Welday pakt zijn zoon Jonas nog snel even vast, in de rechtbank in Zwolle. “Houd je taai”, fluistert hij in zijn oor. Twee parketwachters staan al te wachten om Jonas mee te nemen, terug naar het detentiecentrum in Rotterdam. Daar zit Jonas sinds twee weken vast, omdat de immigratiedienst IND bang is dat hij zich zal ‘onttrekken aan toezicht’. Dat betekent: ze zijn bang dat Jonas onderduikt en niet naar Italië gaat. Terwijl hij dat wel moet.
Jonas kwam in november 2013 aan in Nederland, na een helse tocht door Ethiopië, Libië en Europa. Zijn vader, halfbroers en –zus wonen hier ook, daarom wilde hij asiel aanvragen in Nederland. Maar nadat de Italiaanse kustwacht Jonas en honderden andere vluchtelingen van zee redde, dwongen ze hem vingerafdrukken af te geven. Dus staat nu in de Europese database Eurodac geregistreerd dat hij in Italië is geweest, en dus moet hij volgens de zogeheten Dublinverordening daar asiel aanvragen (zie kader). Dat zijn familie in Nederland woont doet daar niets aan af, vindt de IND. Regels zijn regels.
Maar die regels laten in dit geval weinig ruimte voor de ‘menselijke maat’, die volgens staatssecretaris Fred Teeven moet waarborgen dat hij een ‘humaan asielbeleid‘ voert.
Gezinsband
Jonas heeft volgens artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) recht op een gezinsleven, zegt zijn advocaat Neal Blomjous. “Dat recht zou de IND moeten toetsen.”
[[{“fid”:”31649″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Eritrese vluchteling wordt uitgezet”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Eritrese vluchteling wordt uitgezet”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_halve_breedte media-element file-file-styles-artikel-halve-breedte”,”id”:”styles-4-0″}}]]
De IND kan dat doen door gebruik te maken van zijn discretionaire bevoegdheid en zelf de asielaanvraag in behandeling te nemen – die vrijwel zeker ingewilligd zou worden -, maar doet dat niet. Blomjous heeft een vermoeden waarom. “Ze hebben al eerder een verzoek om gezinshereniging afgewezen. Ze kunnen daar nu niet zomaar op terugkomen natuurlijk.”
Dat zit zo: vader Welday (links op de foto) kwam in 2003 aan in Nederland. In 2007 kreeg hij een verblijfsvergunning. Binnen de daarvoor voorgeschreven drie maanden diende hij een verzoek in voor een advies voor nareis van zijn drie minderjarige zoons in Eritrea, onder wie Jonas (rechts op foto). Vervolgens moest het kind in kwestie, in dit geval Jonas, een aanvraag voor een Machtiging tot Voorlopig Verblijf (mvv) – een inreisvisum waarbij getoetst wordt of je aan de voorwaarden voor afgifte van een verblijfsvergunning voldoet – aanvragen in een Nederlandse ambassade. Alleen: in Eritrea is geen Nederlandse vertegenwoordiging aanwezig. En het is verboden om het land zonder toestemming te verlaten – dat geldt zeker voor kinderen wiens vader als landverrader wordt gezien omdat hij vluchtte en de dienstplicht ontdook.
Jonas’ procedureJonas kwam in november 2013 aan in Nederland. In januari 2014 meldde hij zich in Ter Apel en vroeg hij asiel aan. Vrijwel direct werd bekend dat de IND zijn aanvraag niet in behandeling zou nemen, omdat in de Europese databank Eurodac geregistreerd stond dat hij in Italië was aangekomen. Volgens de Dublinverordening moet elke vluchteling in het eerste Europese land waar hij aankomt asiel aanvragen. In februari 2014 gaven de Italiaanse autoriteiten aan verantwoordelijk te zijn voor de asielaanvraag van Jonas. In maart werd Jonas’ asielaanvraag in Nederland definitief afgewezen. Jonas’ advocaat Blomjous stelde beroep in en vroeg om een voorwaardelijke voorziening van de rechter, zodat Jonas’ in Nederland de behandeling van zijn beroep mocht afwachten. De rechter gaf in juni zo’n voorlopige voorziening af.
Eind augustus deed een andere rechter plotseling uitspraak in de beroepsprocedure, zonder zitting. Dat is volgens Blomjous hoogst ongebruikelijk. Als er geen zitting is, krijgt de advocaat geen gelegenheid zijn beroepsgronden verder toe te lichten en wordt de asielzoeker niet gehoord. De rechter oordeelde dat de IND gelijk had en dat Jonas’ naar Italië uitgezet mag worden. Blomjous is in verzet gegaan tegen het afdoen van het beroep zonder zitting. Vorige week oordeelde de rechtbank dat het verzet ongegrond was. Dat betekent dat Jonas geen beroepsmogelijkheid meer heeft tegen de beslissing van de IND hem naar Italië uit te zetten. Zijn advocaat beraadt zich op andere juridische manieren om hem in Nederland te houden.
Pas in 2010 waagde Jonas, samen met zijn neef, een poging om uit Eritrea te vluchten. Bij de grens werden ze door Eritrese politie aangehouden. Jonas werd gevangen genomen, zijn neef werd voor zijn ogen doodgeschoten. Jonas zat anderhalf jaar gevangen in Eritrea voordat hij kon ontsnappen. Het lukte hem de grens naar Ethiopië over te steken, waar hij in een vluchtelingenkamp terecht kwam. Zijn vader Welday spaarde geld voor een vliegticket. Na jaren werden vader en zoon herenigd in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba. Samen deden ze de aanvraag voor nareis op de ambassade, maar het was inmiddels december 2011, en Jonas was meerderjarig. In 2012 werd zijn aanvraag afgewezen. Volgens de IND was er geen sprake van een gezinsband omdat Welday in Eritrea nooit bij zijn zoons in huis had gewoond, hij na zijn vlucht uit het land hertrouwd was en hij sinds zijn aankomst in Nederland geen contact meer gehad meer zou hebben met zijn zoons. ‘Gezien het voorgaande is geenszins aannemelijk dat referent en betrokkene (vader en zoon, red.) ten tijde van het vertrek van referent onderling een feitelijke gezinsband hadden’, schrijft de IND in de afwijzing van 5 maart 2012.
Volgens Welday had hij de afgelopen jaren wel degelijk contact gehad met zijn zoons. “Ik stuurde ze al die tijd geld. Altijd”, zegt hij. Zijn zoon Hermon, die nog in Eritrea woont, stuurt hij ook nu nog geld. Hij belde zijn zoons ook, vertelt hij, maar dat is niet makkelijk en niet veilig. In Eritrea luistert er altijd wel iemand mee, en Welday is een landverrader. Dat de IND oordeelt dat er geen gezinsband is omdat hij nooit in huis woonde bij zijn zoons, vindt Welday onbegrijpelijk. Hij was verplicht in dienst en Eritrea was in oorlog, hij kon dus niet thuis wonen. Ook advocaat Blomjous begrijpt er niets van. “Ik kan me niet voorstellen dat we van Nederlandse militairen die zijn uitgezonden naar Mali zeggen dat ze geen gezinsband meer hebben.”
Als-ie een maand later was aangekomen, hadden ze zijn vingerafdrukken niet afgenomen
Ontvoerd
Toen Jonas’ aanvraag voor gezinshereniging in 2012 werd afgewezen, ging hij in beroep. De behandeling daarvan moest hij in Ethiopië afwachten. Maar in oktober 2013 werd hij ontvoerd door smokkelaars toen hij op weg was naar het kamp om zijn vluchtelingenkaart te verlengen. De smokkelaars brachten hem samen met een groep andere vluchtelingen naar een afgelegen plek tussen Libië en Soedan, midden in de Sahara. Daar werden ze gemarteld. ‘Ze sloegen mij en mishandelden mij en namen contact op met mijn vader’, zei Jonas tijdens een gesprek met de IND. Welday moest in Nederland aan handlangers van de smokkelaars 5000 euro losgeld betalen om zijn zoon vrij te kopen. Welday en Jonas hebben aangifte gedaan bij de Nederlandse politie, maar daar is niets mee gedaan. Na de betaling van het losgeld werd Jonas in Tripoli vrijgelaten, waarna hij naar de Libische kust reisde. Daar stak hij met een boot de Middellandse Zee over, en via Italië en Frankrijk reisde hij Nederland binnen. In Italië werden zijn vingerafdrukken afgenomen. “Het stomme is”, zegt Blomjous, “als-ie een maand later was aangekomen hadden ze dat waarschijnlijk niet gedaan.” Het is een publiek geheim dat Italië de toestroom van asielzoekers niet aankan, en al tijden niet zo streng meer is met het registreren van vluchtelingen.
De IND verwijt Jonas desondanks dat hij de behandeling van zijn beroep niet in Ethiopië heeft afgewacht en weigert nu naar de gezinsband te kijken. Zelfs al twijfelt niemand, ook de IND niet, eraan dat Welday Jonas’ vader is. Jonas is zelfstandig, als meerderjarige, Nederland ingereisd en heeft een normale asielaanvraag gedaan. Er is bewijs dat hij in Italië is aangekomen. Dus moet Italië zijn asielaanvraag behandelen.
In Italië zie ik geen leven, behalve zelfmoord
Broer krijgt wel asiel
Is het zo slecht om in Italië te moeten wonen? Jonas, Welday en hun advocaat vinden van wel. ‘In Italië heb ik geen betere toekomst gezien. De problemen die ik heb meegemaakt zijn vergelijkbaar met de problemen die ik onderweg had of zelfs in Eritrea’, zei Jonas tijdens zijn procedure tegen de IND. Bovendien wil hij niet gescheiden leven van zijn familie. ‘Dat is onacceptabel voor mij. De reden waarom ik hierheen kwam was dat mijn familie hier is, in Italië heb ik niemand. Alleen kan ik niet in Italië wonen.’ Naast vader Welday heeft Jonas hier drie halfbroertjes en een halfzus. En zijn volle broer Dawit (20) is sinds twee maanden ook in Nederland, en krijgt hier naar alle waarschijnlijkheid wél asiel.
Jonas zit inmiddels drie weken vast. Terecht, oordeelde de rechtbank vandaag. Het in bewaring stellen van asielzoekers is een heet hangijzer, want een van de beloften die staatssecretaris Teeven aan coalitiepartij PvdA moest doen om het asielbeleid humaner te maken, was minder asielzoekers gevangen zetten. Advocaat Blomjous geeft aan dat er inmiddels minder asielzoekers in bewaring worden gesteld, en dat de omstandigheden in detentiecentra zijn verbeterd. Maar in Jonas’ geval is de detentie onbegrijpelijk. Hij snapt het zelf ook niet. Tegen de rechter zei hij: “Ik begrijp niet waarom ik gevangen zit. Ik heb familie waar ik bij kan logeren.” Jonas geeft ook aan dat hij om medische hulp heeft gevraagd, omdat hij last heeft van spanningen, door alles wat hem is overkomen de laatste jaren. Maar hij heeft nog geen hulp gekregen.
Het verzet van Jonas tegen de uitspraak van de rechter van augustus (zie kader) dat het beroep ongegrond was, is inmiddels ook afgewezen. Jonas moet terug naar Italië. Advocaat Blomjous is bezig te kijken of er nog mogelijkheden zijn om hem hier te houden. Want terug naar Italië, dat is geen optie voor Jonas. In het eerder geciteerde gesprek met de IND zei hij: “In Italië zie ik geen leven, behalve zelfmoord.”
Meer over Eritrese vluchtelingen en hun vluchtroutes naar Europa in het volgende nummer van OneWorld, dat op 2 december verschijnt.
Is Italië zo slecht dan?In Italië verblijven volgens UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie, op dit moment zo’n 65.000 vluchtelingen zonder verblijfsvergunning. Jonas zei tijdens zijn gesprek met de IND dat ‘er veel Eritreeërs (zijn) die zelfmoord plegen vanwege de onaangename situatie daar. Asielzoekers die daar asiel hebben aangevraagd worden niet goed behandeld. Dan kunnen wij ook niet verwachten dat wij anders behandeld worden.’ Bovendien is Jonas toen hij in Italië aankwam mishandeld met een stroomstootwapen; hij weet niet precies door wie.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) deed vorige week uitspraak in de zaak Tarakhel versus Zwitserland. Daarbij speelde de vraag of een asielzoeker onder de Dublinverordening uitgezet mocht worden naar Italië vanwege de slechte omstandigheden daar. Volgens het Hof is de situatie “in geen geval vergelijkbaar met Griekenland” (waar asielzoekers niet naar teruggestuurd mogen worden), maar moet Italië bepaalde garanties afgeven voor de behandeling van de teruggestuurde asielzoekers.
