Venezolanen vluchten naar Colombia

Venezuela verkeert in een diepe economische en politieke crisis door het falende bestuur van president Nicolás Maduro en zijn voorganger Hugo Chávez. De wereldwijde daling van de olieprijs en het instorten van de olieproductie hebben de economie tot stilstand gebracht. Het gevolg: schaarste aan vrijwel alle primaire levensmiddelen, en hyperinflatie die het leven voor het overgrote deel van de bevolking onbetaalbaar heeft gemaakt.

Het merendeel van de recente golf vluchtelingen vertrekt naar Colombia, waarmee Venezuela een 2219 kilometer lange grens deelt. Ook de vele Colombianen die eerder naar Venezuela vluchtten tijdens het Colombiaanse conflict (tussen de FARC, het leger en paramilitaire groeperingen), keren nu massaal terug. Zodoende is een ware exodus naar Colombia ontstaan.

Maar Colombia is totaal niet voorbereid op de massale toestroom van Venezolanen. In Cucuta lijkt zich een humanitaire crisis aan te dienen. De Venezolanen zijn zo berooid dat het ze aan middelen ontbreekt om verder te reizen of een onderkomen in Cucuta te betalen. Met duizenden bevolken ze nu de straten, parken en busstations van de grensstad. Ze proberen geld te verdienen met de verkoop van gesmokkelde sigaretten, het verzamelen van afval of met bedelen. Een andere bloeiende handel is die van de prostitutie.

Maar dat lost het probleem niet op. Integendeel. De Venezolanen blijven komen, en wijken bij gebrek aan een paspoort of TMF uit naar andere illegale grensovergangen, die door de guerrillabeweging ELN en paramilitaire groepen gecontroleerd worden. Niet alleen moeten ze de gewapende groepen betalen om te mogen passeren, ook lopen jongeren het risico om gerekruteerd te worden.

Deze illegale grensovergangen zijn lucratief: ze worden van oudsher gebruikt voor de smokkel van drugs, wapens, benzine en voedsel tussen de twee landen. Zo verdwijnt Colombiaanse cocaïne via Venezuela naar de Cariben, en gaat de spotgoedkope Venezolaanse benzine clandestien de grens naar Colombia over.

Veel verkopers smokkelen de producten zelf. Een gevaarlijke onderneming, vertelt een marktvrouw die niet met naam genoemd wil worden. “Militairen, de guerrilla, de paramilitairen – allemaal willen ze geld zien wanneer ik de grens oversteek,” zegt ze op fluistertoon, naast haar kraam met Venezolaanse smokkelwaar. Eens per week maakt ze een voettocht van vier kilometer om via een illegale grensovergang haar handelswaar naar Cucuta te vervoeren. Onderweg komt ze de verschillende gewapende groepen tegen die het grensgebied hier controleren. Eerst het Venezolaanse leger, die voor een steekpenning graag de andere kant op kijkt, en dan de gewapende groepen die bij de grens vechten. Aan elk ervan betaalt ze ‘tol’ om door te mogen.

Degenen die het er wel levend vanaf brengen, verliezen doorgaans al hun bezittingen aan de bendes onderweg. “De oversteek kost zo’n vijftien euro, wat voor een Venezolaan een fortuin is. Vaak komen ze hier aan met letterlijk niets dan de kleren die ze aanhebben, zonder een cent om verder te kunnen.”

Er is geen oplossing voor de kwetsbare illegale migranten die thans noodgedwongen op straat slapen. De pas geopende vluchtelingenopvang, gerund door de Colombiaanse overheid in samenwerking met de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en het Rode Kruis, biedt alleen plaats aan legale migranten die op doorreis zijn. Zodoende vallen juist de meest kwetsbaren buiten de boot, erkent directeur Juan Carlos Torres van het Rode Kruis in Cucuta.

“President Santos spreekt over solidariteit met de Venezolanen, maar de huidige praktijk komt neer op een sluiting van de grens voor die Venezolanen die onmogelijk aan een paspoort kunnen komen,” zegt Willinton Muñoz. Via het katholieke Scalabrini Netwerk (SIMN) helpt hij migranten op te vangen. “Maar de noodzaak om te vertrekken blijft bestaan, zodat ze rechtstreeks in de armen van de gewapende groepen worden gedreven.”

Het opvangcentrum in Cucuta biedt plek aan 105 migranten, bijna allemaal Venezolanen. “Het probleem in Colombia is dat het land tientallen jaren in oorlog was. Al die tijd gingen er alleen maar mensen het land uit,” zegt Muñoz. “Daardoor is er een grote lacune in de migratiepolitiek ontstaan. De nieuwe maatregelen zullen de officiële immigratie doen afnemen. Maar de uitdaging wordt om te registreren wie er illegaal het land binnenkomt, en te zorgen voor de mensen die hier nu al illegaal verblijven.”

*Uit angst voor repercussies van de overheid wil de bron anoniem blijven. De naam is bekend bij de redactie.