De man achter revolutionaire seksuele voorlichting in Bogota

Een klas vol Colombiaanse pubers in schooluniform kijkt vragend naar docent Luis Miguel Bermúdez (36), van wie ze vandaag hun eerste les seksuele voorlichting krijgen. Bermúdez lacht.

“Dat is een mythe die jullie moeders vertellen om jullie bang te maken. Niets van waar. Integendeel, het zou zomaar kunnen dat je ogen ervan gaan oplichten”, zegt hij met een knipoog. De klas schiet in de lach, opgelucht. Nog meer vragen. “Is het waar dat je onvruchtbaar wordt van de pil? Verlies ik mijn maagdelijkheid als ik een tampon inbreng? Kan je een zwangerschap voorkomen door te spoelen met cola?”

De seksdocent, zo staat Bermúdez bekend op het Colegio Gerardo Paredes, een leerfabriek met vierduizend leerlingen in een van de meest problematische buurten van Bogota. Hier, aan de rand van de miljoenenstad, maken drugsbendes de dienst uit en wonen oorlogsvluchtelingen en ex-guerrillero’s bij elkaar in slecht gemetselde huizen van rode baksteen en golfplaten daken.

“Een groot probleem,” zegt Bermúdez in zijn kantoortje op school, waar zijn leerlingen altijd kunnen binnenlopen met vragen, of voor condooms. “Zo was er een meisje dat in het eerste jaar zwanger werd, twaalf jaar oud. Het jaar daarop kwam ze naar school met een tweeling, die ze in een kinderwagen op het schoolplein achterliet om naar de les te gaan.”

Een ernstige vorm van gendergeweld, noemt Bermúdez de tienerzwangerschappen. “Meisjes in Colombia worden opgevoed met het ideaal van de maagd Maria, die tot haar huwelijk geen seks heeft. Maar daarmee ontzeggen ze hen ook de toegang tot voorbehoedsmiddelen. Want een meisje dat zich wil beschermen, die wordt in onze katholieke samenleving beschouwd als promiscue, als een hoer.”

Jongens krijgen dan weer te maken met een andere vorm van gendergeweld: machismo. “Van jongs af aan krijgen jongens ingeprent dat ze een macho moeten zijn, die zich laat gelden met seks en geweld. Jongens die van die norm afwijken, worden als marica bestempeld, als homo. Het leidt ertoe dat jongens zich willen bewijzen door al jong seks te hebben, ook als ze daar nog helemaal niet aan toe zijn.”

“Één van de gevolgen van deze dubbele moraal zijn tienerzwangerschappen, en dat is iets wat meisjes al voortijdig op een achterstand in de maatschappij zet. Het meisje maakt haar school niet af, moet gaan werken om voor het kind te kunnen betalen, waarbij ze vaak uitgebuit zal worden. Daarmee is het ontzeggen van voorbehoedsmiddelen een vorm van gendergeweld, omdat het vooral vrouwen raakt.”

Zo begint Bermúdez deze les met twee condoomreclames. Het eerste spotje laat een onveilig vrijend stel zien, met een voice-over die vertelt hoeveel Colombianen een SOA oplopen doordat ze geen condoom gebruiken. “Wat roept deze reclame bij jullie op?” vraagt hij de klas, die daarop blaadjes met een verschrikte emoticon omhoog houden. “Angst”, zeggen de leerlingen.

Dan filmpje twee. Een cartoon van een wandelende penis, die keer op keer wordt afgewezen door de meisjes die hij poogt te versieren. Tot een vrouw er een condoom overheen tekent, waarop er prompt een vagina bovenop hem springt. De klas lacht. Blaadjes met smileys gaan de lucht in.

Hij pakt er een condoom bij, en demonstreert hoe je het openmaakt, bij het ribbelrandje. “En dus niet in het donker er met je tanden aan gaan trekken omdat je hem niet open krijgt,” lacht hij. Dan gaat hij ermee rond. “Vies? Nee hoor, dat is glijmiddel. Dat draagt bij aan het genot.”

De klas ziet het besmuikt lachend maar ook nieuwsgierig aan. Tot ze hun huiswerkopdracht te horen krijgen. “Eenieder van jullie gaat voor de volgende les een condoom kopen, en een dagboek bijhouden hoe jullie dat is vergaan. Ik wil alles weten, van de reactie van je moeder wanneer je om geld vraagt, tot die van de verkoper in de winkel.”

“Ayyyy nooooo!” roepen de pubers verschrikt. Want veilig vrijen is één ding, de reactie van de maatschappij is een tweede. Hoewel je in Colombia vanaf je 14e geen toestemming van je ouders nodig hebt voor geboortebeperking, is het heel normaal dat zorginstanties tienermeisjes een afspraak weigeren, of dat ouders kinderen verbieden condooms aan te schaffen.

“De hypocrisie is groot. Seksuele rechten zijn prima, totdat hun eigen dochter die opeist. Dan wordt die bestempeld als hoer, hippie of lesbo. Of neem het vredesakkoord, waarin ook rechten voor homoseksuelen werden opgenomen. Iedereen was voor, tot het moment dat er gestemd moest worden. Uit vrees dat het akkoord ‘iedereen homo zou maken’, stemde een meerderheid tegen. Dat is hoe Colombia er vandaag de dag voorstaat.”

Maar verandering is mogelijk, bewijzen de lessen van Bermúdez. In drie jaar tijd is het aantal tienerzwangerschappen op de school gekelderd: van zeventig per jaar naar nul. Het leverde Bermúdez afgelopen jaar de titel ‘docent van het jaar’ op in Colombia, en nu ook een nominatie voor de Global Teacher Prize, die 18 maart wordt uitgereikt in Dubai.

Een jongen met gelstekeltjes steekt zijn vinger op. “Profe? Waarom word ik altijd wakker met een erectie?”

De klas lacht. Bermudez pakt een stift, en tekent een penis op het bord. “Wanneer je wakker wordt, stroomt daar bloed in. Het heeft dus niets met seks te maken. Het is compleet normaal.”