De ISDS-clausule waardoor bedrijven overheden kunnen aanklagen als ze hun belangen geschaad zien, is een van de meest controversiële onderdelen van het vrijhandelsverdrag TTIP waar de Europese Unie op dit moment over onderhandelt met de Verenigde Staten. Afgelopen zomer vlogen de voor- en tegenstanders van ISDS elkaar weer in de haren, met een politiek compromis als gevolg.
Dossier TTIP
OneWorld volgt al lange tijd de onder-handelingen over het vrijhandelsverdrag tussen Europa en de Verenigde Staten.
Je leest er alles over in ons dossier TTIP.
Na een zomer vol controverse, procedurele politieke trucjes en een heleboel onrust binnen de Europese sociaaldemocraten (S&D), presenteerde de Europese Commissie op 16 september 2015 eindelijk de langverwachte nieuwe variant van ISDS. Met het nieuwe Investment Court System (ICS) hoopt Brussel de boel een beetje te sussen door water bij de wijn te doen. Zo zijn in het nieuwe voorstel mogelijkheden opgenomen om in beroep te gaan na een aanklacht en is er een zinsnede neergepend waarin het recht van landen om hun eigen wetten te blijven maken expliciet wordt vastgelegd.
Commotie
De afgelopen maanden ontstond er heel wat commotie over ISDS in Brussel. Criticasters waren mordicus tegen het optuigen van een parrallel rechtssysteem voor bedrijven en de in Brussel extreem belangrijke sociaaldemocratische fractie dreigde zich zelfs geheel tegen TTIP te keren als er geen verregaande hervormingen op het gebied van ISDS doorgevoerd zouden worden.
Er zijn flinke stappen vooruit gezet. Er worden nu onafhankelijke rechters aangesteld en het nieuwe systeem is een stuk transparanter geworden
De Nederlandse minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen is dan ook opgelucht dat er nu een compromis op tafel ligt, stelt ze in een persbericht: ‘Landen moeten te allen tijden hun beleid op democratische wijze kunnen aanpassen. Daarom hamer ik vanaf het begin op transparante geschillenbeslechting in TTIP. Het is goed dat de Commissie nu verder gaat met deze voorstellen om alle handelsverdragen te moderniseren.’
De reacties op de voorgestelde hervorming zijn gemengd, maar de Brusselse S&D-fractie is in elk geval content met het feit dat de Commissie heeft geluisterd naar hun kritiek, vertelt de sociaaldemocratische PvdA-europarlementarier Paul Tang: ‘Er zijn absoluut flinke stappen vooruit gezet. Er worden nu onafhankelijke rechters aangesteld en het nieuwe systeem is een stuk transparanter geworden. Dat was in eerdere ISDS-varianten niet het geval.’
Lachertje
Voor critici binnen en buiten het parlement is de nieuw voorgestelde Investment Court Protection echter een lachertje, stelt SP-parlementarier Anne-Marie Mineur. Het gevaar dat bedrijven landen gaan aanklagen is namelijk helemaal niet geweken, vertelt ze in de koffieruimte van het Europese Parlement: ‘De naam is anders maar de kern van ISDS is gewoon blijven staan in de nieuwe tekst. Ik vind dat opmerkelijk, want eerder dit jaar zei Ploumen nog heel expliciet geen voorkeursbehandeling voor buitenlandse bedrijven in TTIP te willen zien.’
Het is oude wijn in nieuwe zakken, want het gaat nog steeds om een tribunaal waar alleen investeerders een claim kunnen indienen als ze vinden dat een nieuwe wet hun winsten schaadt
Ook ngo’s keren zich tegen de nieuwe investeringsbescherming die nu op tafel ligt. ‘Om aan de weerstand tegen TTIP tegemoet te komen stelt de Europese Commissie een paar cosmetische verbeteringen voor. Het is oude wijn in nieuwe zakken, want het gaat nog steeds om een tribunaal waar alleen investeerders een claim kunnen indienen als ze vinden dat een nieuwe wet hun winsten schaadt’, aldus Geert Ritsema van Milieudefensie in een persbericht.
Ook Pietje Vervest van het internationale onderzoeksbureau Transnational Institute (TNI) heeft veel vraagtekens bij het nieuwe voorstel: ‘Het voorstel om een Investment Court System op te nemen in TTIP doet geen recht aan de uitkomst van de publieke consultatie hierover eerder dit jaar. De vraag blijft waarom er eigenlijk investeringsbescherming nodig is, of je het nu ISDS of ICS noemt. Er zijn tal van andere manieren om investeringen te beschermen zonder dat dit ten koste gaat van het publiek belang en publieke budgetten. Het is schandalig dat er langs deze weg een nieuw internationaal hof wordt opgetuigd waar investeerders democratische beslissingen kunnen aanvechten.’
Nog steeds staan de belangen van buitenlandse investeerders niet op gelijke voet met de belangen van milieu en van werknemers
En ondanks enkele lichtpuntjes blijft ook de vakbeweging kritisch over het nieuwe voorstel, schrijft Catelene Passchier van FNV Bondgenoten: ‘Het ICS is een stap in de goede richting want er wordt nu wel iets gedaan aan het hoge achterkamertjesgehalte ISDS. Maar het voorstel zoals het er nu ligt komt niet tegemoet aan een aantal andere fundamentele bezwaren van zowel de FNV als de internationale vakbeweging. Nog steeds staan de belangen van buitenlandse investeerders niet op gelijke voet met de belangen van milieu en van werknemers. Die moeten worden beschermd en meegewogen.’
Absolute must
Wat opmerkelijker is dat de Amerikaanse Kamer van Koophandel zich ook radicaal tegen het nieuwe ICS keert – zij het om om heel andere redenen. In een rondgestuurde e-mail uit vice-president voor Europese Zaken Marjorie Chorlins gepeperde kritiek op de Brusselse gang van zaken: ‘The recent European debate around investment treaties – the obligations governments accept in them and the methods they provide for dispute settlement – is not grounded in the facts, and the distortions in this debate cannot be allowed to trump sound policy. If the EU still regards the TTIP as a serious objective, today’s proposal is deeply flawed.’
Ondanks alle Europese verzet houden de VS voet bij stuk: voor TTIP is ISDS een absolute must. Of de Amerikanen een Europees compromis als ICS unberhaupt zullen accepteren, is dus nog maar de vraag. En om de zaken nog extra te compliceren speelt ook dat andere grote vrijhandelsverdrag waar de EU op dit moment mee bezig is, CETA, nog een rol, vertelt Paul Tang. Voor de Europese sociaaldemocraten is een belangrijke voorwaarde om in te stemmen met een ISDS-hervorming in plaats van verwerping, dat de net afgeronde onderhandelingen met Canada weer worden opengebroken. In dat verdrag zit immers nog de zo gevaarlijk geachte oude vorm van ISDS verwerkt.
En laat het opbreken van CETA nou net iets zijn dat handelscommissaris Cecilia Malmstrom weigert te doen. Er staat dus heel wat op het spel terwijl er ook nog veel onduidelijk is over de rol en de vorm van ISDS, zegt Tang : ‘Het is nog te vroeg om een definitief oordeel uit te spreken over ICS, de voorstellen moeten nog worden uitgewerkt en nader bestudeerd. Voor ons is het nu de vraag wanneer deze hervorming in werking zal gaan treden. En dat is wat ons betreft toch echt in het volgende verdrag dat ondertekend moet worden : CETA.’
