Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
België anno 2018: de politie valt binnen bij mensen die ongedocumenteerde migranten opvangen. Begin oktober werden huiszoekingen uitgevoerd en twee weken geleden vond het zogenaamde ‘proces van solidariteit’ plaats waarbij twaalf personen verdacht werden van mensensmokkel en lidmaatschap van een criminele organisatie. Enkelen van hen hadden onderdak geboden aan migranten die in Engeland wilden geraken of die als vrijwilliger actief waren geweest in het Maximiliaanpark in Brussel.
“Jaren geleden deelde ik mijn huis in Gent met een sans-papier uit Sierra Leone. Zou ik ook voor de rechter moeten verschijnen?
Ik zou eigenlijk ook voor de rechter moeten verschijnen. Drie jaar geleden deelde ik mijn huis in Gent met een sans-papier uit Sierra Leone. Een van de mensen die eerder in het huis woonde kwam Omar* op straat tegen, in de buurt van het station Brussel Noord en bood hem onderdak aan. Zo woonde Omar vijf jaar in ons huis, zonder veel hoop op papieren, ondanks hulp van verschillende organisaties en de bewoners van ons huis.
Rebelse steden of de nieuwe standaard?
Toen een wijkagent bij ons langskwam voor een routinecontrole (toen ik me op dat adres registreerde) vroeg hij op een gegeven moment of Omar er nog steeds woonde. Ik was zo verbaasd dat ik positief antwoordde. Gelukkig volgde er geen razzia, niemand leek zich druk te maken om Omar. Misschien kwam het doordat we in Gent woonden, een ‘inclusieve stad’, zoals bleek uit de masterscriptie over criminalisering van migratie van Anja van den Durpel.
Inclusieve steden (zoals Gent, Utrecht, Milaan en Barcelona) zien het bijvoorbeeld door de vingers als niet gereguleerde migranten in private woningen verblijven. In ‘exclusieve steden’, zoals Frankfurt, Londen en Rotterdam, worden wél controles uitgevoerd en is het verboden 1 voor ongedocumenteerden om gebruik te maken van daklozenopvang.
“Inclusieve steden zien het door de vingers als niet gereguleerde migranten in private woningen verblijven
“Hoewel steden geen formeel mandaat hebben van de overheid om niet gereguleerde migranten bij te staan, doen ze het toch,” vertelt Jeroen Doomernik, senior onderzoeker Migratie- en Etnische Studies aan de Universiteit van Amsterdam. “Want wat kan het Rijk uiteindelijk doen? Dat heeft zelf geen oplossing voor alle vluchtelingen. Steden moeten zorgen voor openbare orde en sociale cohesie. Daarom bekijken ze de hulp aan irreguliere migranten vaak inclusiever dan het Rijk. Als er daklozen zijn, waaronder ongedocumenteerden, dan wil de stad ze van straat af. De rijksoverheid plaatst zulke mensen in detentie, maar de lokale overheid probeert de oplossing op een andere, vaak creatievere manier te vinden. Er is duidelijk een kloof tussen de nationale en lokale overheid. Kijk naar de Poolse stad Gdansk: hoewel de Poolse overheid absoluut niets moet weten van vluchtelingen, kijkt de lokale overheid en het middenveld er anders naar. Ze zoeken zelfs een partner in Brussel om zo de nationale overheid te omzeilen en middelen te verkrijgen om toch hulp te kunnen bieden aan migranten in nood.”
“Hoewel steden geen formeel mandaat hebben om niet gereguleerde migranten bij te staan, doen ze het toch. Want wat kan het Rijk doen?
Wet: instrument om mensen te vervolgen
De Europese Unie zet al sinds 2002 in op het bestrijden van hulpverlening aan niet gereguleerde migranten. Doomernik heeft sterke vermoedens dat de eerste strafrechtelijke maatregelen tegen mensensmokkel ingezet werden om de instroom van asielzoekers te beperken door mensen te vervolgen die de komst van migranten organiseerden. “Het ging dus in eerste instantie niet om immoreel handelen (van mensensmokkelaars) te bestraffen. In latere jaren kwam wel steeds meer de mensensmokkelaar als ‘bad guy’ in beeld, als iemand die over de rug van zielige migranten grof geld verdient terwijl zijn klanten aan grote gevaren bloot te stellen. Maar het eerste doel is nog steeds duidelijk aan de orde in het geval van burgers die onderdak bieden aan ongedocumenteerde asielzoekers. Hen te vervolgen dient (wat mij betreft) primair ter intimidatie en ontmoediging van burgers waardoor het voor deze migranten nog moeilijker wordt om ondergedoken te overleven. Waardoor zij – het uiteindelijk doel – moedeloos het land verlaten.”
“De EU zet al sinds 2002 in op het bestrijden van hulpverlening aan niet gereguleerde migranten
“Het lijkt alsof men de lijn wil doortrekken en koste wat kost de ingevoerde wet wil handhaven. Dat leidt in de praktijk tot surreële situaties, zoals de rechtszaak in Brussel laat zien. Het schiet het morele oordeel voorbij. De richtlijn is gewoon een instrument geworden om mensen op te jagen. Maar de rechters kunnen hier iets aan doen: de onschuldige mensen gewoon vrijspreken.”
De huidige jacht op hulpverleners, ngo’s en burgers die migranten helpen werd ook mogelijk gemaakt door vage Europese wetgeving, schrijft vicevoorzitter van het Londense Institute of Race Relations Frances Webber in het rapport Humanitarism: the unacceptable face of solidarity. De Europese Commissie maakt het onderscheid tussen mensenhandel, mensensmokkel en een humanitaire actie onvoldoende duidelijk, vindt zij.
De organisaties die achter de Europese campagne We are welcoming Europe staan, willen daar verandering in brengen. Ze roepen de Europese Commissie op om de huidige richtlijn aan te passen en mensen die solidariteit tonen niet meer gelijk te stellen met mensensmokkelaars.
“De Europese Commissie vond het tot nu toe niet noodzakelijk om de richtlijn te herzien”, vertelt Jules Bejot, campagnecoördinator van de Brusselse denktank Migration Policy Group. “Het argument dat we te horen kregen was dat er niet voldoende gevallen van vervolging waren. Ondertussen hebben we voldoende data verzameld om aan te tonen dat het om een trend gaat. Maar er zijn ook veel positieve ontwikkelingen gaande sinds het lanceren van de campagne in februari dit jaar. Zo werden onlangs vijf activisten (twee Duitsers en drie Denen) die in Griekenland vastzaten vrijgesproken. In Frankrijk is onder druk van burgers de wet aangepast.” Het Europees Parlement roept de EU-landen trouwens sinds juli op om de uitzondering voor ‘humanitaire hulp’ op te nemen in de nationale wetgeving, om ervoor te zorgen dat individuen en maatschappelijke organisaties die migranten om humanitaire redenen helpen niet worden vervolgd.
“Omar heeft toch een verblijfsvergunning gekregen. Wat zou er met hem gebeurd zijn zonder hulp van Gentse ‘mensensmokkelaars'?
Bejot is ervan overtuigd dat de Europese Commissie uiteindelijk bezwijkt onder de vraag van mensen die hulp willen bieden aan vluchtelingen. “Burgers, ngo’s, kerken – ze zijn allemaal geëngageerd. Het enige wat er nog ontbreekt is ondersteuning vanuit de staten die op dit moment nog te terughoudend zijn. We hebben een wettelijk kader op Europees niveau nodig voor de hulp aan migranten. Want op dit moment zijn er geen wetten die dat vastleggen en als je wel hulp biedt, beland je dus in de vele landen in de rechtszaal.”
Nu Europa haar grenzen steeds verder opschuift is mensensmokkel soms de enige manier om Europa te bereiken. Mensen zullen blijven migreren en soms met onjuiste of geen papieren in Europa verblijven. Omar heeft na jaren uiteindelijk toch een verblijfsvergunning gekregen. Maar wat zou er met hem gebeurd zijn zonder de hulp van Gentse ‘mensensmokkelaars’?
* Deze naam is gefingeerd wegens privacyredenen.
- In het geval van Rotterdam is het grotendeels verboden ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
