Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Beyoncé is fan: ze verwerkte een beroemd citaat van hem in haar concertdocumentaire Homecoming (2019): ‘Onderwijs moet niet alleen opleiden voor het werk, het moet opleiden voor het leven.’ W.E.B. Du Bois stierf op 27 augustus 1963. Een dag later gaf Martin Luther King Jr. zijn nu legendarische speech ‘I Have a Dream‘ in Washington DC. De organisatie van die protestmars voor gelijke burgerrechten laste een moment van stilte in voor de 95-jarige overledene, om ‘de stem die ons voor deze zaak opriep’ te gedenken.
Hoewel Du Bois een van de belangrijkste Zwart-Amerikaanse1 denkers van de twintigste eeuw is, is hij in Nederland geen alom bekende naam. Terwijl Du Bois op verschillende manieren met Nederland verbonden was. Wat moet je weten van de activistische intellectueel, wiens werk de basis legde voor meer onderzoek naar en verzet tegen racisme?
Hoewel Du Bois een van de belangrijkste Zwart-Amerikaanse1 denkers van de twintigste eeuw is, is hij in Nederland geen alom bekende naam. Terwijl Du Bois op verschillende manieren met Nederland verbonden was. Wat moet je weten van de activistische intellectueel, wiens werk de basis legde voor meer onderzoek naar en verzet tegen racisme?
Wie was W.E.B. Du Bois?
William Edward Burghardt Du Bois (spreek uit: duuboois) wordt in 1868 geboren op het platteland van Massachusetts, aan de oostkust van de VS, met ‘heel veel Afrikaans bloed, een vleugje Frans, een beetje Nederlands, maar goddank geen Angelsaksisch’, zoals hij zelf schrijft in zijn deels autobiografische werk Darkwater (1920).
“In het Amerikaanse Zuiden wordt Du Bois geconfronteerd met de racistische Jim Crow-wetten
Massachusetts is een voor die tijd progressieve noordelijke staat. Du Bois’ familie maakt deel uit van een kleine gemeenschap vrije Zwarte mensen die grond bezitten. Op de openbare school speelt hij met witte klasgenootjes. Hoewel er naar eigen zeggen wel een onzichtbare lijn loopt tussen hen, is het racisme niet zo openlijk als Du Bois later zal ervaren als hij in het Amerikaanse Zuiden naar de universiteit gaat. Daar wordt hij geconfronteerd met de racistische Jim Crow-wetten, die op regionaal niveau rassensegregatie toestaan, en met lynchpartijen.
The Crisis, een tijdschrift dat Du Bois later, in 1920, zou oprichten, voerde een campagne tegen deze moordpartijen op Zwarte mensen in het Zuiden, onder andere door undercover verslag te doen van witte Amerikanen die Zwarte mensen levend verbranden en aan bomen opknopen en foto’s ervan te publiceren. Met deze ongestrafte publieke moorden op Zwarte mensen proberen witte mensen de Zwarte bevolking onder de duim te houden, is Du Bois’ overtuiging al op universitaire leeftijd.
Dat inzicht bepaalt de loop van zijn leven, dat een mengeling zal zijn van activisme en intellectuele arbeid. Du Bois werd in 1895 de eerste Zwarte Amerikaan die zijn doctoraal behaalde aan de universiteit van Harvard, met een historisch-economisch proefschrift over de trans-Atlantische slavenhandel en de slavernij in de VS. Dat proefschrift is tot op de dag van vandaag nog een standaardwerk voor onderzoekers. Ook is hij in 1909 een van de oprichters van de burgerrechtenbeweging NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), een drijvende kracht achter de Zwart-Amerikaanse emancipatiestrijd.
The Crisis, een tijdschrift dat Du Bois later, in 1920, zou oprichten, voerde een campagne tegen deze moordpartijen op Zwarte mensen in het Zuiden, onder andere door undercover verslag te doen van witte Amerikanen die Zwarte mensen levend verbranden en aan bomen opknopen en foto’s ervan te publiceren. Met deze ongestrafte publieke moorden op Zwarte mensen proberen witte mensen de Zwarte bevolking onder de duim te houden, is Du Bois’ overtuiging al op universitaire leeftijd.
Dat inzicht bepaalt de loop van zijn leven, dat een mengeling zal zijn van activisme en intellectuele arbeid. Du Bois werd in 1895 de eerste Zwarte Amerikaan die zijn doctoraal behaalde aan de universiteit van Harvard, met een historisch-economisch proefschrift over de trans-Atlantische slavenhandel en de slavernij in de VS. Dat proefschrift is tot op de dag van vandaag nog een standaardwerk voor onderzoekers. Ook is hij in 1909 een van de oprichters van de burgerrechtenbeweging NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), een drijvende kracht achter de Zwart-Amerikaanse emancipatiestrijd.
“Du Bois omschreef Nederland als een ‘extreem nette en goed georganiseerde modderpoel'
Waarom moeten Nederlanders Du Bois kennen?
Als hij nog studeert aan Harvard maakt Du Bois kennis met Nederland: in 1889 verblijft hij als student in Rotterdam. Dat is geen onverdeeld genoegen, schrijft hij in een essay: hij omschrijft Nederland als een ‘extreem nette en goed georganiseerde modderpoel’. Na een tijdje echter begint hij het langzame tempo te waarderen, en mijmert over het vredige leven van de weldoorvoede koe in het Hollandse landschap: ‘Ik zou zelfs nu kunnen wensen dat ik in plaats van een zwart-witte Amerikaan, een kleine zwart-witte Nederlandse koe was.’
De laatste keer dat Du Bois Nederland bezoekt is hij 91 en een internationaal geprezen activist. In september 1957 spreekt hij in Amsterdam leden toe van Vereniging Ons Suriname. Dit doet hij op uitnodiging van Hermina en Otto Huiswoud. Onder invloed van dit Surinaams/Brits-Guyaanse echtpaar werd Ons Suriname van wat ooit een gezelligheidsvereniging was een steeds politieker club die ijverde voor de onafhankelijkheid van Suriname.
Als hij nog studeert aan Harvard maakt Du Bois kennis met Nederland: in 1889 verblijft hij als student in Rotterdam. Dat is geen onverdeeld genoegen, schrijft hij in een essay: hij omschrijft Nederland als een ‘extreem nette en goed georganiseerde modderpoel’. Na een tijdje echter begint hij het langzame tempo te waarderen, en mijmert over het vredige leven van de weldoorvoede koe in het Hollandse landschap: ‘Ik zou zelfs nu kunnen wensen dat ik in plaats van een zwart-witte Amerikaan, een kleine zwart-witte Nederlandse koe was.’
De laatste keer dat Du Bois Nederland bezoekt is hij 91 en een internationaal geprezen activist. In september 1957 spreekt hij in Amsterdam leden toe van Vereniging Ons Suriname. Dit doet hij op uitnodiging van Hermina en Otto Huiswoud. Onder invloed van dit Surinaams/Brits-Guyaanse echtpaar werd Ons Suriname van wat ooit een gezelligheidsvereniging was een steeds politieker club die ijverde voor de onafhankelijkheid van Suriname.
“Du Bois zag een belangrijke rol weggelegd voor Zwarte intellectuelen
‘Politieke autonomie, onafhankelijkheid zelfs, is niet genoeg’, waarschuwt Du Bois de aanwezigen. ‘Waar het om gaat is economische onafhankelijkheid. Het bezit over de eigen rijkdom. Ze zullen proberen je daar tot het laatste moment van af te houden.’
Waarom wordt Du Bois de ‘vader van het Pan-Afrikanisme’ genoemd?
Du Bois’ laatste Nederlandse bezoek maakt deel uit van een internationale tournee. Dat tekent Du Bois’ activisme, dat al vroeg de Amerikaanse landsgrenzen overschrijdt en reikt tot het Afrikaanse continent. In 1900 bezoekt hij het eerste Pan-Afrikaanse congres in Londen. Hij neemt het voortouw in het opstellen van een brief van het congres die Europese regeringsleiders oproept de rechten van mensen van Afrikaanse afkomst te erkennen en te beschermen en de kolonies zelfbestuur te geven. Het maakt hem in de ogen van velen de ‘vader van het pan-Afrikanisme’, de wereldwijde beweging met als doel de solidariteit en samenwerking tussen alle mensen met Afrikaanse roots aan te moedigen en te versterken.
Waar staat Du Bois nog meer voor?
In de VS hamerde Du Bois op het belang van onderwijs voor de Zwarte bevolking, en hij zag een belangrijke rol weggelegd voor Zwarte intellectuelen – die noemde hij ‘de getalenteerde 10 procent‘ – in de Zwarte emancipatiestrijd. Daarmee tilde hij de aspiraties van de Zwarte gemeenschap, die zich voorheen beperkt zag tot de ambachten en lager opgeleide beroepen, naar een hoger intellectueel plan.
“Du Bois raakt ervan overtuigd dat kapitalisme structureel racisme veroorzaakt
Du Bois laveerde tussen zijn academische sociologisch-historische werk en zijn activisme, dat ook journalistiek tot uiting kwam. Na de Tweede Wereldoorlog stond zijn activisme steeds meer in het teken van de vrede: hij vond al die oorlogen tussen witte mensen maar afleiding voor de emancipatiestrijd.
In de loop van zijn leven raakt Du Bois ervan overtuigd dat het kapitalisme een oorzaak is van het structurele racisme. Die overtuiging maakt hem tot ongewenst persoon in het Amerika van de Koude Oorlog, waar alles wat naar socialisme riekt wordt vervolgd. Op beschuldiging van spionage wordt hij begin jaren 50 gearresteerd. Hij wordt vrijgesproken, maar zijn paspoort wordt hem evengoed acht jaar onthouden.
Op uitnodiging van Ghanese president Kwame Nkrumah vertrekt hij daarna naar Ghana, waar Du Bois zijn laatste jaren doorbrengt als Ghanees staatsburger. In Du Bois’ eigen woorden: ‘Ik ben teruggekeerd zodat mijn stoffelijk overschot zich kan vermengen met het stof van de voorouders.’
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 26 augustus 2022.
In de loop van zijn leven raakt Du Bois ervan overtuigd dat het kapitalisme een oorzaak is van het structurele racisme. Die overtuiging maakt hem tot ongewenst persoon in het Amerika van de Koude Oorlog, waar alles wat naar socialisme riekt wordt vervolgd. Op beschuldiging van spionage wordt hij begin jaren 50 gearresteerd. Hij wordt vrijgesproken, maar zijn paspoort wordt hem evengoed acht jaar onthouden.
Op uitnodiging van Ghanese president Kwame Nkrumah vertrekt hij daarna naar Ghana, waar Du Bois zijn laatste jaren doorbrengt als Ghanees staatsburger. In Du Bois’ eigen woorden: ‘Ik ben teruggekeerd zodat mijn stoffelijk overschot zich kan vermengen met het stof van de voorouders.’
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 26 augustus 2022.
Meer lezen:
Du Bois’ klassieker ‘The Souls of Black Folk’ (1903), een verzameling essays en autobiografische verhalen, is onlangs vertaald in het Nederlands:
W.E.B. Du Bois, De ziel van zwart Amerika (Noordboek 2022), Vertaling Jabik Veenbaas, inleiding Stephan Sanders, nawoord Babah Tarawally
Als academicus ontkrachtte Du Bois racistische leugens met grafisch vormgegeven statistieken.
Als activist streed hij voor gelijke rechten in de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging.
- De auteur schrijft Zwart met een hoofdletter om aan te geven dat Zwart niet enkel naar een huidskleur, maar ook naar een cultuur verwijst. OneWorld handhaaft de keuze voor een hoofd- of kleine letter mits consequent. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
