijn. Ten eerste staat er in 27 procent van de gevallen een bedrag dat per persoon betaald is genoemd. De bedragen variëren van 500 tot 21.000 euro – gemiddeld 5135 euro. Maar in vier gevallen staat er een bedrag genoemd terwijl er géén indicatie van mensensmokkel was.
Overigens kent mensensmokkel in Nederland een zeer uitgebreide definitie. In artikel 197a (lid 1) van het Wetboek van Strafrecht staat: 'Hij die een ander behulpzaam is bij het zich verschaffen van toegang tot of doorreis door Nederland, een andere lidstaat van de Europese Unie … terwijl hij weet of ernstige redenen heeft te vermoeden dat die toegang of doorreis wederrechtelijk is, wordt als schuldig aan mensensmokkel gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie.' Dit voorjaar verschijnen twee Eritreëers voor de politierechter in Rotterdam omdat ze verdacht worden van mensensmokkel: ze gaven een telefoon en overnachting (het is ons niet bekend of er geld voor gevraagd werd) aan vluchtelingen.
Verstopte toiletten
Een andere indicatie zou kunnen zijn of ze een vals identiteitsbewijs bij zich hebben. In tweederde van de gevallen hebben ze er géén bij zich. Dat beeld verandert niet als je onderscheid maakt tussen wel of geen indicatie van mensensmokkel. Ook als we statistisch testen, blijkt er geen relatie te bestaan tussen het type document dat vluchtelingen bij zich hadden en of er een indicatie van mensensmokkel is.
Opvallend is dat veel van de op Schiphol aangehouden vluchtelingen geen identiteitsbewijs bij zich hadden. De Koninklijke Marechaussee legt uit hoe dat komt. "Tussen het verlaten van het vliegtuig en het melden bij een grensbewakingsbalie heeft iemand legio mogelijkheden om diens reisdocument 'kwijt' te raken. Bijvoorbeeld door het te versnipperen en door het toilet te spoelen. Die raken daardoor vaak verstopt. Of de betrokkene eet het op, of verbrandt het in kleine porties per keer, zodat er geen brandalarm ontstaat."
Tussen het verlaten van het vliegtuig en het melden bij de grens heeft iemand legio mogelijkheden het reisdocument 'kwijt' te raken
Ongezien de grenzen over
Misschien is het vervoersmiddel waarin de vluchtelingen werden aangehouden een indicator. Een groot deel van de aanhoudingen werd op Schiphol gedaan, waar het vervoersmiddel logischerwijs vliegtuig was. Van de aanhoudingen in de trein was er bij een kwart een indicatie van mensensmokkel. Bij aanhoudingen in bus of auto was er in 80 procent van de gevallen een indicatie van mensensmokkel. Daarmee lijkt het alsof de manier van Nederland inreizen meespeelt in een indicatie van mensensmokkel.
Die conclusie sluit aan bij het beeld dat van mensensmokkel bestaat: ongezien de Europese binnengrenzen gaat het makkelijkst in een auto of bus. In een trein ook, maar OneWorld concludeerde al eerder dat vluchtelingen die per trein door Europa reizen eerder incidenteel dan stelselmatig door mensensmokkelaars geholpen worden.
De relatie tussen vervoersmiddel bij aanhouding en indicatie van mensensmokkel blijkt ook statistisch significant. Er lijkt dus een trend te zijn dat het vervoersmiddel bij aanhouding een indicatie is voor mensensmokkel. Daarbij moet een belangrijke kanttekening gemaakt worden: we werken met een heel kleine dataset. Om echt concrete uitspraken te doen over hoe mensensmokkelaars volgens de Koninklijke Marechaussee te werk gaan, hebben we meer data nodig. Daarom zijn we bezig de resultaten van Mos Maiorum voor álle deelnemende landen, niet alleen Nederland, op te vragen.
De datasets die we via de Wob verkregen hebben kun je hier en hier downloaden. De 'metrokaart' mag overgenomen worden met bronvermelding en link naar dit artikel.
