“Na deze reis door Kenia en Oeganda heb ik verschillende gevoelens. Ik ben heel trots op wat er gebeurd is in die tien jaar. Nicolas uit Oeganda bijvoorbeeld, die bij de jongerenorganisatie UNYPA werkt, leerde ik kennen toen hij 19 was. Toen was hij een enigszins bedeesde jongeman. Nu is hij 26 en uitgegroeid tot een stevige, welbespraakte leider, die internationale gezelschappen toespreekt. Als ik zie hoe mensen en organisaties zich hebben opgebouwd, denk ik: wauw. Ze zijn stevig en sterk geworden, ondanks allerlei tegenslagen. Het zijn bijna allemaal mensen die zelf hiv hebben, en echte voorvechters. Dus: trots.
Tegelijkertijd ben ik bezorgd. We praatten vorige week met een mensenrechtenorganisatie in Kampala, waar ik hoorde hoe zowel in Oeganda als in Tanzania de situatie voor LHBT’ers steeds slechter wordt. Deze organisaties hebben advocaten in dienst en zijn voortdurend bezig om mensenrechten te verdedigen, maar vechten tegen heel grote vooroordelen en toenemend conservatisme.
Toen ik tien jaar geleden begon, waren er – van de toen ongeveer 31 miljoen mensen die hiv hadden – 5 miljoen mensen in behandeling. Nu zijn dat er 22 van de 37 miljoen. Daar is gigantische vooruitgang geboekt. Tegelijkertijd zijn er nog altijd 15 miljoen mensen die geen toegang tot medicijnen hebben. Mensen die uitgesloten worden van goede zorg, zijn mensen die er om wat voor reden dan ook eigenlijk niet mogen zijn. Homoseksuele mensen, transgender mensen, sekswerkers: in Afrikaanse landen maar ook Oost-Europese landen als Rusland. Dat die ongelijkheid in sommige gebieden toeneemt, baart mij echt zorgen.
“Mensen die uitgesloten worden van goede zorg, zijn mensen die er eigenlijk niet mogen zijn
“Waar ik nu bang voor ben is het toenemende conservatisme in allerlei landen. In die landen gaat het ook slecht met de aidsbestrijding. In zo’n vijftig landen neemt het aantal hiv-infecties toe, waaronder Rusland, de Verenigde Staten en ook China, die in toenemende mate repressief zijn naar wat wij de key populations noemen: mannen die seks hebben met mannen, sekswerkers, drugsgebruikers en transgender mensen. Dat zijn groepen die een hoger risico op hiv lopen. Als je die uitsluit van zorg en van testen, dan kun je uittellen wat er gaat gebeuren.”
Worden zij bewust van beleid uitgesloten, of is er geen specifiek beleid op risicogroepen?
“Allebei. In Indonesië bijvoorbeeld worden ze bewust uitgesloten: alle bordelen zijn daar gesloten. Die bordelen waren een zichtbare plek waar mensen bij elkaar kwamen, en er werd ook een vorm van gezondheidszorg geboden. Wanneer dat verboden wordt, gaan mensen ondergronds en wordt de toegang tot goede zorg en preventie alleen maar moeilijker. Zo is in Indonesië ook een heksenjacht begonnen op homo’s, die gevangen worden genomen en publiekelijk worden geslagen.
Ik hoor veel hoogtepunten. Waren er ook minder mooie momenten in die tien jaar?
“Op persoonlijk vlak was een dieptepunt de MH17-ramp vier jaar geleden, waarbij vijf collega’s om het leven kwamen. Dat heeft ons op een bepaalde manier ook verenigd, maar dat zoiets kan gebeuren is onbegrijpelijk en hakt er ontzettend in. Dat zal ik nooit vergeten.
Op minder persoonlijk vlak: dat het zo lang heeft geduurd voor er een nieuwe PrEP4-regeling kwam. En het is nog niet klaar, want de regeling start pas per januari 2019. Wij zijn achter de schermen bezig om te zorgen dat die regeling goed en landelijk wordt uitgevoerd. Het gebeurt nog steeds dat iemand bij de huisarts komt, vraagt of hij of zij PrEP wil voorschrijven, en dat de huisarts zegt: nee, dat doe ik niet, want daar weet ik niets van.”
Zorgt het beeld dat Nederland alles zo goed geregeld heeft er ook voor dat men denkt dat het probleem hier wel is opgelost?
“We doen het zeker nog niet goed genoeg. De zorg voor mensen met hiv is behoorlijk goed geregeld. Maar ben je bijvoorbeeld een vluchteling en loop je hiv op – want de meeste van hen lopen dat namelijk hier op – dan is het soms best moeilijk. Ik hoor dat sommige mensen niet op het spreekuur komen in klinieken omdat ze het buskaartje niet kunnen betalen. Het feit dat er nog altijd jaarlijks zo’n achthonderd nieuwe diagnoses van hiv bijkomen in Nederland is ook zorgwekkend. Bijna een meerderheid van die mensen komen ‘laat in zorg’: dat wil zeggen dat ze er al een tijdje mee rondlopen en hiv dan ook kunnen doorgeven.
Als je hiv oploopt is het voor je eigen gezondheid en die van je omgeving het beste om zo snel mogelijk een behandeling te starten. Heel lang hadden we het idee in Nederland: we gaan mensen pas behandelen als hun weerstand dusdanig is afgezwakt, dat ze ziek worden. Dat kwam omdat we het niet konden betalen om iedereen te behandelen. Moet je voorstellen dat je kanker hebt, en de dokter tegen je zegt: ‘kom maar terug als je heel ziek bent, dan pas ga ik wat doen.’
“Moet je voorstellen dat je kanker hebt, en de dokter tegen je zegt: ‘kom maar terug als je heel ziek bent, dan pas ga ik wat doen’
“Ja, en druk zetten is ook goed. Maar het zijn altijd langdurige projecten. Als je wil dat er dingen veranderen, moet je een plan hebben, een strategie. Niets gebeurt bij toeval. Daarin past soms ook hard tegen hard gaan. Ik zal zelf vaker de weg van de diplomatie en de verbinding kiezen. Maar wat ik mooi vind – dat vond ik ook al mooi toen ik tien jaar geleden in deze wereld kwam – is dat wetenschappers, activisten, ngo’s, overheden en bedrijven samen doelen stellen waar ieder vanuit zijn eigen invalshoek en toon aan werkt. Dat maakt aidsbestrijding sterk.
Er zit ook een activist in mij. Op momenten denk ik: dit is te erg, dit kan niet, we moeten nú actie ondernemen. Bijvoorbeeld acht jaar geleden toen de nieuwe staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, Ben Knapen, had bedacht om de steun aan aidsbestrijding stop te zetten. Toen hebben we binnen een week een gigantische actie opgetuigd, en zo’n honderdduizend handtekeningen verzameld. Die heb ik in grote postzakken bij hem op kantoor laten bezorgen. Toen ik hem later tegenkwam zei hij: ‘Oh, heb jíj al die zakken laten bezorgen?’ We zijn ook met een doodskist op het Plein in Den Haag gaan staan. Zijn plan is toen niet doorgegaan. Dat is onze kracht: we zijn heel wendbaar. Verbindend wanneer het kan, activistisch als het moet.”
- Een organisatie die wereldwijde donateurs in de strijd tegen aids samenbrengt en informeert ↩︎
- Een middel dat psychische en fysieke ontwenningsverschijnselen van het afkicken van heroïne tegengaat ↩︎
- Mannen die seks hebben met mannen ↩︎
- PrEP is een preventief middel dat bij consistente inname een hiv-infectie kan voorkomen. Vanaf 2019 begint een nieuwe proefregeling in Nederland waarbij met name mannen die seks hebben met mannen in een onderzoekssetting de PrEP-pil grotendeels vergoed krijgen. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
