De ‘chosen family’ van queer schrijver Alejandra Ortiz: ‘Ik voel me nu gezien’

Het idee om iets te organiseren voor de Latijns-Amerikaanse queer gemeenschap leefde al lang bij de Mexicaanse Alejandra Ortiz (40). “Als Latijns-Amerikaanse trans vrouw van kleur heb je het gevoel dat je nergens thuishoort. We komen vaak uit gebroken gezinnen of families die ons afwijzen. Ik ben zelf ook ongedocumenteerd en was constant aan het verhuizen van plek naar plek. Ik was als een boom zonder wortels.”

Alejandra Ortiz. © Tengbeh Kamara

Ortiz, schrijfster van De waarheid zal me bevrijden, dat genomineerd is voor de OPZIJ Literatuurprijs 2023, leerde de Colombiaanse Pau en de Nederlands-Costa Ricaanse Nadia kennen op een evenement voor trans personen. “We hadden vaak gesprekken over het opzetten van een netwerk voor hulp en een liefdevolle gemeenschap. Er was niks voor ons in Nederland. Maar het bleef in de eerste instantie alleen bij praten.”

Geen bloedverwanten

De coronalockdown van 2020 dwong het drietal om hun plannen om te zetten in actie. Ze kregen steeds meer hulpvragen van Latijns-Amerikaanse migranten en sekswerkers die niet meer konden werken, maar wel geld nodig hadden voor huur, boodschappen of hiv-medicatie. De Cubaanse Lauren, Colombiaanse Alejandra en de Deens-Colombiaanse Patri voegden zich bij het drietal en Papaya Kuir was geboren.

Papay Kuir is ‘een lesbotransfeministisch collectief’ voor en door de Latijns-Amerikaanse gemeenschap, dat zich richt op migranten en vluchtelingen uit de queergemeenschap. De meeste leden van Papaya Kuir hebben geen bloedverwanten in Nederland. Het zestal vormt een soort kerngroep en daarbuiten hebben ze een ‘extended family’.

“Dat zijn ongeveer een honderdtal mensen die we hebben geholpen of die via ons hulp kregen en ons weer helpen met donaties. Twee jaar geleden kwamen we bijvoorbeeld in contact met een ongedocumenteerde trans sekswerker die geen geld meer had voor de huur en problemen had met haar nier. Via onze extended family hebben we een paar maanden huur kunnen betalen, we zijn met haar naar het ziekenhuis gegaan, hebben geholpen met vertalen. Kortom: we waren er gewoon voor haar. Dat is zo belangrijk.”

Logo van Papaya Kuir.

“Papaya is in veel Spaanstalige landen een denigrerende term voor de vagina. We wilden dat woord terugnemen, reclaimen. Ons logo is gebaseerd op dat van Chiquita Banana, een bedrijf met een bloederige geschiedenis in Zuid-Amerika. Werknemers werkten onder slechte omstandigheden en het dictatoriale leger drukte opstanden gewelddadig de kop in”, vertelt Ortiz. “Het is ook een manier om ons eraan te herinneren waar we vandaan komen. Het mondiale Zuiden exporteert twee dingen: ten eerste producten als bananen, chocolade en mais die het mondiale Noorden verwerkt en weer terug verkoopt voor exorbitante prijzen, en ten tweede migranten zoals wij.”

Ortiz benadrukt hoe belangrijk het is dat je mensen om je heen hebt die er gewoon voor je zijn. “In Papaya Kuir hebben we een veilige plek gevonden, een gekozen familie.” De groep ziet elkaar minstens een keer per maand. Er wordt dan gekookt, samen gegeten en gelachen. “Als ik mij niet goed voel en boos ben op de wereld dan weten de Papayas mij altijd te kalmeren. Ik voel mij begrepen, ondersteund, gezien en geliefd.”

Sommige chosen families hebben een soort gezinsstructuur met een moeder of vader aan het hoofd en kinderen waar ze zorg voor dragen. Papaya Kuir heeft die structuur niet. “Ik ben wel de oudste maar ik heb geen moederrol. We zijn meer als queer siblings van elkaar. Mijn rol binnen Papaya Kuir zou ik omschrijven als iemand die verbindingen creëert en die goed kan spreken namens de groep.”

Papaya Kuir is niet Ortiz’ eerste chosen family. Ze heeft eerder in twee families gezeten met voornamelijk trans vrouwen. Haar ervaringen daar waren wezenlijk anders. “In mijn vorige families ervaarde ik weinig ruimte om problemen uit te praten of gevoelens te delen, en er werden vaak denigrerende opmerkingen gemaakt. Trans vrouwen van kleur en trans sekswerkers met een migratieachtergrond hebben vaak onder harde omstandigheden moeten leven en herhalen die patronen met hun gekozen families. Ik dacht eerst dat dit normaal was, omdat ik het herkende uit mijn familie van herkomst, maar het is niet normaal en ik heb het bij Papaya Kuir moeten afleren.”
De familiestructuur bij haar voorgaande families was meer die van een traditioneel gezin. Ze heeft nog steeds twee moeders uit die families en de laatste jaren wordt ze op haar beurt door jongere trans vrouwen ook moeder genoemd. “Dat is enerzijds fantastisch, want ik zal wel iets goeds gedaan hebben dat ze mij moeder noemen, maar het voelt ook als een gigantische verantwoordelijkheid. De moeder is in de Mexicaanse katholieke cultuur perfect en kan niks verkeerd doen. Ik ben niet perfect.”

Mee naar het ziekenhuis

Papaya Kuir geeft Ortiz liefde en het gevoel ergens bij te horen. “Vorig jaar werd ik geopereerd aan mijn kaak en mijn familieleden zijn toen meegegaan naar het ziekenhuis, hebben eten voor mij gemaakt en voor mij gezorgd. Dat is zo belangrijk. In dit land staat individualiteit hoog in het vaandel en dat is ook goed, we willen allemaal onze unieke zelf zijn. Maar ik zie in dit land ook veel depressie en mentale gezondheidsproblemen in relatie tot eenzaamheid. Papaya Kuir geeft mij liefde en het gevoel ergens bij te horen. Ik heb 40 jaar lang nooit het gevoel gehad dat ik ergens bij hoorde. Nu leer ik op een nieuwe manier wat familie is.”