Sheherazaad zingt in het Hindi én Urdu: ‘Eer­betoon aan wie tussen werelden beweegt’

Als mensen aan zangeres en componist Sheherazaad vragen onder welke genre haar muziek valt, moet ze vaak lachen. “Meestal zeg ik dat ik in het Hindi en Urdu zing. Maar het is geen normaal Hindi en Urdu, dus dat schiet eigenlijk ook tekort.” Het meest voelt de Indiaas-Amerikaanse artiest zich verwant met de term ‘diasporische muziek’. In haar muziek combineert ze elementen uit de westerse klassieke muziek met traditionele Zuid-Aziatische elementen, waardoor haar werk volgens haarzelf niet ‘authentiek Zuid-Aziatisch’ is, maar ook niet helemaal westers.

“Het is niet helemaal het een, maar ook niet helemaal het ander”, vertelt Sheherazaad, die in interviews enkel haar artiestennaam gebruikt, via een beeldverbinding vanuit Varanasi, een miljoenenstad in Noordoost-India. Ze is momenteel in India om te kunnen ontspannen tussen haar twee Europese tours door. Maar eind oktober begint ze aan haar negen shows tellende najaarstour, die eindigt op 9 november tijdens festival Le Guess Who? in Utrecht.

Interview gaat verder onder het kader.

Tijdens het gesprek verontschuldigt Sheherazaad zich ervoor dat ze misschien ‘loom’ over kan komen. Dat komt door buikpijn, zegt ze grijnzend. “Elke keer als ik in India ben, krijg ik een vriendelijke herinnering dat ik hier een buitenlander ben.” Door het jaar woont ze in New York. De buikpijn staat volgens haar ook symbool voor haar diasporische muziek: “Het is altijd dat ‘niet van hier, niet van daar ding’ dat ook relevant is in mijn muziek.” Als ze in de Verenigde Staten is, voelt ze zich ‘extreem Zuid-Aziatisch’, als iemand van kleur en pratend met een licht Indiaas accent. In India voelt ze zich juist weer ‘extreem Amerikaans’, alsof ze een buitenlander is. “En mijn lichaam herinnert mij daar nu aan.”

Zoektocht naar authenticiteit

In de Verenigde Staten noemt Sheherazaad zich een tweede generatie immigrant. Ze werd geboren en groeide op in de San Francisco Bay Area, in een muzikaal gezin: haar ouders leerden elkaar in de jaren 70 in India kennen in een coverband van Indiase filmmuziek, waarna ze al snel van India naar de VS verhuisden. Ze stuurden Sheherazaad al vroeg op muziek- en zangles, waar ze leerde zingen in verschillende soorten westerse muziekgenres, zoals jazz, opera en Broadway (muziektheater). Maar na meerdere bezoeken aan India, stopte ze in haar tienerjaren volledig met zingen.

Over die tijd vertelt Sheherazaad: “De muziek die ik maakte, voelde ineens niet meer ‘echt’.” De muziekgenres waar ze les in kreeg, voelden als ‘typische wittemensenmuziek’. “Ik wist toen nog niet dat de Zwarte muziekcultuur eigenlijk aan de basis ligt van alle muziek uit de Verenigde Staten”, vertelt ze, op verontschuldigende toon. “Ik associeerde die genres met witte mensen en wilde ik me ervan distantiëren.” Als ze Amerikaanse popmuziek maakte en zong in het Engels, voelde ze zich naar eigen zeggen een marionet die een goede imitatie probeert neer te zetten. “Net een circus”, zegt ze, eraan terugdenkend.

Als ze op haar zeventiende gaat studeren aan de Universiteit van New York, wisselt Sheherazaad meerdere keren van richting – ze belandt zelfs een keer bij natuurkunde, vertelt ze lachend. Uiteindelijk richt ze zich op Zuid-Aziatische en Amerikaanse muziekcultuur, en leert over muziek uit de Zuid-Aziatische diaspora. “Ik werd blootgesteld aan de Brits-Aziatische counterculture underground movement uit de jaren 90, die ontzettend veel invloed heeft gehad op veel punkmuziek en andere rebelse muziek. Jongeren sampelden muziek van oude taperecorders van hun ouders, wat in eerste instantie klonk als een slechte combinatie, maar uiteindelijke leidde tot een ongelofelijke sound die me diep raakte.”

Terwijl ze leerde over die tegencultuurbeweging uit de Zuid-Aziatische diaspora, werd ook het zaadje geplant om het zingen weer op te pakken. “Maar niet in het Engels”, zegt Sheherazaad resoluut. “Ik wilde mijn roots omarmen.” Dat gevoel werd met latere en langere bezoeken aan India alleen maar sterker, vertelt ze. “Ik wilde Zuid-Aziatische muziek gaan maken, wat dat ook had moge zijn. Ik ben nog steeds aan het uitzoeken wat dat precies is, en die overgang is nog steeds bezig.” Hoewel ze zichzelf steeds verder ziet onderdompelen in klassieke, Indiase, Hindoestaanse muziek en Zuid-Aziatische volksmuziek, voelt ze dat ze daar nog niet is. “Het is mijn doel op de lange termijn, maar het voelt nu nog niet authentiek.”

Zingen in Hindi en Urdu

Terug in de San Francisco Bay Area bestudeerde Sheherazaad Indiase klassieke muziek en leerde ze Arabisch, Urdu en Hindi. Urdu is de officiële nationale taal van Pakistan en Hindi de grootste taal van India. De talen hebben een politieke lading en zijn nauw verbonden met religieus geweld. Met het einde van de kolonie Brits-Indië in 1947, werd het gebied door Britse en plaatselijke vertegenwoordigers opgedeeld in twee naties: India en Pakistan. Veel moslims trokken naar Pakistan en veel hindoes naar India. Moslims die in India bleven en hun nazaten, op dit moment zo’n 200 miljoen, kregen veel te maken met discriminatie, onderdrukking en geweld door hindoes. Sinds de hindoe-nationalistische premier Narendra Modi in 2014 aan de macht kwam, lopen de spanningen tussen hindoes en moslims verder op.

Op haar debuutalbum Qasr, dat afgelopen maart uitkwam, zingt Sheherazaad in zowel het Urdu als het Hindi. Dat ze daarmee verwarring zaait, ziet ze als een privilege. “Maar het is ook gewoon leuk om te doen, want het gebruik van die twee talen ligt veel genuanceerder dan veel mensen denken.” Veel hindoes, ook in haar eigen omgeving, beschouwen Urdu als een taal die niet bij India hoort, terwijl de taal een belangrijk onderdeel van hun cultuur is, vertelt Sheherazaad. “Veel populaire poëzie en muziek in India is afkomstig van Urdusprekende moslims. Maar dat wordt in India vaak ontkend, soms gewoon uit onwetendheid.”

Spreken en zingen in het Hindi en Urdu is niet alléén een privilege, vertelt Sheherazaad. Het maakt haar soms ook onzeker en ongemakkelijk. “Ik kan heel incoherent en rauw klinken als ik spreek, net als anderen die een andere taal moeten leren omdat ze zijn verhuisd of gemigreerd zijn. Soms schaam ik me ervoor dat ik spreek als een kind in het Hindi en Urdu, maar ik probeer daar ook trots uit te halen. Kinderen kunnen namelijk soms heel pure en ontzettend diepe dingen zeggen met simpele woorden.”

Haar debuutalbum beschouwt de zangeres en componist als een soort documentatie van de verschillende fases die ze muzikaal gezien doormaakt in die overgang naar Zuid-Aziatische muziek. Als een zoektocht naar authenticiteit. “Mijn hele muzikale reis en portfolio tot nu toe reflecteert eigenlijk mijn pogingen om authentiek te zijn op heel veel verschillende gebieden. Esthetisch, vocaal, taaltechnisch, op het gebied van het hebben van een accent. En ik denk dat het een eerbetoon is aan veel mensen die ook het gevoel hebben dat ze op micro- en macroniveau tussen verschillende werelden moeten bewegen.”

Het succes van haar muziek in Europa leidde tot twee grote Europese tours in één jaar, maar dat is tegelijkertijd een pijnlijke herinnering aan het onbegrip van haar muziek in India. “Vrienden en familie in India zijn gewend zijn aan de conventionele Hindi- of Urdumuziek en -poëzie. Doordat ik in mijn muziek die conventies loslaat, zijn hier veel mensen die het luisteren en zeggen: wat is dit?” Maar een Zuid-Aziatisch publiek hebben, blijft voor Sheherazaad een doel en een droom, vertelt ze verwachtingsvol. “Het is een grote eer om mijn muziek te kunnen presenteren in Europa, maar voor mij is de cirkel pas echt rond als ik hier, in Zuid-Azië, omarmd en verwelkomd en opgenomen wordt.”

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met internationaal muziekfestival Le Guess Who? (7-10 november).