Illustrator Rossel Chaslie: ‘Kan ik rustig gaan zitten tekenen als de wereld vergaat?’

In de stille uren van de nacht speelt zich een innerlijke strijd af in mijn gedachten. Ik droom over een leven waarin ik mijn moni stack, in Suriname een oso bouw, rust vind en mijn passie voor tekenen volg. Weg van Europa, van Nederland, van de hectiek en stress die hier zo inherent lijken aan het moderne leven. Maar hoeveel tijd is er nog om te dromen? We zien de verontrustende gevolgen van klimaatverandering overal om ons heen: van extreme weersomstandigheden tot verlies van biodiversiteit. Kan ik rustig gaan zitten tekenen in mijn geboorteland Suriname als ondertussen de wereld vergaat?

Ik heb het gevoel dat er naar me wordt gekeken: de gemeente Amsterdam benoemde mij in april tot stadstekenaar en mijn kunst gaat over onderwerpen die ik belangrijk vind. Dat komt ook terug in de opdrachten die ik doe, zoals een illustratie voor het ‘linkse geheugen’ van magazine Jacobin Nederland, waarin ik naar Palestina verwees, en een illustratie over de Europese verkiezingen voor de organisatie Here to Support, die opkomt voor ongedocumenteerde mensen. Toch worstel ik met de vraag hoe ik een verschil kan maken in crises die mijn verbeelding overstijgen.

Kleine gangster

Tot mijn tiende groeide ik op in Suriname. ‘Get rich or die trying’ was het mantra dat ik me had toegeëigend, als verwijzing naar een van mijn favoriete hiphopalbums van de rapper 50 Cent. Als achtjarige luisterde ik naar zijn muziek en voelde me een kleine gangster. Tegelijk had ik een obsessie met de Harry Potter-boeken van J.K. Rowling. Toen ik rond mijn veertiende serieus begon te tekenen, begon ik anders te kijken naar de makers van mijn favoriete verhalen. Hoe brachten Rowling en George Lucas, de bedenker van Star Wars, zulke indrukwekkende saga’s tot leven? Zij zijn miljardairs geworden dankzij hun tijdloze verhalen. ‘Get rich or die trying’ leek ineens mogelijk; je kúnt rijk worden door verhalen te verzinnen en te tekenen.

Maar hoe ziet ‘die trying’ eruit bij tekenen? Mijn focus en toewijding heb ik te danken aan de Japanse striptekenaars die wekelijks een stripboekaflevering uitbrachten. Ze moesten vaak tussen de vijftien en twintig pagina’s per week tekenen, met assistenten die hen hielpen met achtergronden en correcties. Bakuman, een van mijn favoriete manga’s [Japanse strips, red.], belicht die hoge werkdruk onder tekenaars heel goed. Het volgt twee schoolvrienden die koste wat het kost striptekenaar willen worden. Door veel te oefenen, kun je goed leren tekenen, maar dat is slechts stap één. Stap twee – get rich door middel van een succesvol verhaal – is een grote gok: er is geen succesgarantie.

Kapitalistische valkuil

Op mijn tiende kwam ik met mijn moeder vanuit Suriname naar Nederland. Ik herinner me levendig hoe ik als kind onder de indruk was van de ‘rijkdommen van Nederland’. Suriname heeft weliswaar prachtige natuur, maar als kind vind je dat lang niet zo flashy als de allure van oneindige mogelijkheden in de Nederlandse hoofdstad. Ik ontwikkelde een werkhouding waar ik tegenwoordig steeds vaker last van heb. Een ongezonde drang om koste wat het kost te blijven tekenen, om gewoon te hustlen en grinden.

Het is zo makkelijk om jezelf en je kunst te verliezen in de opdrachten die vanuit anderen komen. Persoonlijke projecten en doelen schuif ik tegenwoordig steeds vaker opzij voor een tekening die geld oplevert. De wereld waarin ik creëer, is nou eenmaal kapitalistisch: de valkuil is denken dat ik een succesvol mens ben als ik een succesvolle carrière heb en veel geld verdien. Maar een personage als Harry Potter of Naruto is niet gecreëerd uit een opdracht voor een klant. Mijn grootste uitdaging is het vinden van de tijd en diepe focus om de tekeningen te maken die mij dichter bij mezelf brengen.

En wat betekent die kapitalistische definitie van succes in tijden van crisis? Ik vraag me soms af hoeveel schade ik aanricht met tekenen. Moet een kunstenaar zich daar druk om maken? Acrylverf bevat microplastic, en ik teken liever op papier dan digitaal op een scherm. Wat als iedereen net als ik blindelings zijn dromen zou volgen?

Mijn vrienden vinden dat ik mezelf tekortdoe als ik dat zeg. Ik maak kunst die zowel historie reflecteert als fictie omarmt, en die speelt met de geschiedenis en de toekomst. Politieke onderwerpen spreken me aan en roepen vaak sterke beelden bij me op. Zo maakte ik een illustratie bij een artikel van schrijver Simone Zeefuik in de Theaterkrant, over racistische vertalingen van ondertiteling in theaterproducties. En ik illustreerde de cover van het boek Antonlogie (2021): verhalen over het gedachtegoed van Anton de Kom. Daarbij maakte ik de bewuste keuze om De Koms ouderlijk huis niet af te beelden zoals dat nu is (vervallen), maar zoals ik het in de toekomst hoop te zien: gerestaureerd.

Het gevoel dat ik van betekenis moet zijn, heb ik niet altijd gehad. Tot 2016 hield ik me veel bezig met het tekenen van manga. Uiteindelijk werd ik, door mijn omgeving en door mezelf, uitgedaagd om te reflecteren op wat ik tekende, waarom en voor wie. Rond mijn negentiende ontdekte ik mensen als de Surinaamse verzetsheld Anton de Kom, de Amerikaanse zangeres en activist Nina Simone, schrijver James Baldwin en later ook Black Panther-kunstenaar Emory Douglas. Dit voelde als een uitnodiging om net als zij via mijn kunst met de wereld te praten en mijn ideeën voor een betere wereld te verbeelden. Datzelfde gevoel heb ik wanneer ik teken voor een politiek magazine of artikel. Theoretische teksten zijn waardevol, maar zonder fantasie missen ze een cruciale dimensie. Een betere wereld moet je eerst fantaseren, en tekenen is voor mij fantaseren.

Erfenis van slavernij

Mijn gedachten dwalen af naar mijn Surinaamse voorouders, die aan de andere kant van de geschiedenis stonden, ver verwijderd van de beslissingen die de huidige staat van de wereld veroorzaakten. Mijn voorouders werden tot slaaf gemaakt en hadden weinig politieke en economische macht. De slavernij was behalve mensonterend ook verwoestend voor het milieu; voor het uitbreiden van suikerplantages zijn in Suriname grote stukken tropisch regenwoud gekapt, wat leidde tot bodemuitputting en verlies van biodiversiteit.

De littekens van slavernij en kolonialisme zijn zowel in het landschap als bij de mensen nog steeds zichtbaar. Het is wrang dat juist de gemeenschappen die destijds weinig invloed hadden op het wereldtoneel, nu het hardst getroffen worden door de verwoestende gevolgen van klimaatverandering. In Suriname zien we al achteruitgang van belangrijke ecosystemen zoals de mangroven, een type boom waarvan de wortels boven de grond of het water uitsteken als een soort struik. Hun verlies zorgt voor overstromingen in de kustgebieden en langs de rivieren in Suriname.

Destijds werden mijn voorouders gedwongen de klimaatcrisis in gang te zetten, nu ervaren juist hun nazaten de volle impact ervan. Maar is het echt alléén de verantwoordelijkheid van degenen die historisch gezien de macht hadden? Als tekenaar voel ik me machteloos tegenover de huidige klimaatcrisis, maar betekent dit dat ik in stilte kan gaan zitten tekenen? Als je me vraagt om een oplossing voor de klimaatcrisis, zie ik een symbiose tussen mens en natuur voor me.

Met meer dan 90 procent van haar oppervlakte bedekt door bos is Suriname een van de groenste landen ter wereld. Dat is waarschijnlijk vooral te danken aan de Inheemse en marron bevolkingsgroepen, die al generaties in harmonie met de natuur samenleven, op een manier die ons moet inspireren. Hun traditionele kennis en levenswijze bieden een duurzaam alternatief voor de destructieve exploitatie van natuurlijke hulpbronnen. Hun benadering kan ons helpen om een evenwicht te vinden tussen economische ontwikkeling en ecologisch behoud, en om de onschatbare waarde van het Amazonegebied te beschermen voor toekomstige generaties.

Gron ma

Zestien jaar na mijn immigratie naar Nederland heeft mijn definitie van ‘rijk zijn’ zich ontwikkeld. Mijn rijkdom is geworteld in verbondenheid, vrijheid en duurzaamheid, waarvan ik de waarde leerde in Suriname. Een voorbeeld van een traditie die mens en natuur verbindt is het Surinaamse ritueel van bier schenken op de grond. Dat plengen van je biri (biertje in het Surinaams) doen we buiten, op straat waar het gezellig is, of in de natuur. Het kan een offer zijn aan één van de Surinaamse goden die verantwoordelijk is voor het behouden van de vrede en rust onder de mensen en de natuur, maar veel mensen ervaren het als een geschenk aan gron ma; moeder Aarde. Het ritueel toont een diep besef dat de natuur, je voorouders en de aarde deelnemen aan ons plezier en deel uitmaken van onze gevoelens.

Getting rich is niet langer mijn intentie. Want hoe kan ik genieten van mijn persoonlijke welvaart terwijl elders mensen lijden onder de gevolgen van overstromingen, bosbranden en migratiebeperkingen? Het idee om een leven op te bouwen in Suriname, om daar een huis en financiële zekerheid te verwerven, lijkt steeds onrealistischer te worden. Toch ben ik optimistisch, omdat ik kunst maak over onderwerpen die ik belangrijk vind, zoals de rechten van Palestijnen en ongedocumenteerde mensen. Omdat ik stadstekenaar van Amsterdam ben, worden mijn tekeningen opgenomen in de collectie van het stadsarchief. Zullen ze over vijftig of honderd jaar een bron van inspiratie zijn voor projecten van anderen? Een nieuwe wereld kan je niet fantaseren met één tekening, maar elke tekening kan een klein beetje bijdragen.

Dit essay verscheen eerder in OneWorld Magazine van september 2024.