'Samenzweringstheorieën'. Met die reactie wuifde EU-commissaris Vythis Andriukaitis (Volksgezondheid) maandag suggesties weg dat regelgeving voor hormoonverstorende chemicaliën dankzij een industrielobby zou zijn stopgezet. ''Ik kom uit de voormalige Sovjet-Unie'', sprak de Litouwse politicus tijdens een congres in Brussel waar multinationals als Coca Cola en Unilever, maar ook actiegroepen als Greenpeace spraken over hormoonverstoorders. ''Daar had je dit soort theorieën. Mijn diensten spelen niet onder één hoedje met economische krachten.''
Wat zijn hormoonverstoorders?Chemicaliën die het hormonaal systeem ontregelen en verwerkt zijn in vele alledaagse producten: cosmetica, plastics, voedselverpakkingen en bestrijdingsmiddelen. Wetenschappers linken blootstelling aan een toename in onvruchtbaarheid, hormoongerelateerde kankers en ontwikkelingsstoornissen als verminderd IQ en autisme. Een recente studie van een gerespecteerde expertgroep schat de extra jaarlijkse zorgkosten in Europa als gevolg van blootstelling op 157 tot 270 miljard euro, 1,23 procent van het totale BNP in de EU.
Honderden e-mails van de Europese Commissie, verkregen door Pesticide Action Network (PAN) via een access-to-documents request, hebben de Commissie in verlegenheid gebracht. De documenten, vorige maand door de campagnegroep gepubliceerd, tonen hoe toenmalig commissievoorzitter José Barroso in de zomer van 2013 – na maanden van intensief contact met de industrie – de stekker trekt uit criteria die hormoonverstorende pesticiden van de markt moeten halen. De documenten bewijzen dat bij die beslissing internationale handel, en specifiek het EU-VS handelsverdrag TTIP, een rol speelde.
Sinds juli 2013 praten EU en VS over handelsverdrag TTIP. Doel is om één groot trans-atlantisch vrijhandelsgebied te creëren. Controversieel daarbij is het 'harmoniseren' van regels. In Europa ligt dat op het gebied van milieu – waar de VS vaak minder bescherming kennen – erg gevoelig.
Uit de documenten blijkt dat Catherine Day, de secretaris-generaal van Barroso, op 2 juli 2013 de criteria stopzette. Zij noemt tegenover ambtenaren 'potentiële gevolgen voor delen van de chemische industrie' maar ook de impact op 'internationale handel' als redenen om de milieuwetgeving te schrappen. De Commissie was wettelijk verplicht eind 2013 de criteria te publiceren (zie kader).
Waarom werkt de Europese Commissie aan criteria?In 2009 neemt het Europees Parlement samen met de Raad een wet aan die bepaalt dat pesticiden met hormoonverstorende eigenschappen in de EU worden verboden. In die wet staat dat de Commissie voor eind 2013 'wetenschappelijke criteria' moet ontwikkelen om te bepalen welke pesticiden hormoonverstorend zijn. Deze criteria zullen 'horizontaal' worden ingezet, en ook worden toegepast binnen andere EU-wetgeving als REACH en wetgeving voor waterkwaliteit en cosmetica. De Commissie mist echter de deadline, en presenteert in mei 2014 een plan voor een impactstudie.
Ongekende lobby
In de maanden daarvoor heeft zich, zo tonen de stukken, buiten ieders zicht een ongekende lobby afgespeeld. Het gaat om intensieve correspondentie, maar ook om vele ontmoetingen, tussen industrie en de verschillende EU-ministeries. Lobbyende partijen zijn chemiegiganten als BASF en Bayer, ECPA en CEFIC (belangengroepen van de Europese chemische industrie), maar ook representanten van de Amerikaanse (chemische) industrie zoals CropLife America, ACC en AmCham: de American Chamber of Commerce. Ook de Amerikaanse overheid zette druk blijkt.
TTIP wordt uit de kast gehaald om de criteria van de Commissie – een potentieel obstakel voor vrijhandel – te stoppen. Een consultant, ingehuurd door de Amerikaanse industrie, benadrukt bijvoorbeeld tegenover het secretariaat-generaal dat de criteria niet 'consistent zijn met de doelstellingen van de TTIP-onderhandelingen'. Dat staat in een e-mail vooruitlopend op een bezoek van een delegatie grote chemische bedrijven uit de VS aan de Commissie. Die ontmoeting vindt plaats op 20 maart 2013.
De Amerikaanse industrie schat (pdf) dat het EU-verbod op hormoonverstorende pesticiden 65 miljard euro aan import naar de EU in gevaar brengt, waarvan 4 miljard aan Amerikaanse export.
Hormoonverstoorders op OneWorld
OneWorld volgt het hormoonverstoordersdossier al langer. Lees bijvoorbeeld ook eens de volgende artikelen:
Impactstudie
AmCham oppert op 26 juni 2013 om eerst een 'impactstudie' op te zetten om de economische gevolgen van het pesticide-verbod in kaart te brengen. Dat is precies waar Catherine Day zes dagen later in haar brief aan de ambtelijke top opdracht toe geeft, zo blijkt uit de publicaties van PAN.
Die impactstudie loopt op dit moment, en duurt zeker tot eind 2016. Met de studie heeft de Commissie nieuwe opties geïntroduceerd (pdf) waar – zo tonen de documenten van PAN – de industrie al in 2013 om vroeg. Zo worden criteria overwogen die rekening houden met zogeheten 'drempelwaarden'. Het betekent dat bij lage blootstelling hormoonverstorende pesticiden niet worden verboden. Pikant: volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bestaan er geen drempelwaarden voor hormoonverstoorders, en kunnen ze al bij lage dosis een risico vormen.
'Day nog machtiger'
Commissaris Andriukaitis heeft tot nog toe niet inhoudelijk op de documenten van PAN willen reageren. Volgens Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy (D66) is die houding begrijpelijk.
''Ik denk dat hij eieren voor zijn geld kiest'', zegt Gerbrandy. Hij noemt de invloed van Day – nog steeds secretaris-generaal. ''Haar secretariaat-generaal adviseert nu de vice-voorzitters. Die vice-voorzitters zijn in de Commissie-Juncker allesbepalend. De mensen die verantwoordelijk zijn voor de beslissing uit 2013 zijn alleen maar machtiger geworden. Andriukaitis beseft zich dat het oprakelen van deze episode voor hem schadelijk kan zijn, en dat er intern niks mee te winnen valt.''
De criteria voor hormoonverstoorders zijn niet consistent met de doelstellingen van de TTIP-onderhandelingen
Volgens Gerbrandy is klip en klaar dat individuen in de Commissie zich hebben gelieerd aan de chemische industrie. Dat gaat niet enkel om Catherine Day zo tonen de documenten.
Zo laat het ministerie voor de interne markt (DG Entr) in een ontmoeting met BASF weten haar verzet tegen de criteria te steunen, en moedigt aan om te 'blijven vechten'. In een ander document, een interne mailconversatie van DG Entr, wordt gesproken over manieren om het werk van het milieuministerie (DG Envi), verantwoordelijk voor de criteria, 'meer te kunnen beheersen'.
Uit een gelekte versie van de criteria blijkt dat DG Envi – op basis van het voorzorgsprincipe – ook 'verdachte hormoonverstoorders' wilde verbieden. Volgens ECPA, zo schrijft ze de Commissie op 23 maart 2013, zou die aanpak zeker 37 pesticiden van de markt halen, producten met een waarde van 3 tot 4 miljard euro.
Ook het landbouwministerie (DG Agri) lijkt de industrie gunstig gezind. ECPA beklaagt zich bij DG Agri dat het milieuministerie niet openstaat voor 'standpunten van belanghebbenden'. Juncker heeft de bevoegdheid voor de criteria (pdf) inmiddels verplaatst naar volksgezondheid (DG Santé).
Ook opmerkelijk: al in februari 2013 pleit het EU-handelsministerie (DG Trade), verantwoordelijk voor de TTIP-gesprekken, voor 'vooruitgeschoven onderhandelingen' met de Amerikanen over hormoonverstoorders. In maart 2013 laat DG Trade aan BASF weten samen met de VS te willen kijken naar 'gedeelde regels' voor hormoonverstoorders, regels die uitgaan van drempelwaarden.
Het milieuministerie staat niet open voor 'standpunten van belanghebbenden'
Controversieel
Een dergelijke samenwerking binnen TTIP zou om meerdere redenen controversieel zijn. Niet alleen is de impactstudie volgens de Commissie leidend bij het bepalen van de criteria, de Commissie (pdf) stelt dat hormoonverstoorders geen onderdeel vormen van de TTIP-gesprekken.
Het Amerikaanse zakenblad Inside U.S. Trade berichtte echter in september 2014 dat een TTIP-samenwerking wel tot stand zou zijn gekomen. ''Handhavers uit de Verenigde Staten en de Europese Unie zullen in oktober een nieuw pilotprogramma starten met als doel om te komen tot een geharmoniseerde aanpak voor het testen van chemicaliën om te bepalen of deze hormoonverstorend zijn, aldus een woordvoerder van het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA).''
Het huidige Endocrine Disruptor Screening Program van de Amerikaanse EPA staat hormoonverstoorders toe als blootstelling beperkt is. Dat wil zeggen: het gaat uit van veilige drempelwaarden.
De Commissie heeft niet gereageerd op vragen over het pilotprogramma, en wilde daar eerder ook niet op ingaan. Het Amerikaanse EPA bevestigde echter in maart nog het bestaan ervan tegenover OneWorld. ''Samen werken we aan een raamwerk voor samenwerking'', liet een woordvoerder toen weten." We zouden onze data en inschattingen kunnen delen waardoor we meer chemische stoffen sneller kunnen evalueren.'' Sindsdien is op herhaalde verzoeken per e-mail geen reactie meer gekomen.
Samen werken we aan een raamwerk voor samenwerking
Wel een samenzwering
Volgens Hans Muilerman van PAN tonen de documenten een gang van zaken aan die – in tegenstelling tot wat Andriukaitis deze week stelde – met recht 'een samenzwering' genoemd kan worden. Hij vindt dat de Commissie zo snel mogelijk de pesticidecriteria moet publiceren, en dat de individuen die het proces hebben gefrustreerd ter verantwoording moeten worden geroepen.
''Catherine Day zou bijvoorbeeld moeten uitleggen waarom ze tot de impactstudie heeft besloten. Hoe ging dit? Was dit via Barroso? En mag de Commissie dus zomaar wetgeving te veranderen?''
In 2014 klaagde Zweden de Commissie aan vanwege het missen van de deadline voor publicatie van de criteria. Het Europees Parlement en de Raad hebben zich daar, in een opmerkelijke stap, begin dit jaar bij aangesloten. Wanneer het Europees Hof de zaak behandelt, is nog niet bekend.
OneWorld heeft een uitgebreid dossier over TTIP en andere handelsverdragen, zoals CETA (EU-Canada), TPP (o.a. VS, Australië en Japan) en EPA's (EU – ontwikkelingslanden).
[[{“fid”:”37285″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld!”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld!”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Neem een abonnement op OneWorld!”,”title”:”Neem een abonnement op OneWorld!”,”style”:”height:72px; width:581px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
