Geslachtsregistratie: M, V, X of helemaal niks?

Toen Zeegers in 1961 werd geboren in het Limburgse dorpje Swalmen, was het voor de ouders en dokters niet duidelijk of er een jongen of een meisje ter wereld was gekomen. Destijds werd er in zulke gevallen gesproken over ‘hermafroditisme’; tegenwoordig gebruiken artsen de term ‘intersekse’ of het medischer ‘DSD’ (Differences of Sex Development). De meeste mensen met een intersekse-conditie voelen zich nadrukkelijk man of vrouw, maar hebben fysieke kenmerken die niet helemaal als ‘typisch’ mannelijk of ‘vrouwelijk’ worden beschouwd. Denk aan meisjes met XY-chromosomen en zonder baarmoeder, maar ook mannen van wie de penis kleiner is dan verwacht, of van wie de plasbuis op een andere plek uitmondt dan gebruikelijk.

De ouders van Zeegers kozen ervoor om hun kind niet te laten opereren aan haar ‘afwijkende’ geslachtskenmerken. De baby werd Leon genoemd en opgevoed als een jongen. Leon was groot en sterk, en zolang niemand in zijn onderbroek keek, viel het niet op dat Leon zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken had. Niemand wist ervan.

In een interview met de Britse krant The Guardian omschrijft Zeegers zichzelf als genderfluïde: ‘Ik heb het leven aan beide kanten geleefd; soms voel ik me een man, soms voel ik me een vrouw, soms voel ik niets.’ Zeegers wilde dat haar paspoort haar situatie zou reflecteren. Twee jaar lang vertegenwoordigde ze zichzelf in een rechtszaak waarin ze bewijsmateriaal moest voorleggen, inclusief expliciete anatomische foto’s om te bewijzen dat haar biologische geslachtskenmerken en genderidentiteit beiden niet in de hokjes M of V passen.

Dat zit zo: geslacht verwijst naar de biologische geslachtskenmerken van een persoon, die bij de meeste mensen op een wetenschappelijke manier kunnen worden vastgesteld aan de hand van chromosomen, genen, hormonen en duidelijke lichamelijke kenmerken. Maar voor de 2 procent van de bevolking die wordt geboren met een intersekse-conditie, geldt dit niet. Het zijn kinderen met andere chromosomen, reproductieve organen, geslachtsklieren of genitaliën dan typisch verwacht voor jongens of meisjes.

Jurist Pieter Cannoot: “Zowel geslacht als gender zijn tot op zekere hoogte maatschappelijke constructies. Het komt erop neer dat grote delen van de samenleving enkel het mannelijke en vrouwelijke geslacht en enkel de mannelijke en vrouwelijke genderidentiteit erkennen. Die constructies beantwoorden echter niet ten volle aan de menselijke realiteit.” Het recht gaat er bij de geboorteregistratie vanuit dat beiden samenvallen.

Cannoot: “We zouden eigenlijk een onderscheid moeten maken tussen geslachtsregistratie – wat een zuiver medisch gegeven is bij de geboorte – en genderregistratie, op basis van zelfidentificatie, wat enkel nut heeft op het moment dat een persoon zich bewust is van het eigen gender. Indien verplichte genderregistratie zou blijven bestaan, zou die in België bijvoorbeeld kunnen plaatsvinden als iemand 12 jaar wordt, de leeftijd waarop Belgen voor het eerst een verplichte identiteitskaart hebben.”

Ouders voelen een grote druk om bij de geboorte zelf te weten en aan anderen te kunnen vertellen of hun kind een jongen of een meisje is. Bij sommige varianten van intersekse-condities is het onduidelijk of een kind vooral de kenmerken van een jongen of van een meisje heeft. Vanwege de druk om het kind zo goed mogelijk in de binaire invulling ‘m/v’ te laten passen, en er zoals andere jongens of meisjes uit te laten zien om sociale inclusie te optimaliseren, laten ouders soms vlak na de geboorte niet-medisch noodzakelijke reconstructie-operaties uitvoeren, zonder dat het kind daarover mee kan beslissen. Denk aan het verkleinen van een clitoris omdat die groter is dan bij andere meisjes of het opereren van een penis zodat een jongen rechtopstaand kan plassen.

Ondanks de goede bedoelingen van de Duitse overheid bleek voor mensen met een intersekse-conditie de blanco registratie geen oplossing. Om te beginnen werd door de Duitse wetswijziging de blanco registratie een verplichting voor kinderen met een intersekse-conditie. Deze verplichting is discriminerend, betoogt arts Nina Callens, die onderzoek doet naar intersekse-condities: “Als dat openlaten alleen verplicht is voor intersekse-kinderen en niet voor andere kinderen, dan is het in zekere zin een discriminerende maatregel en een label dat het kind te pas en te onpas kan ‘outen’.” Omdat ouders willen voorkomen dat hun kind door de geslachtsregistratie ‘ge-out’ zou worden als intersekse, bestaat er een risico dat zij sneller overgaan op medische ingrepen, zodat een kind toch als M of V geregistreerd kan worden.

Die verwarring blijkt ook te bestaan in Pakistan – een conservatief land met een relatief progressief beleid rond transgenderrechten – waar al sinds 2012 een mogelijkheid bestaat om je als X te registreren. Weinig mensen maken gebruik van die optie. Wie kan kiezen, geeft vaak de voorkeur aan de M, want mannen hebben in Pakistan meer rechten en vrijheden. Weinig personen willen als X genoteerd staan in een land, of een wereld, die daar niet op voorbereid is. Op papier mag de optie in een aantal landen wel bestaan, maar zodra je een abonnement afsluit of een vlucht boekt, is er niets voorzien. Zolang de hele maatschappij op M en V is ingericht, lijkt een X vooral stigmatiserend te werken.

Cannoot: “Geslacht/gender hoeft geen deel meer uit te maken van de burgerlijke staat van de persoon, aangezien het noch geschikt is voor identificatie noch langer een element is dat bepalend is voor de rechtspositie van een persoon. Zolang de overheid dat echter niet erkent, zal registratie blijven plaatsvinden. De overheid zal immers de grenzen van de ‘hokjes’ en het aantal ‘hokjes’ willen blijven bepalen.”

In de maatschappij bestaan er nog wat struikelblokken en misconcepties. Bijvoorbeeld dat iedereen en alles straks ‘genderneutraal’ of ‘geslachtsloos’ moet zijn. Cannoot: “Het feit dat er geen registratie meer is, hoeft niet te betekenen dat mensen zich niet langer ‘man’ of ‘vrouw’ mogen voelen. Integendeel. De afschaffing erkent dat het niet toekomt aan de overheid om te beschikken over informatie die zo nauw verbonden is met de intieme identiteit en dat de overheid geen bepaalde identiteiten voorkeur geeft boven andere door geslacht/gender zelf toe te wijzen.”

Op aandringen van het COC is het voornemen om verplichte geslachtsregistratie af te schaffen in het regeerakkoord opgenomen. Voorlopig is het afwachten wat de Nederlandse wetgever gaat doen naar aanleiding van de uitspraak van de rechtbank in Roermond in de zaak van Zeegers. Van der Have: “Samen met Transgender Netwerk Nederland en COC Nederland overlegt NNID met het ministerie van Justitie & Veiligheid over een betere regeling voor de geslachtsregistratie van zowel intersekse- als transpersonen. We hopen dat later dit jaar meer bekend wordt.”