Langzaam vooruit voor transgender mensen in Brazilië

Na zijn coming out als transgender veranderde er iets, niet in het minst omdat er iets in hemzelf veranderde. “Het was bevrijdend.” Na jarenlang medicijnen geslikt te hebben tegen allerlei vage kwalen, kon Lessa de medicijnenpotjes een voor een aan de kant zetten en ontdekte hij zichzelf. “Ik geef toe: ik moest ook mijn eigen vooroordelen tegen transgenders overwinnen.” Hij won respect bij zijn collega’s, “en sommigen hebben zelfs hun verontschuldigingen aangeboden.”

Jô Lessa, volledige naam Jordhan Lessa, werd geboren als Joseli Cristina Lessa. Toen hij 16 was, en dus nog geen transitie-operatie had ondergaan, werd hij verkracht en raakte zwanger. Zijn moeder stelde voor om het kind weg te laten halen, maar dat kon hij niet. Nu, ruim 34 jaar later, is Jordhan Lessa zielsgelukkig met zijn zoon en kleinzoon.

“Welvaart is niet alleen een volle bankrekening”, zegt hij met een stralende glimlach. In de persoonsgegevens van zijn zoon en kleinzoon is hij nog steeds Joseli Cristina Lessa, vrouw en moeder. “Het zou voor hen zo ingewikkeld zijn om dat te veranderen. Je moet gewoon flexibel zijn en soms een beetje improviseren. En ik vind het ook helemaal niet erg. Ik ben 45 jaar Joseli geweest. Dat is een groot deel van mijn leven, dat is mijn geschiedenis. Waarom zou ik die wegmoffelen?”

Met een grijns: “Toen de evangelische burgemeester Crivella [die behoort tot een kerk die notoir anti-homo is, red] begin 2017 aantrad, dacht ik: ‘Oh, nu krijgen we niks meer voor elkaar’. Maar ik had me vergist! Ik ging naar CEDS [de afdeling voor seksuele diversiteit van de gemeente Rio, red] om eens te polsen naar de mogelijkheden en trof daar een afdelingshoofd aan dat hartstikke gay was. Hij had een ontzettend vrouwelijke stem.” Lessa schaterlacht bij de herinnering. Met het homoseksuele afdelingshoofd bleek het goed zaken doen. Sinds 2017 zijn transgender mannen officieel een doelgroep van gemeentelijk emancipatiebeleid in Rio.

Moorden
Algemeen genomen is de positie van transgender vrouwen en mannen in Brazilië verbeterd. Ze dringen door tot het hoger onderwijs en weten goede banen te bemachtigen, bijvoorbeeld als arts of advocaat, zo schreef de krant O Globo dit voorjaar. Lessa tempert dat enthousiasme: “Onze positie verbetert in de wet en dat is heel belangrijk. We mogen bijvoorbeeld onze nieuwe naam gebruiken in officiële documenten. Maar als je buiten de meest ontwikkelde as Rio de Janeiro – São Paulo – Belo Horizonte kijkt, kom je nog veel trieste situaties tegen.”

Van de transgender vrouwen en mannen belanden er veel in de prostitutie; volgens Antra zelfs 90%. Lessa verklaart: “De meesten worden al jong het huis uitgegooid als hun ouders in de gaten hebben wat er aan de hand is. Ze leven op straat, maken hun school niet af en belanden al snel in de prostitutie om aan eten te komen. Er was hier een buitenlandse zangeres die dacht dat het allemaal heel vrij was in Brazilië. ‘Alle transgenders lopen hier halfnaakt rond’, zei ze. Maar toen ik uitlegde hoe dat kwam, realiseerde ze zich dat veel van deze mensen eigenlijk gevangen zijn. Sommige van hen zouden graag uit de prostitutie komen, maar dat is heel moeilijk, omdat de meesten bijna geen scholing hebben. En de meerderheid is ook nog eens zwart. Tel uit je winst in onze racistische maatschappij.”

Parallelle wereld
Lessa geeft een voorbeeld van hoe de wereld van deze transgender mensen kan botsen met de maatschappij die hen buitensluit: “Soms lukt het om een afspraak voor een sollicitatiegesprek te krijgen, maar dat is dan ‘s ochtends om acht uur. Dan slapen die lui, omdat ze de hele nacht hebben gewerkt. Dan kun je zeggen: ‘Dan werk je toch een nacht niet?’ Maar dan hebben ze geen eten. Ze leven in een parallelle wereld.”

Zelf is hij zich er maar al te goed van bewust dat hij het uiteindelijk getroffen heeft. “Er zijn hier een paar beroemde gevallen, Bianca Figueira, admiraal in de marine, en Bruna Benevides, ook officier in het leger. Figueira was een van de tien meest vooraanstaande docenten bij de officiersopleiding in de marine. Na haar coming out moest ze weg. Ze stapte naar de rechter en die stelde haar in het gelijk. Maar ze is nooit meer gere-integreerd in de marine.”

Het heeft volgens hem met de machomaatschappij te maken die Brazilië is. Hijzelf is in achting gestegen omdat hij de fysieke transitie van vrouw naar man heeft doorlopen, maar mannen die zich laten opereren tot vrouw degraderen in de ogen van de maatschappij, zoals legerofficieren Benevides en Figueira hebben moeten ervaren.

“We moeten ons richten op de jongeren”, mijmert Lessa hardop. “Die zijn nog het meest beïnvloedbaar.” Dan trekt hij zijn telefoon uit zijn broekzak en laat een foto zien van een stel met een baby. Zijn kleinzoon.