Vakantie in vrede

Gelach in de zaal. De 11-jarige Bachir lacht onwennig met het publiek mee. Het is de eerste keer dat hij, op groot scherm, de documentaire Bachir in Wonderland die over hem werd gemaakt, terugziet. Links en rechts van hem, op de voorste rij van het filmhuis in Barcelona, zit zijn Catalaanse gastgezin: vader Carlos, moeder Nuria en hun zoontje Marcel.

Bachir is deze zomer voor de tweede keer in Spanje. Vorig jaar verbleef hij ook al acht weken bij Nuria, Carlos en Marcel. Nog drie weken en dan zit de vakantie er weer op en zal Bachir terugkeren naar de Algerijnse woestijn, waar zijn biologische moeder en zijn acht broers en zussen wonen. Zijn vader overleed vorig jaar, een paar weken voordat Bachir voor het eerst naar Barcelona ging. Volgens zijn moeder kwam het door de warmte.

De Westelijke Sahara wordt niet erkend als staat: de Sahrawi zijn staatloos, hebben geen internationaal erkend paspoort en kunnen eigenlijk al meer dan veertig jaar geen kant op. Slechts een kleine strook, aan de grens met Algerije, is in handen van Polisario, de onafhankelijkheidsbeweging van de Westelijke Sahara.

Elke zomer worden duizenden kinderen uit de woestijn in Algerije opgevangen door Spaanse gezinnen. Met een collectief en tijdelijk paspoort vliegen ze eerst van Tindouf naar Algiers en van daaruit naar Spaanse steden als Madrid, Sevilla en Barcelona. Ze draaien twee maanden mee met hun gastfamilie: ze gaan mee op vakantie, maken uitstapjes en leren ondertussen de taal. In de eerste week krijgen ze een verplichte check-up bij dokter en tandarts. Veel Sahrawi kinderen hebben slechte tanden. Bezoekjes aan de tandarts behoren in de woestijn niet tot de routine en het water waarmee ze hun tanden poetsen zou een bruin gevlekt gebit veroorzaken. Voordat ze goed en wel volwassen zijn, zijn de meeste Sahrawi al veel tanden kwijt.

Bovendien weten beide volken hoe het is om tevergeefs te moeten wachten op een referendum waarin kan worden beslist over de toekomst. De Sahrawi werd begin jaren negentig een volksraadpleging beloofd, maar tot op de dag van vandaag kwam dat referendum er niet. De Catalanen organiseerden hun langverwachte referendum in oktober vorig jaar, maar de Spaanse regering verklaarde de stemming ongeldig en trad hard op tegen de separatisten die toch naar de stembus gingen.

Nora woont inmiddels tien jaar zonder geldig paspoort in Spanje. “Ik heb wel een Sahrawi paspoort, maar daarmee kan ik alleen naar Cuba, dus daar heb ik niet zo veel aan.” Om te reizen gebruikt ze een Spaans reisdocument voor staatlozen, dat tot 2021 geldig is. “Of het verlengd wordt, weet ik nog niet. Misschien krijg ik de Spaanse nationaliteit, misschien ook niet. Daarover zal God beslissen.”

Deze zomer is Nora’s zusje, net als Bachir, voor de tweede keer voor vakantie in Spanje. Ze woont tijdelijk bij Nora thuis, maar eind augustus moeten de zussen weer afscheid nemen. “Natuurlijk zou ik mijn zusje hier ook naartoe willen halen. Maar aan de andere kant weet ik ook hoe veel gedoe dat met zich meebrengt. Al die papieren en de eeuwige onzekerheid over of je kan blijven. En bovendien, het is niet zo dat je hier stil kunt blijven zitten. Natuurlijk, ik woon hier fijn, ik heb te eten en ik slaap in een goed bed. Maar als ík niet vecht voor mijn volk en voor mijn land, wie doet het dan?”