Terwijl in Nederland de discussie over de mogelijke gevolgen van TTIP op gang is gekomen gaat het gesprek in Brussel over hoe het EU-VS vrijhandelsverdrag al effect heeft op Europese voedsel- en milieustandaarden. Eén dossier valt daarbij met name op: hormoonverstorende chemicaliën.
De EU gaat haar standaarden niet verlagen. Het is wat de Europese Commissie keer op keer benadrukt. Om de groeiende scepsis in Europa te keren kwam Eurocommissaris Cecilia Malmström (Handel) vorige maand zelfs met een kloeke brochure: de 'top tien mythen over TTIP'.
Hoe het Europese bedrijfsleven zonder verlaging van standaarden de open concurrentie gaat winnen van Amerikaanse ondernemingen die een minimumloon van 7,25 dollar uitbetalen en spotgoedkoop schaliegas gebruiken maakt de brochure niet duidelijk. Ook blijft boven de markt hangen hoe Europese boeren zonder toegang tot groeihormonen en GMO's stand zullen houden.
Recent werd bekend dat de EU de toelating van azijnzuur voor het reinigen van vlees overweegt
Maar het gevoelige vraagstuk van de Europese standaarden lijkt zich ondertussen al ten dele op te lossen. De EU is op een aantal belangrijke terreinen zelf aan haar wetgeving aan het sleutelen.
Teerzandolie
Zo nam het Europees Parlement in januari een wet aan die naar verwachting de toelating van gentech-gewassen in Europa gaat bespoedigen. Het is binnen TTIP een belangrijke eis van de Amerikanen. Daarnaast zag Europa eind 2014 op het laatste moment toch af van een zwaardere belasting op vervuilende teerzandolie. Voor de VS is Canadese teerzandolie een belangrijk exportproduct. Ook werd recent bekend dat de EU de toelating van azijnzuur voor het reinigen van vlees overweegt, een mogelijk compromis voor de inmiddels beruchte Amerikaanse chloorkip.
Maar hebben deze zaken met vrijhandelsverdrag TTIP te maken? Speculatie volop, maar feiten zijn schaars. Behalve op één belangrijk dossier: hormoonverstorende chemicaliën, ook wel bekend als endocrine disrupting chemicals (EDC's).
Hormoonverstorende chemicaliën staan al lang op de politieke agenda in Europa. In 2009 besloot het Europees Parlement om deze stoffen – aanwezig in alledaagse producten als cosmetica, voeding en plastic – te verbieden. Aanleiding: Een groeiend lichaam aan wetenschappelijk bewijs dat EDC's linkt aan een toename in kanker, onvruchtbaarheid maar ook verminderd IQ en autisme.
Uit interne emails van de Europese Commissie die OneWorld kon inzien blijkt dat de VS mordicus tegen het verbod was, en hier achter de schermen bij de Commissie tegen heeft gelobbyd
Het parlement besloot om als eerste hormoonverstorende pesticiden te verbieden. De Commissie kreeg de opdracht om daartoe hormoonverstoorders aan te duiden; om met criteria te komen. Het parlement en de lidstaten stelde daarvoor in 2009 een duidelijke deadline: 13 december 2013.
Maar de criteria kwamen er nooit. Het is de reden waarom producten in de EU tot op de dag van vandaag niet standaard worden getest op hormoonverstorende eigenschappen. Ook is het onderdeel van een rechtszaak die Zweden vorig jaar aanhangig maakte bij het Europees Hof in Luxemburg.
Inmiddels is bekend dat de beslissing van de Europese Commissie om af te zien van de criteria, een besluit dat werd genomen op het niveau van (destijds) Commissievoorzitter Javier Barroso, plaatsvond in in de maand dat de onderhandelingen met de VS begonnen: juli 2013. Uit interne emails van de Europese Commissie die OneWorld kon inzien blijkt tevens dat de VS mordicus tegen het verbod was, en hier achter de schermen bij de Commissie tegen heeft gelobbyd.
Plots zijn er mogelijkheden op het terrein van hormoonverstoorders met de VS tot harmonisering van regelgeving te komen
Nog opmerkelijker is dat het alternatief voor het oorspronkelijke plan waarmee de Commissie in juni 2014 op de proppen is gekomen – de 'routekaart' – nu plots mogelijkheden biedt om op het terrein van hormoonverstoorders met de VS tot harmonisering van regelgeving te komen.
Toestaan 'mits'
''Een van de voorstellen die de Commissie binnen de routekaart overweegt is om in plaats van de huidige EU-benadering die alle hormoonverstoorders in pesticiden zou verbieden, toe te werken naar een model dat deze stoffen toestaat mits er stappen worden genomen om de risico's te mitigeren'', schrijft zakenblad Inside US Trade op 25 juli 2014, kort nadat de Commissie haar nieuwe plannen heeft gepresenteerd. ''Deze risico-gebaseerde benadering heeft de voorkeur van de Amerikaanse en de Europese industrie en is de benadering die wordt gehanteerd binnen het Endocrine Disruptor Screening Program van het Amerikaanse milieuagentschap EPA.''
De Amerikaanse werkwijze is wetenschappelijk gezien echter controversieel. Het gaat uit van een veilige dosis voor hormoonverstoorders – ook wel omschreven als de 'potentie' tot schadelijkheid. Maar omdat hormoonverstoorders zich gedragen als hormonen – minuscule stofjes die zeer nauwgezet ons lichaam reguleren – denken wetenschappers dat potentie niet relevant is. ''Er is geen drempelwaarde voor EDC-effecten'', schrijft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dan ook in een gezaghebbende overzichtsstudie. ''EDC's hebben waarschijnlijk al effect bij lage dosering.''
De Amerikaanse werkwijze is wetenschappelijk gezien controversieel
Maar dat weerhoudt de Europese en Amerikaanse chemische industrie er niet van om in het kader van TTIP de Commissie op te roepen de Amerikaanse regels voor hormoonverstoorders over te nemen. Ook blijkt dat de industrie de Commissie al in 2013 verzocht heeft om samen met het Amerikaanse milieuagentschap EPA aan regelgeving te werken; regels die 'potentie' in ogenschouw nemen. Die suggestie viel in goede aarde bij het EU-handelsdepartement (DG Handel).
''We verwelkomen het voorstel van CEFIC en ACC [lobbyclubs van EU en VS chemische industrie] om samen te werken met de Environmental Protection Agency op het terrein van regelgeving aangaande hormoonversoorders'', schrijft een ambtenaar van DG Handel maart 2013 in een email gericht aan chemiegigant BASF die OneWorld kon inzien. ''En we steunen het uiteindelijke doel om overeen te stemmen over vergelijkbare of zelfs gedeelde definities van hormoonverstoorders voor wetgevende doeleinden, definities die rekening houden met de potentie van deze stoffen.''
Pilotprogramma
De ambities van DG Handel hebben in oktober 2014 handen en voeten gekregen. ''Wetgevers uit de VS en EU zullen in oktober een pilotprogramma starten met als doel om tot een 'geharmoniseerde aanpak' te komen rondom het testen van chemicaliën op hormoonverstoring'', tekent Inside US Trade september 2014 op uit de mond van een woordvoerder van milieuagentschap EPA. ''Het initiatief op het gebied van hormoonverstoorders is één van de drie pilotprogramma's inzake chemicaliën, die de EU en de VS parallel aan de TTIP-onderhandelingen hebben gelanceerd.''
De Europese Commissie wil niet reageren, en zelfs het bestaan van het programma niet erkennen.
Hoe deze samenwerking met de EPA zich verhoudt tot de routekaart, en daarmee tot het interne Europese politieke proces voor het opstellen van regels voor hormoonverstorende chemicaliën? Het is onduidelijk. De Europese Commissie wil niet reageren, en zelfs het bestaan van het programma niet erkennen. ''Ik kan niet bevestigen dat wij een 'samenwerkingsproject' hebben met de Verenigde Staten over hormoonverstoorders'', aldus een woordvoerder.
Samenwerking
De Amerikaans EPA is transparanter, en laat per email weten dat zij momenteel met Commissie werkt aan een raamwerk voor 'samenwerking' op het terrein van hormoonverstoorders. ''We zouden mogelijk in de toekomst toe kunnen naar het delen van data en een gezamenlijke beoordelingsprocedure. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat meer chemicaliën sneller worden beoordeeld.''
Oud-topdiplomaat Eckhart Guth – als EU-ambassadeur voor de Wereldhandelsorganisatie (WTO) betrokken bij vele onderhandelingen tussen EU en VS – vindt de aanpak van de Commissie goed doordacht. ''Het onderwerp wordt niet genoemd in de onderhandelingen'', zegt hij. ''Hopelijk wordt het opgelost op basis van de bestaande samenwerking. Zo wordt voorkomen dat het op de agenda van TTIP komt.'' Volgens Guth zou wanneer dat gebeurt druk van de publieke opinie een probleem worden. ''En de vraag wordt dan wie er heeft toegegeven; wie uiteindelijk moet inbinden.''
Miljarden
Guth noemt vanwege het grote belang van het dossier het onderwerp een potentieel 'explosief' voor de TTIP-onderhandelingen. ''Een [Europees] verbod zou een gigantische impact hebben op trans-Atlantische handel'', zegt hij. ''Het gaat om miljarden en miljarden euro's.''
De getallen die Guth noemt sluiten aan bij schattingen van de Amerikaanse overheid. Alleen al een verbod op hormoonverstorende pesticiden zou meer dan 4 miljard euro aan Amerikaanse export naar de EU in gevaar brengen rekent zij voor. EDC's, waarvan wetenschappers er inmiddels 800 hebben geïdentificeerd, zitten echter in veel meer producten: plastic, cosmetica, voeding, maar ook elektronica, meubels en medicijnen. Guth, voorstander van een verdrag, hoopt dan ook dat de EU richting het risico-gebaseerd systeem gaat. ''Anders wordt dit issue een veel groter probleem.''
