Wanneer wordt ‘religiekritiek’ moslimhaat?

Islamofobie is geen onomstreden term. Religiewetenschapper Pooyan Tamimi Arab, die onder meer publiceerde over islam in Europa en religieuze tolerantie, gebruikt de term zelden. “Ik spreek liever van racisme tegen moslims, omdat moslims worden uitgesloten op basis van hun uiterlijk, cultuur en religie. Dan is de grens met religiekritiek duidelijk: artikel één van de Grondwet, het recht op gelijke behandeling. Islamofobie is een bredere term, waar ook religiekritiek onder zou kunnen vallen.”

Volgens zowel Abaaziz als De Koning begint islamofobie bij een negatief beeld van de islam. “Een negatieve, generaliserende en niet-veranderlijke definitie van de islam,” verduidelijkt De Koning. En daar wringt de schoen. Want is het al islamofobie om een erg negatieve definitie van de religie erop na te houden zonder over te gaan op discriminatie van moslims? De Koning denkt, na even nadenken, van wel. “Op het moment dat je ‘de islam’ bijvoorbeeld vrouwonvriendelijk noemt, bevind je je op het terrein van islamofobie.”

Tamimi Arab ziet dat toch iets anders: hij benadrukt dat de grondwettelijke vrijheid van godsdienst en levensovertuiging niet bedoeld is om godsdiensten zélf te beschermen; het zijn de mensenrechten van de mensen die een godsdienst áánhangen. “Natuurlijk kan en wordt religiekritiek gebruikt om racisme goed te praten, maar een beschuldiging van islamofobie kan ook worden ingezet om religiekritiek weg te wuiven.”

Maar uitgesproken Iraanse activisten lopen in het Westen tegen een gepolariseerd landschap aan, zegt Tamimi Arab. Zoals de Amerikaans-Iraanse journaliste Masih Alinejad, die zich uitspreekt over de verplichte hoofddoek en mensenrechtenschendingen in Iran. Alinejad stelt dat een ‘islamitische ideologie’ wordt gebruikt om deze repressie te rechtvaardigen. Tamimi Arab: “Zij is daarmee niet islamofoob. Ze heeft een terechte vrees voor het islamitische regime in Iran.”

Vanuit de linkerhoek van het politieke spectrum krijgt Alinejad maar weinig steun, merkt Tamimi Arab: men is bang islamofobie te voeden. De redenering is vaak: in westerse landen zijn moslims een minderheid, en kritiek moet vooral gericht zijn op mensen met macht. Maar die verhoudingen liggen niet overal hetzelfde, benadrukt Tamimi Arab. “Het idee dat je alleen mensen met macht zou moeten bekritiseren kan een richtlijn zijn, maar het verdeelt mensen ook. En doordat Europese en Amerikaanse Iraniërs zich in de steek gelaten voelen, schuiven zij steeds vaker op naar rechts.”