De ‘elitaire’ bakfiets was ooit hét transportmiddel voor het volk

Fiets of wagen?

Oorspronkelijk was een bakfiets een houten transportfiets met drie wielen, die werd gezien als een ‘onbespannen wagen’. Een bakfiets hoorde thuis op de openbare weg tussen de auto’s. Een bakfietsgebruiker begon rond 1985 een rechtszaak; hij wilde ook op het fietspad kunnen rijden. De Raad van State moest eraan te pas komen om de bakfiets uiteindelijk tot fiets te verklaren.

Hippies

Tot de jaren 50 was de bakfiets een uitkomst voor bakkers, kruideniers, melkboeren, postbodes, slagers, schilders en andere ondernemers, die zo hun producten bij de mensen thuis konden bezorgen; een soort Getir en Gorillas avant la lettre. Maar toen steeds meer mensen zich een auto konden veroorloven, werd de bakfiets gedegradeerd tot symbool van armoede. Alleen hippies, studenten en krakers trapten in de jaren zeventig en tachtig nog stug door met huisraad, boodschappen en soms zelfs hele gezinnen.
 

Hoewel de bakfiets bekend staat als oer-Hollands, zou een van de eerste modellen uit Engeland komen. De Monarch Carrier uit 1890 had een klein wiel achter en twee gigantische wielen voor, met trappers daartussen. De houten bak zat niet voor, maar achter de bestuurder. De Carrier is te zien in het Nationaal Fietsmuseum Velorama in Nijmegen. Een Deense fietsenmaker zou daarna een variant met twee wielen hebben ontwikkeld: de Long John. In de jaren 70 van de vorige eeuw ontstond vanuit de Kopenhaagse hippiewijk Christiana een trend: je kinderen vervoeren met een bakfiets. Een moderne, metalen variant met twee wielen in vrolijke kleuren én de bak laag voorop is nog steeds populair onder Deense stedelingen en hun kroost.

Kletsen met koters

In 1991 bouwde de Amsterdamse fietsenzaak ’t Mannetje een variant op de Deense bakfiets. Deze ‘filibak’ kostte toen zo’n 1650 gulden (750 euro). Een jonge vader begon vervolgens in 1999 het merk bakfiets.nl, dat vooral populair werd bij ouders in grote steden. Hun belangrijkste eisen: een stevig standaard, kinderen moesten zelf in de bakfiets kunnen stappen en tijdens het fietsen moest je gezellig kunnen kletsen met je koters. De eerste ‘tweewielbakfietsen’ met gestroomlijnde bak en versnellingen kwamen in 2000 op de markt.

Achtduizend euro graag

Het ooit goedkope vervoersmiddel transformeerde tot een statussymbool. Zelfs koning Willem-Alexander poseerde in 2008 met de kleine Amalia en Alexia voorin een bakfiets. Merken zoals Babboe, Carqon, Dolly en Urban Arrow sprongen handig in op de rijke, tweeverdienende ouders voor wie een auto in de stad onhandig is. Deze merken produceren naast zelftrapbakfietsen geavanceerde elektrische exemplaren, waarvoor gerust vier- tot achtduizend euro wordt gevraagd. De hoge prijzen schrikken blijkbaar niet af. Volgens onderzoeksbureau Multiscope zijn de elektrische bakfietsen in Nederland goed voor een marktwaarde van 190 miljoen euro, 2 procent van de totale e-bikemarkt (9,5 miljard euro).

Negatief imago

De term ‘bakfietsmoeder’ heeft een negatieve lading gekregen; hij verwijst naar de karikatuur van de upperclass moeder voor wie letterlijk iedereen op het fietspad moet wijken omdat ze zich enkel bekommert om de hockeyles van Mees (8) of de meditatiecursus van Vlinder (6). Terwijl de kinderen comfortabel achterover leunen in de bak, raast zij door de straten. Geparkeerd blokkeert de fiets soms hele stoepen en ingangen.

Groene vervuiling

Je denkt misschien dat je groen bezig bent met je elektrische bakfiets, maar er zit een addertje onder het zadel: de accu is zeer milieubelastend. Zowel de metaalwinning als het afval veroorzaken schadelijke stoffen die de lucht en bodem vervuilen. Voor het maken van accu’s moeten onder andere lithium, kobalt en nikkel worden gewonnen in kwetsbare landen. Dat gaat gepaard met veel leed; naar schatting werken er ruim 40.000 kinderen in de mijnen van Zuid-Congo, waar ruim twee derde van alle kobalt vandaan komt.

Dit artikel verscheen in maart 2023 in OneWorld Magazine in onze rubriek Stijlwijzer, waarin met een handvol weetjes de geschiedenis wordt belicht van oude fenomenen die nu weer in de mode zijn.