Liegen en politiek als synoniemen

In Irak, en veel landen in het Midden-Oosten, betekent democratie vooral dat je kunt stemmen. Maar verkiezingen hier hebben niet zoveel uit te staan met democratie. Partijen schuiven mensen naar voren om ze te belonen voor hun loyaliteit (met een mooi salaris en pensioen), en om stammen of geloofsgroepen aan zich te binden (die dezelfde afwegingen maken voor hun kandidaten). Daarbij gaat het niet om bekwaamheid. Is een parlementariër of raadslid toevallig deskundig, dan is dat mooi meegenomen. Wie eenmaal in zo’n parlement of raad zit, volgt de partijlijn; eigen inbreng wordt niet echt gewaardeerd. En contact met kiezers is er nauwelijks, dus hun invloed is niet groot.

Met democratie heeft het allemaal weinig van doen. Dat zie je ook in de provincie Anbar, waar een jaar na de bevrijding van de terreurgroep ISIS nog amper schade is hersteld. Het animo voor de Iraakse parlementsverkiezingen in mei is er klein, ook al staan er ongekend veel jonge nieuwkomers op de kieslijsten. ‘Andere gezichten, maar hetzelfde spel’, zeggen burgers. Beloften zijn te vaak gebroken; niemand gelooft nog dat hun stem verandering kan brengen.

Want ook die paar kandidaten die zich oprecht willen inzetten voor het volk, kunnen geen kant op. De rest van de raad marcheert immers op de muziek die de partijleiding voorschrijft, en overstemt zo elk ander geluid.

En zit je eenmaal op het pluche, dan geef je die melkkoe niet snel uit handen. Want zo’n machtspositie levert meer op dan salaris alleen. Je kunt percentages afdwingen van zakendeals die in jouw vakgebied worden afgesloten, je kunt je zelfs zo in het web bewegen dat je van allerlei transacties een graantje meepikt. Je kunt bijna slapend rijk worden. En populair bovendien, want je helpt natuurlijk je hele familie aan baantjes, of zorgt dat overheidscontracten hun kant op komen.

Vanuit dat perspectief is het aftreden van onze minister van Buitenlandse Zaken bijna onbegrijpelijk. Want al klaagt iedereen hier in Irak over zelfverrijking en corruptie, over leugens en verzaakte beloften: zelf doen ze het zelden beter wanneer ze het tot gekozen politicus schoppen.

Democratie is een lang proces. Zijlstra’s vertrek is het gevolg van een jarenlange ontwikkeling die Nederland heeft doorgemaakt, en Irak nog niet. Een proces dat begint in het onderwijs: als een volk het concept democratie niet eens begrijpt, hoe kan het dat dan toepassen? Het is een proces dat ernstig wordt bedreigd door corruptie, want wie wil er nog stemmen wanneer de gekozenen jouw stem slechts gebruiken om er zelf beter van te worden? En wie stapt er nog met goede bedoelingen de politiek in, als je weet dat je moet kunt opboksen tegen corrupte en leugenachtig collega’s die niet geïnteresseerd zijn in de vooruitgang van hun land?

Voor de weinige idealisten hier is Zijlstra een held, en het systeem dat hem aansprakelijk stelt voor zijn leugens hun droom. Alleen daarom al mag Nederland trots zijn. In plaats van het incident snel te vergeten, kunnen we het vieren als lichtend voorbeeld van hoe een democratie hoort te werken. Met de boodschap dat de democratie beschermd moet worden, hoe pijnlijk dat soms ook kan zijn. Want als politici en leugenaars synoniemen worden, verliest uiteindelijk iedereen.