‘Alsof een manne­lijke vluchteling niet kwets­baar kan zijn’

De alarmbellen rinkelden weer, deze week: het aanmeldcentrum van Ter Apel zat wederom vol. Tientallen alleenstaande mannelijke asielzoekers mochten het centrum niet in; zij moesten in alle onzekerheid wachten, tot ze om half 1 ’s nachts alsnog terecht konden in een sporthal in Stadskanaal. De beelden van lange wachtrijen waren koren op de molen van het kabinet, dat koste wat kost een ‘asielcrisis’ wil uitroepen: Ter Apel was ‘vol’.

Het lijkt wel een déjà vu: tijdens de zomer van 2022 sliepen wekenlang honderden mensen buiten het aanmeldcentrum in Ter Apel. Nu zijn we, door politiek wanbeleid, bijna op hetzelfde punt beland. Voor de zoveelste keer schuiven politici hun eigen verantwoordelijkheid ver van zich af. In plaats van voor menswaardige omstandigheden te zorgen en een werkend asielbeleid op te tuigen, wil het nieuwe kabinet het ‘strengste asielregime ooit’, vanwege een niet-bestaande ‘asielcrisis’. Als het zo’n crisis uitroept, zou het kabinet maatregelen kunnen nemen zonder eerst goedkeuring te krijgen van de Tweede Kamer, wat het parlement in feite buitenspel zou zetten.

‘Mensen ervaren een asielcrisis’, benadrukten asielminister Faber en minister-president Schoof. Maar de mensen die die crisis écht ervaren, zijn juist de mensen die na een vaak traumatische vlucht in alle onzekerheid moeten afwachten of ze überhaupt een bed voor de nacht kunnen krijgen. Nieuw in hun benarde situatie was deze week dat het specifiek mannelijke asielzoekers zijn die (letterlijk) werden buitengesloten. Voor velen was het een logische redenatie: vrouwen worden gezien als kwetsbaarder dan mannen en dus is het belangrijk dat ze bescherming krijgen. Toch is het een problematisch uitgangspunt.

Mannen niet kwetsbaar?

Om te beginnen is het weigeren van alleenstaande mannelijke asielzoekers in de opvang een afleidingsmanoeuvre van het daadwerkelijke probleem. De situatie die het kabinet als ‘crisis’ wil bestempelen, komt niet door de komst van vluchtelingen, maar door structureel kabinetsbeleid, zoals het sluiten van asielzoekerscentra, het bouwen van te weinig woningen en een enorm personeelstekort bij de IND. Dat beleid wordt nu voortgezet door minister Faber (PVV) die vindt dat er ‘zorgelijke demografische ontwikkelingen’ gaande zijn in Nederland (het woord ‘omvolking’ moest ze terugnemen).

Bovendien gaat het weigeren van mannen in de opvang uit van het idee dat mannen hoe dan ook niet kwetsbaar zouden zijn. En dat bouwt vooral voort op koloniale en racistische stereotyperingen die mannelijke asielzoekers zien als agressief, gewelddadig en bedreigend voor het ‘westen’ en diens ‘normen en waarden’ en niet als mensen die net als ieder ander hulp en bescherming nodig hebben.

De ervaringen van mannen op de vlucht worden in de politiek en de media structureel over het hoofd gezien. En dat terwijl ze een grote groep vormen, die enorm geraakt wordt door politiek wanbeleid. In mei van dit jaar waren de toenmalige formerende partijen al aan het afkijken bij de Belgische regering, die het idee had opgevat om alleenstaande mannelijke asielzoekers opvang en hulp te ontzeggen en in plaats daarvan standaard alleen vrouwen, kinderen en gezinnen toe te laten in asielzoekerscentra.

Dit bleek in België al snel onwettig en het voorstel is dan ook (nog) niet officieel doorgevoerd. Toch werkte het idee in de realiteit al wel door. Alleen al in Brussel verblijven duizenden mensen op straat of in de daklozenopvang, in afwachting van hun asielprocedure, en dat zijn vooral mannen. Gezien de vijandige toon van kabinet-Schoof richting asielzoekers lijkt het een kwestie van tijd voor we in Nederland in eenzelfde situatie zitten. Het wil bijvoorbeeld de bed-bad-broodregeling schrappen, waardoor uitgeprocedeerde asielzoekers en ongedocumenteerde mensen geen recht meer zouden hebben op de basisvoorzieningen. Ze zouden noodgedwongen op straat verblijven tot ze (al dan niet onder dwang) worden uitgezet.

Kolonialiteit

Het idee dat mannelijke asielzoekers minder hulpbehoevend zouden zijn, komt voort uit een koloniaal wereldbeeld. De Argentijnse feminist en filosoof Maria Lugones (1944-2020) schreef in haar boek The Coloniality of Gender (2008) dat de manier waarop we de wereld om ons heen zien en interpreteren voortkomt uit ‘kolonialiteit’. Volgens Lugones is ‘kolonialiteit’ een manier van denken waarin de westerse normen en waarden de enige juiste zijn, met machtsstructuren tussen verschillende groepen, waarin witte mensen (vooral witte mannen) als superieur worden gezien. Nadat kolonialisme als politieke wereldorde ‘ophield’ te bestaan en veel landen onafhankelijk werden, bleef kolonialiteit aan de basis staan van ons denken, ons handelen en onze interpretatie van de sociale werkelijkheid.

Kolonialiteit wakkert ook racisme aan en bepaalt hoe Europeanen omgaan met mensen op de vlucht. Het geeft Europese landen een vrijbrief om mensen van buiten Europa uit te sluiten door grenzen te bouwen en mensen te weigeren aan de poort van de westerse ‘beschaving’. Kolonialiteit is dus de basis van het systeem waarin sommige mensen meer lijken te verdienen dan anderen, waarin sommige mensen worden toegelaten en anderen worden geweigerd, en waarin de één hulp krijgt en de ander niet. Alleen degenen die zich goed genoeg aanpassen aan de westerse standaarden ‘verdienen’ het om hulp te krijgen en mogen blijven.

Met oog op het huidige kabinet en de chaos van deze ‘asielcrisis’ roept het vooral de vraag op wat mannen op de vlucht dan ‘verdienen’. Want het idee dat mannelijke asielzoekers minder hulpbehoevend zijn komt voort uit het idee dat alle mannen tot een homogene groep behoren, wat er dus ook vanuit gaat dat al die mannen van eenzelfde soort privilege genieten, ongeacht hun etniciteit, leeftijd, kleur, religie en (gebrek aan) nationaliteit. Door dat veronderstelde privilege worden vluchtelingenmannen uitgesloten van hulp en bescherming op basis van hun gender. Terwijl er dus geen sprake is van privilege. ‘Mannelijke vluchtelingen staan onderaan elke hiërarchie van waardigheid’, aldus socioloog Marco Palillo. Vrouwelijke vluchtelingen daarentegen worden consequent gezien als onschuldig, kwetsbaar en als machteloze wezens die gered moeten worden. Deze redenatie vaagt alle verschillen tussen mensen uit en reduceert ze enkel tot hun gender. Op basis daarvan worden ze ofwel geholpen, ofwel uitgesloten.

Dat vrouwen op de vlucht in een extreem kwetsbare positie zitten en hulp en bescherming nodig hebben, daar valt absoluut niet over te twisten. Maar dat rechtvaardigt het niet om het idee te versterken dat vrouwen alleen maar kwetsbaar en machteloos zijn en mannen per definitie een bedreiging. Laat staan om de levens van mannen op de vlucht helemaal teniet te doen. We moeten een streep trekken door het verhaal dat vluchtende mannen gewelddadig en bedreigend zouden zijn en geen hulp nodig zouden hebben. Iedereen verdient hulp en een dak boven diens hoofd en een bed om in te slapen. Kwetsbaarheid is veel te complex om te worden gereduceerd tot alleen maar gender.