Mitchell Esajas: ‘Mijn moeder heeft de zaadjes van mijn activisme geplant’

“Even hoor mam, voordat je begint aan een nieuwe tori…” Mitchell Esajas (36) – antropoloog, antiracisme-activist en medeoprichter van historisch archief The Black Archives – moet zijn moeder af en toe onderbreken als ze in haar verleden duikt, om de tijd in de gaten te houden. Tori betekent verhaal in het Sranantongo en daarvan heeft de Surinaams-Nederlandse Sonja Esajas (65) er inderdaad genoeg. Verhalen die haar zoon al oneindig vaak heeft gehoord, maar ook verhalen die ze zelf haast was vergeten. Over haar ouders, de Surinaamse verkiezingen, haar eerste jaren in Nederland, racisme en hoe ze leerde om van zich af te bijten.

“Ik weet nog goed: toen Mitchell een jaar of zes was, stonden er rond november elke ochtend drie jongens op de straathoek ons na te roepen: Zwarte Piet, Zwarte Piet!” Sonja stapte op een dag op de jongens af en zei er wat van. Ze heeft ze daarna nooit meer gezien. Mitchell glimlacht. “Dat kan ik me nog wel herinneren.”

Weten waar je vandaan komt

Mitchell en zijn moeder spreken elkaar in het nieuwe pand van The Black Archives in Amsterdam-Zuidoost, omringd door oude verzetsposters, historische foto’s en kasten vol boeken. Door zijn werk, activisme en dit mede door hem opgerichte archief vanuit zwart perspectief, is Mitchell uitgegroeid tot een van de bekendste gezichten van de antiracismebeweging in Nederland. Ondanks enorme weerstand, online haat, leugens en zelfs fysiek geweld gaat hij door – juist nu Nederland een extreemrechts kabinet heeft.

Of hij met zijn activisme het voorbeeld van zijn moeder volgt? “Ze heeft zeker de zaadjes geplant. Mijn collega’s zeiden net: ‘nu we je moeder ontmoeten, begrijpen we jou een stuk beter’. Ze begon direct over onze Afrikaanse afkomst, over weten waar je vandaan komt. Ze heeft altijd benadrukt hoe belangrijk dat is.” Sonja knikt instemmend. “Ik noem mezelf een Afrikaanse Surinamer, want Nederland heeft mijn voorouders naar Suriname gehaald. Ze hebben ons geïndoctrineerd om dat te vergeten, maar dat moet je doorbreken.”

‘Ze’ zijn de Nederlandse kolonisators. Sonja groeide op in Suriname en was 16 toen het land in 1975 onafhankelijk werd. Haar vader was boer, haar moeder huisvrouw en ze had veertien broers en zussen. Er was thuis weinig geld; na school moest ze helpen op de boerderij. Toch vonden haar ouders tijd voor politiek. Zo werkte haar vader mee aan de campagne voor de sociaaldemocratische NPS (Nationale Partij Suriname). “Van mijn moeder vond ik, na haar overlijden, een krantenknipsel waarin stond dat ze tijdens een bezoek aan Den Haag was gaan demonstreren tegen Bouterse – dat wist ik helemaal niet.”

Zoals veel Surinamers destijds, kwam Sonja na de middelbare school naar Nederland voor studie en werk. Ze werkte als verpleegster, kreeg twee kinderen en stond er
na een scheiding grotendeels alleen voor. “Het moet best pittig zijn geweest om hier een leven op te bouwen”, zegt Mitchell tegen haar. “Je kwam hier als 20-jarige, je was alleen en je had niks – toch zijn wij heel goed terechtgekomen. Daar heb ik veel respect voor. Ik kan me voorstellen dat je geen tijd had om het systeem te bevechten.”

Toch deed ze dat wel, op haar eigen manier: aan de keukentafel vertelde ze over de Surinaamse geschiedenis, de kinderen leerden Sranantongo en Sinterklaas vierden ze niet vanwege de racistische karikatuur. Mitchell: “Dat heeft me wel beïnvloed. Andere Surinamers van mijn leeftijd spreken de taal niet en hebben altijd vrolijk Sinterklaas gevierd; ik voerde als student al actie tegen Zwarte Piet. Zelfs op de basisschool gaf ik spreekbeurten over Suriname – dat is zeker van huis uit gestimuleerd.” Sonja: “Dat weet ik nog, ik heb zijn aantekeningen allemaal bewaard!”

Activisme

Activistisch zou ze zichzelf niet noemen – totdat ze er wat langer over nadenkt. Dan herinnert ze zich anti-Zwarte Piet-acties in de jaren 90, jaarlijkse activiteiten rond de slavernijherdenking, een demonstratie voor Kerwin ‘Duinmeijer’ Lucas, de 15-jarige zwarte jongen die in 1983 racistisch werd bejegend en doodgestoken in Amsterdam. “Eigenlijk ben ik best betrokken hè? Ik stond er niet bij stil.”

Mitchell ziet wel de nodige verschillen tussen hun generaties Surinaamse Nederlanders. “Het respect voor autoriteit is jullie zo sterk aangeleerd, dat het zich vertaalde in een soort nederige houding. Wij zijn wat assertiever. Je merkt het ook in de slogans van toen en nu. In de jaren 90 was er een campagne met de naam ‘Zwarte Piet is Zwart Verdriet’. Nu is dat ‘Zwarte Piet is Racisme’. We leggen het probleem niet meer bij ons en onze pijn, maar bij de witte samenleving.”

Sonja knikt. “Dat heeft ook met opvoeding te maken: we leerden nederig te zijn tegenover de witte man. Als we bezoek kregen uit Nederland werd het beste servies uit de kast gehaald; ik ging dan heel netjes praten. Toen ik net in Nederland was, durfde ik ook niet voor mezelf op te komen als ik racisme meemaakte. Dat was nieuw; in Suriname kende je geen discriminatie.”

Mitchell kijkt haar verbaasd aan. “Er werd niet gediscrimineerd?”
Sonja: “Jawel, maar niet zoals hier. We leefden gewoon met elkaar.”
Mitchell: “Ja, onder een koloniaal systeem. Misschien was het zo systemisch dat het niet eens opviel.”
Sonja: “Precies, je wist niet beter.”

Ze vertelt hoe haar vader eens de mond van haar zusje met verf insmeerde toen ze Sranantongo sprak; door de kolonisator was aangeleerd dat je Nederlands moest praten. “Op school pakten ze anders een dikke lat en die ging – pats! – op je handen. Daarom word ik zó boos als mensen zeggen dat het kolonialisme al lang geleden is. Ik ben 65 en ik heb nog meegemaakt dat ik honderd strafregels moest schrijven: ‘Ik mag geen n*gerengels schrijven.’ Zo werd onze taal genoemd.”

Mitchell laat een foto zien van Sonja tijdens een demonstratie voor herstelbetalingen van vorig jaar. Ze draagt een spandoek met de tekst: ‘Wij hebben recht op herstelbetalingen voor 300 jaar kolonialisme’. “Dat ben ik! Meestal blijf ik op de achtergrond, hoor. Ik ondersteun Mitchell, door flyers uit te delen bijvoorbeeld. Ik ben heel trots op hem. Trots en dankbaar. Ik maak me nooit zorgen over hem, want ik geloof in karma: als je anderen behandelt zoals je zelf ook behandeld wil worden, dan komt het bij je terug. Dat geloof ik echt.”

Dit artikel verscheen in december 2024 eerder in OneWorld Magazine.