Excuseren kun je leren

Stichting Keti Koti Tafel viert haar vijfjarig jubileum. Keti Koti betekent ‘de ketenen zijn gebroken’ in het Sranangtongo en de naam is ontleend aan de gelijknamige jaarlijkse herdenking van de afschaffing van de slavernij. Met dialoogbijeenkomsten als deze probeert de stichting de hedendaagse gevolgen van het slavernijverleden het hele jaar door bespreekbaar te houden. Tijdens de jubileumviering staan excuses centraal: hoe maak en accepteer je die? Een vraag waar volgens initiatiefnemer Mercedes Zandwijken meer aandacht voor moet zijn.

“Het afgelopen jaar heb ik me enorm geërgerd aan de onoprechte excuses van publieke figuren. Zoals die van Stef Blok, na zijn uitspraken over de multiculturele samenleving en Suriname als gefaalde staat. Hij heeft daarna gezegd dat het hem speet als zijn woorden mensen hadden gekwetst. Maar dat is geen echt excuus. Hij nam geen verantwoordelijkheid voor zijn misplaatste opmerkingen. In zo’n ‘sorry’ zit geen kritische zelfreflectie. Eigenlijk verwijt je de ander ervan overgevoelig te zijn voor jouw onschuldige opmerking. Dat is kwetsend én beledigend. We moeten ons bewust worden van deze povere manier van excuses aanbieden, want ik zie dat structureel gebeuren. Of het nou om #MeToo-kwesties, misbruik binnen de kerk of racisme gaat.”

“Hij nodigde me uit bij zijn familie om de Sederavond bij te wonen, een van de belangrijkste vieringen in de Joodse traditie. Wereldwijd herdenken Joden daarmee hun verre slavernijverleden in Egypte aan een mooi gedekte tafel, met symbolische handelingen en reflecties over vrijheid en identiteit. Ik zat daarbij en was jaloers op zo’n bijzonder ritueel in familieverband, omdat wij de afschaffing van de slavernij en zijn gevolgen nauwelijks met elkaar bespreken of vieren op zo’n betekenisvolle manier. Machiel stimuleerde mij toen om zelf een dergelijke herdenking en tafel te ontwikkelen.”

“Dat staat symbool voor het wegwrijven van alle pijn uit het verleden en laat de deelnemers beseffen dat velen van ons die pijn nog voelen. Door het ritueel ontstaat er verbinding op dieper niveau en wordt het mogelijk om over pijnlijke onderwerpen te praten, met verschillende mensen: zwart en wit, jong en oud, hoog- en laagopgeleid. Anders dan bij debatten over de historische of politieke geschiedenis van slavernij – die vaak polariserend werken – zorgt dit ritueel en de persoonlijke dialoog ervoor dat mensen zich in elkaars wereld en ervaringen verplaatsen.”

De aanwezigen klappen instemmend als kunstenaar Neske Beks dit Surinaamse spreekwoord tijdens haar optreden bespreekt. Daarna roept Zandwijken op om met elkaar eindelijk eens die stenen op te rapen en met een schone lei verder te gaan.

Zandwijkens streven heeft de aandacht getrokken in de Verenigde Staten. Op verzoek van de Association for Interdisciplinary Studies, een internationaal congres van beleidsmakers en wetenschappers, reist Zandwijken deze maand af naar de Wayne State University in Detroit. Samen met Keestra organiseert zij daar een Keti Koti Tafel binnen het thema Inter/diversities’: Intersecting Race, Gender, Class, Abilities, Theories, and Disciplines.

“Ik wil af van het polariserende debat over het uitblijven van excuses voor het slavernijverleden: we moeten als samenleving collectief gevoelig worden voor de morele en sociale betekenis van excuses. Met de Keti Koti Tafels probeer ik de hedendaagse gevolgen van het slavernijverleden tussen de oren en in de harten van de mensen te krijgen, zodat beter voelbaar wordt wat nodig is om dat gedeelde verleden een plaats in onze samenleving te geven. Ik denk dat we dan over vijf jaar onder een bredere laag van de bevolking veel meer verbijsterd zullen zijn over het uitblijven van nationale excuses. Met mijn 61 jaar hoop ik in mijn leven nog mee te maken dat die er komen.”