De zwarte handel in Zimbabwaanse anticonceptie

David Parirenyatwa, Zimbabwes minister van Volksgezondheid en zelf arts, vertelt dat Marvelon, de pil die zo in trek is, een hormonaal anticonceptiemiddel is dat oraal wordt ingenomen. De overheidsorganisatie Zimbabwe National Family Planning Council (ZNFPC) ontvangt anticonceptiemiddelen zoals Marvelon van UNICEF en distribueert deze grotendeels via apotheken en ziekenhuizen. Terwijl de sterk verzwakte economie van Zimbabwe duizenden mensen de armoede in jaagt, probeert de ZNFPC de verspreiding van de gestolen voorbehoedmiddelen, door mensen die wat bij willen verdienen, te bestrijden.

Zimbabwe besteedt jaarlijks tot 12 miljoen dollar aan voorbehoedsmiddelen, maar kampt regelmatig met tekorten van de Marvelon-anticonceptie, vertelt politicus Siphiwe Ncube, die minister Parirenyatwa daarmee confronteerde in het parlement. Door een afname van apothekers vanwege een brain drain, beheren vaak ongetrainde basisartsen in openbare ziekenhuizen de medicijnvoorraad, wat kan leiden tot lekken.

Voor een deel van het personeel in de zorg is het verleidelijk om pillen te stelen en de bloeiende zwarte markt in te smokkelen, zegt Roselyn. “Mijn leveranciers zijn afkomstig uit ziekenhuispersoneel in Zimbabwe”, zegt ze. Soms verbergt Roselyn de pillen in haar kleding en bagage. Om haar buit te beveiligen, betaalt ze ook immigratiepolitie, buschauffeurs en grensoverstekende taxichauffeurs om haar spullen te verbergen. In een enkele reis draagt ​​ze maximaal honderd pakketten met zich mee, die ze verkoopt voor 500 dollar per stuk. Per maand maakt ze drie reizen. “Er zijn vijf smokkelaars in onze groep. Het is krap – en wij verraden elkaar niet.”

“We hopen dat dat zo blijft”, zegt Benji* (39), een internationale vrachtwagenchauffeur die de route tussen Harare en Johannesburg drie maal per maand aflegt en in de smokkel samenwerkt met Roselyn. Benji vertelt de laatste vijf jaar als koerier actief te zijn binnen de smokkel. Roselyn is zijn ‘zakenpartner’; samen leggen ze de route tussen Johannesburg en Zimbabwe af om Marvelon in te slaan.

De zaken lopen goed, zegt Roselyn. Ze zegt tweehonderd klanten te hebben in de rijke Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng, waar veel Zimbabwaanse vrouwen als keuken- of washulp werken. De winst, soms 1500 dollar in één reis, is niet alleen voor haar, maar wordt gedeeld binnen de groep. “We distribueren de anticonceptie ook via een dozijn andere vrouwen, die het doorverkopen op kerkelijke bijeenkomsten in dichtbevolkte townships.” Roselyn werkte voorheen als kok in Zimbabwe. Maar de smokkel levert haar een aantrekkelijk inkomen op. Met twee kinderen aan de universiteit zal ze daarom in deze business blijven, de risico’s op een gevangenisstraf negerend. “Mijn man is ziek en werkt al lange tijd niet meer”, verklaart ze.

Daarnaast bestaat in Zuid-Afrika, waar bijna twee miljoen Zimbabwanen wonen, zoals gezegd een lucratieve vraag naar de vanuit Zimbabwe binnengesmokkelde anticonceptiepillen. Tal van Zimbabwaanse vrouwen die in Zuid-Afrika wonen, willen de daar gangbare anticonceptiepillen – die gratis worden verstrekt in Zuid-Afrikaanse klinieken – niet gebruiken.

Het afwijzen van de Zuid-Afrikaanse anticonceptiepillen is niet wetenschappelijk onderbouwd, maar door mond-op-mond-reclame ontstaan. “De anticonceptiepillen die ze hier in Zuid-Afrika geven, zijn van lage kwaliteit”, zegt Yvette* (34), een marktkoopvrouw, en een van Roselyn beste klanten en distributeurs. “Die maken ons dik, zorgen voor een vroege menopauze en mogelijk zelfs voor onvruchtbaarheid.”

Chipo* (28), schoonmaker in een bloemenwinkel in badplaats Port Elizabeth, is ook een gebruiker en verkoper van Marvelon-pillen die door Roselyn uit Zimbabwe zijn gesmokkeld. “Ik vroeg om Marvelon in een kliniek hier in Zuid-Afrika en een verpleegster beledigde me. ‘Ga terug naar Zimbabwe als je die pillen wil’, zei ze. Op dat moment besloot ik me aan te sluiten bij de smokkelaars uit Zimbabwe”, zegt Chipo. Ze onthult een illegale immigrant te zijn. Na in 2016 twee keer gedeporteerd te zijn is ze bang dat een bezoek aan een openbare kliniek haar in beeld bij de migratiepolitie zal brengen. “Ik schrik als verpleegkundigen vragen om mijn identiteitsbewijs om recepten voor te schrijven. Dus kies ik voor de zwarte marktpillen.”

Het ministerie in Zuid-Afrika verwerpt zulke claims als irrationeel. “De regering van Zuid-Afrika verleent gezondheidsdiensten aan alle burgers die ze nodig hebben, ongeacht hun nationaliteit, of ze nu legale of illegale immigranten zijn, of zelfs criminelen”, zegt Forster Mohale.

In werkelijkheid is er weinig farmacologisch verschil tussen de twee anticonceptiva. De werkzame bestanddelen in Marvelon zijn desogestrel en ethinylestradiol. De werkzame bestanddelen in Oralcon zijn levonorgestrel en ethinylestradiol, in precies dezelfde doses. Het enige verschil is dus dat Marvelon desogestrel bevat in plaats van levonorgestrel. Jeff Livingstone, deskundige op het gebied van volksgezondheid in Zuid-Afrika, zegt hierover: “Het zijn eenvoudigweg twee verschillende vormen van het hormoon progesteron. Klinisch zijn de verschillen voor de persoon die het inneemt niet waarneembaar.” Eigenlijk zijn de Oralcon-pillen in Zuid-Afrikaanse klinieken dus prima, hoewel mensen vaak kleine bijwerkingen ervaren wanneer ze overschakelen naar nieuwe pillen, zegt hij.

Het Zuid-Afrikaanse ministerie van Volksgezondheid bevestigt de claim van Livingstone. De pillen van Marvelon zijn overigens ook beschikbaar in de particuliere gezondheidscentra van Zuid-Afrika, maar alleen niet in de publieke zorgcentra. “Het is belangrijk op te merken dat Marvelon slechts een merknaam is. Er zijn vergelijkbare anticonceptiepillen beschikbaar in apotheken”, benadrukt Foster Mohale. Toch blijkt de mythe van het ‘exclusievere’ anticonceptiemiddel Marvelon lucratief, voor mensen zoals Roselyn, die door de ineengestorte economie van Zimbabwe de armoede zijn ingejaagd.