Nederland profiteert van Israëlische wapens, getest op Palestijnen

Al decennia zijn de Palestijnse gebieden een laboratorium voor nieuwe wapens en repressieve technologieën door Israël, waar wereldleiders en wapenproducenten met grote interesse naar kijken. Zo ook Nederland, dat wapens koopt die zijn ‘getest’ op Palestijnen. Bovendien profiteren ook Nederlandse universiteiten en academische instellingen van de bezetting door samen te werken met de wapenindustrie en Israëlische kennisinstituten.

De American Friends Service Committee (AFSC), een internationale organisatie die zich inzet om onrecht wereldwijd aan te vechten, houdt een lijst bij van “Bedrijven die profiteren van Israëls aanvallen op Gaza in 2023-2024”. Meer dan vijftig bedrijven uit de VS, China, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk staan erop. En het zijn niet alleen bekende wapenbedrijven die profiteren van de bombardementen en aanvallen op Gaza, ook bedrijven die normaal gesproken niet tot de wapenindustrie worden gerekend. Nieuw is bijvoorbeeld de rol van techbedrijven, die profiteren van de vraag naar nieuwe toepassingen zoals kunstmatige intelligentie.

‘Bewezen in de strijd’

Dat de Israëlische wapenindustrie profiteert van bezetting en oorlog is bekend. Bij elke aanval op Gaza (iets wat om de zoveel jaar gebeurt) schieten de aandelen van Isrealische wapenfabrikanten omhoog. Aandelen van het Israëlische militaire technologiebedrijf Elbit zijn nu bijvoorbeeld 15 procent meer waard dan een jaar geleden. Na elke Israëlische Gaza-aanval is er een piek te zien in de wereldvraag naar geteste wapens.

Israëlische wapenbedrijven zijn populair omdat ze hun waar aanprijzen als ‘combat proven’ of ‘battle tested’. In het vorig jaar uitgekomen boek The Palestine Laboratory beschrijft journalist Antony Loewenstein in detail hoe het militair-industriële complex van Israël de bezette Palestijnse gebieden en Gaza gebruikt als een testgebied voor wapens en surveillancetechnologie. Israëlische bedrijven en instanties, waaronder het Israëlische ministerie van Defensie, benadrukken ook dat hun wapens al meer dan vijftig jaar daadwerkelijk zijn getest in gevechtssituaties.

Sinds de bezetting van de Westelijke Jordaanoever en Gaza na de Zesdaagse oorlog in 1967 zet Israël in op een innovatieve wapenindustrie, om als relatief klein land een grote hoeveelheid land en mensen te kunnen controleren. Het deed grote investeringen in onderzoek en drong bureaucratie rond de wapenproductie terug, zodat de wapenindustrie, de krijgsmacht en de universiteiten nauw konden samenwerken. Nieuwe technologieën en producten kunnen vrijwel direct worden getest, aangepast en verbeterd, verklaarde Avner Benzaken, hoofd van de afdeling technologie en logistiek van het Israëlische leger, tien jaar geleden in Der Spiegel: ‘Als ik een product wil testen, kan ik het vijf tot tien kilometer van mijn werkplek aan het werk zien.’

Voor een florerende wapenindustrie moest er ook geëxporteerd worden. Israël levert aan eenieder die wil, maar rapporteert níet aan wie het exporteert. De afgelopen decennia heeft Israël in zeker 130 landen wapensystemen verkocht, die niet zelden zouden worden ingezet tegen groepen of regimes die tegen de belangen van het Westen ingingen. Wapenhandel werd en wordt zo gebruikt om westerse belangen te behartigen.

Israëlische wapenexporten

We zien nu wederom dat het Israëlische leger zijn nieuwste technologieën op de Palestijnen uittest en dat wereldleiders met interesse meekijken. In Gaza, waar sinds oktober al meer dan 35.000 mensen zijn vermoord en bijna negen op de tien inwoners zijn ontheemd, gebruikt Israël kunstmatige intelligentie (AI) om doelen te kiezen, onthulde de onafhankelijke Israëlisch-Palestijnse nieuwswebsite +972 Magazine.

Met de opkomst van kunstmatige intelligentie in militaire context is een nieuwe rol weggelegd voor technologiebedrijven. In 2021 tekenden Google en Amazon een contract van 1,2 miljard dollar voor het leveren van digitale infrastructuur, kunstmatige intelligentie en andere technologische diensten aan Israël. Volgens een rapport uit 2021 biedt Google geavanceerde AI-mogelijkheden aan Israël, die gegevens zouden kunnen verzamelen voor gezichtsherkenning en ‘object tracking’. Mohammad Khatami, een inmiddels ontslagen software-ingenieur bij Google die in april werd gearresteerd voor deelname aan de sit-in in New York, vertelde aan het Amerikaanse nieuwsplatform Democracy Now dat Google werknemers ontslaat die zich uitspraken tegen ‘de eerste op AI gebaseerde genocide’.

Het zijn niet alleen ‘cloud computing’-techbedrijven die contracten verstrekken aan het Israëlische leger. In een rapport van Brown University beschrijft Roberto J. Gonzalez, hoogleraar culturele antropologie, de betrokkenheid van het Amerikaanse overheidsbedrijf Palantir Technologies bij de huidige aanvallen op Gaza. Het in Denver gevestigde data-analysebedrijf dat militaire instellingen voorziet van kunstmatige intelligentie, werkte al samen met de Amerikaanse National Security Agency en leverde eerder ook al technische oplossingen aan het Israëlische leger.

Westen profiteert van de bezetting

Toen de Nederlandse Admiraal en voorzitter van het militaire comité van de NAVO Rob Bauer in september 2023 Israël bezocht, verklaarde hij ‘onder de indruk’ te zijn van de capaciteiten van de Gaza-divisie van het Israëlische leger, en toonde hij specifieke interesse in de toepassing van kunstmatige intelligentie en robotica bij het monitoren van de ‘grensovergangen’. Het is onwaarschijnlijk dat het AI-systeem dat Israël nu gebruikt in de destructie van Gaza volledig losstaat van het systeem waar Bauer van onder de indruk was.

Ondanks verzoeken van verschillende journalisten, wilde de NAVO niet zeggen of Israël de NAVO op de hoogte houdt van het gebruik van AI in de huidige aanval. Tijdens een ontmoeting met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, benadrukte vice-secretaris-generaal van de NAVO Mircea Geoana wel een ‘sterk belang om voort te bouwen op de uitzonderlijke technologische verfijning van uw geweldige natie.’

Ook Nederland pikt een graantje mee van de kennis die Israël opdoet bij de repressie van de Palestijnen en de aanvallen op Gaza. Op 23 maart, toen de potentiële genocide in Gaza in volle gang was, bezocht de hoogste Nederlandse militair, commandant der strijdkrachten Onno Eichelsheim, het Israëlische leger. Dat bezoek was voor Israël een kans om zich te presenteren als een aanvaardbare partner, en onderstreept de intensivering van de militaire samenwerking van Nederland met Israël van de afgelopen jaren.

Nederland leverde de afgelopen jaren bijvoorbeeld onderdelen van de F-16 en F-35 aan Israël, gevechtsvliegtuigen die het Israëlische leger inzette tijdens aanvallen op Gaza, Libanon en Syrië. De Nederlandse rechter verbood in februari de leveringen van de F35-onderdelen aan Israël vanwege het grote risico op ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht, maar de regering ging daartegen in beroep. De Hoge Raad buigt zich erover in de eerste week van september.

Inmiddels bewandelt het kabinet ‘juridische geitenpaadjes’ om de leveringen door te kunnen laten gaan. Zo levert Nederland nog steeds F-35-onderdelen aan Israël via de VS. De VS hoeft als enige land namelijk geen ‘eindbestemming’ op te geven als het van Nederland wapens koopt. Nederlandse F-35-onderdelen die in de VS worden ingebouwd belanden op deze manier waarschijnlijk nog steeds in Israël. Daarnaast leverde Nederland de afgelopen jaren onder meer raketmotoren, simulatiesystemen om gevechtssituaties te oefenen, satellieten voor inlichtingen en nachtkijkers aan Israël.

En Nederland levert een grote bijdrage aan de Israëlische wapenindustrie en krijgsmacht door de aankoop van op Palestijnen geteste Israëlische wapens en technologieën. Het Nederlandse leger kocht onder meer artilleriesystemen met een waarde van 305 miljoen euro en duizenden nachtzichtkijkers, draagbare communicatieapparatuur, boordcomputers en afweersystemen ter waarde van 150 miljoen euro. Ten slotte bestelde de Nederlandse politie een tapsysteem bij de Israëlische wapen- en technologie­fabrikant Elbit Systems.

Verdere samenwerking en universiteiten

Nederlandse universiteiten, die de afgelopen tijd het doelwit zijn van protestacties, profiteren van de kennis die wordt opgedaan met de bezetting en dragen met samenwerkingen met Israëlische universiteiten zelf ook bij aan het in stand houden daarvan. Israëlische universiteiten spelen namelijk een cruciale rol in het plannen, uitvoeren en rechtvaardigen van Israëls bezettings- en apartheidsbeleid. Deze samenwerking wordt via EU subsidies gefinancierd en gefaciliteerd.

Israëlische universiteiten en organisaties ontvingen de afgelopen jaren voor 2,6 miljard euro aan EU-subsidies. De universiteiten hebben nauwe banden met het Israëlische leger en zijn in hoge mate ‘gemilitariseerd’. De organisatie Stop Wapenhandel maakte een overzicht van de samenwerking van Nederlandse en Israëlische universiteiten. Daarom roepen de actievoerders die universiteitsgebouwen en -campussen bezetten op tot het verbreken van die banden: om niet bij te dragen aan de bezetting en potentiële genocide in Gaza.

Uit het boek Towers of Ivory and Steel (How Israëli Universities Deny Palestinian Freedom) van de Israëlische antropoloog Maya Wind spreekt ook de zin achter een algehele boycot. Naast de productie van wapens en technologieën die bijdragen aan de bezetting, zijn er ook niet-militaire onderdelen van de universiteit die aan de bezetting bijdragen. Zo worden op juridische faculteiten interpretaties ontwikkeld die de Israëlische bezetting en oorlogsvoering rechtvaardigen, schrijft Wind. Ook ‘civiele technologieën’, zoals nanotechnologie van de Universiteit Utrecht, kunnen later worden ingezet voor militaire doeleinden.

Om de militaire samenwerking tussen Nederland en Israël verder uit te breiden, keurde de Tweede Kamer in april 2023 een defensieverdrag goed tussen beide landen. Dit verdrag vergemakkelijkt onder meer de import en export van militaire goederen tussen Nederland en Israël en regelt ook dat alle activiteiten binnen de samenwerking geheim blijven. Het ministerie van Defensie noemde de onderlinge ‘uitwisseling van informatie’ destijds een belangrijk onderdeel van de intensievere samenwerking. Het verdrag moet nog goedgekeurd worden door de Eerste Kamer. De verwachting is dat de stemming wordt uitgesteld tot er een wapenstilstand is om controverse en protesten te beperken.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 24 mei 2024.