De eco-elite

De vergroening van de ongelijkheid die Jhagroe in zijn onderzoek constateert, is tweeledig. Ten eerste is duurzaam leven vooralsnog slechts voor enkelen (lees: de elite) weggelegd, ten tweede verdoezelt de apolitieke benadering van duurzaamheid allerlei sociale en politieke problemen, die samenhangen met de milieuproblemen waarvoor duurzaamheid de oplossing moet leveren.

De huidige benadering van duurzaamheid heeft een soort eco-elite gecreëerd, voor wie duurzaamheid “een groene warme deken is.” Duurzaam leven is namelijk niet voor iedereen even toegankelijk. Jhagroe heeft geen moeite te zeggen waar het op staat: “De bevoorrechte klasse is, óók op het vlak van duurzaamheid bevoorrecht.” Zijn proefschrift over de duurzame transitie van steden, ging onder meer over het havengebied van Rotterdam. In Zuid, waar zich van oudsher de achtergestelde wijken van de havenstad bevinden, waren er plannen om een duurzame, creatieve ‘floating community’ te bouwen. Voor wie deze duurzame woon- werkwijk bedoeld was? Voor de ‘pioniers’, de hoogopgeleiden, mensen die wat te besteden hebben. Aan de buurtbewoners was eigenlijk niets gevraagd.

En marktwerking is volgens Jhagroe niet het juiste mechanisme om het duurzaamheidsvraagstuk op te lossen. “Groen kan voor de ene producent een verdienmodel zijn, maar een andere producent verkoopt nog steeds het ‘grijze’ alternatief.” ‘Goede’ bananen met rainforest protection sticker, liggen in de supermarkt naast ‘slechte’ die een euro per kilo kosten. Een kritische onderliggende vraag is: moeten we eigenlijk nog wel geïmporteerde bananen willen kopen in Nederland?

“Door deze marktgerichte benadering zien we de transitie naar duurzaamheid eigenlijk als iets apolitieks. Het is doorgaans neoliberale duurzaamheid; bedrijven gaan steeds meer over op een groen groeimodel, en liften graag mee op de groene golf.” Winstgevend activisme, zou je kunnen zeggen. En eerlijk is eerlijk: “Wil je mondiaal af van de bio-industrie, vergroen dan de McDonalds.”

Want, het lijkt bijvoorbeeld goed als we hier allemaal elektrisch gaan rijden, maar het kobalt dat nodig is voor de accu’s komt uit Congo, waar de delving op grote schaal mensen uit hun woongebied verjaagt, en hevige luchtverontreiniging veroorzaakt. Schending van mensenrechten dus, en nóg meer milieuproblemen, vaak buiten zicht. Beide wentelen we af op degenen die toch al vaak aan het kortste eind trekken: zij die aan de verkeerde kant van de ongelijkheid leven. Vandaar dat Jhagroe stelt: zonder systeemverandering leidt duurzaamheid hooguit tot vergroening van de ongelijkheid.

Hoe dat precies zal uitpakken, ligt volgens Jhagroe niet vast. Dan toch een praktisch voorbeeld, al is het een klein begin: de Vredestuin in Rotterdam. “Daar verbouwen lokale gemeenschappen zelf groente, met oog voor inclusiviteit en armoedebestrijding. Daarbij is iedereen betrokken, kinderen, volwassenen en kwetsbare groepen. Iedereen mag zaaien en oogsten en het principe is delen. Wat over is gaat naar de voedselbank.” Als we af willen van de wegwerpmaatschappij en intensieve roofbouw, is de Ekoplaza simpelweg niet goed genoeg.

Dr. Shivant Jhagroe geeft dinsdag 20 maart een lezing over de eco-elite, bij Studium Generale in Utrecht, als onderdeel van de reeks Groene Bedoelingen.