Met de jaren nemen de kritische verhalen over internationaal vrijwilligerswerk in weeshuizen of op scholen toe. De Nederlandse overheid wil ‘weeshuistoerisme’ tegengaan, maar lukt dat zolang organisaties het blijven romantiseren?
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
“
Iets meer halen uit je vakantie in een ver oord is initieel een goede bedoeling
Nederlanders zijn wereldreizigers. Waar je ook naartoe reist, je zult geheid landgenoten tegenkomen. Dat hiertussen ook veel Nederlanders zitten die naast reizen iets ‘goeds’ willen doen is niet gek. Maar deze goede bedoelingen worden niet altijd vertaald naar de praktijk.
Het beeld van vrijwilligerswerk in landen met opkomende economieën 1 gaat vaak samen met een goed gevoel dat de vrijwilliger eraan overhoudt. Dat vrijwilligerswerk niet altijd even eerlijk, goed of duurzaam is, bleek de afgelopen jaren een veelbesproken thema. Critici wijzen op de mogelijke negatieve effecten van voluntourism. Zo stelt de Amerikaanse universitair docent Toerismestudies Daniel Guttentag dat westerse vrijwilligers de behoeften en input van de bewoners ter plaatse negeren. Ook zouden ze onafgemaakt werk achterlaten, mede veroorzaakt door het gebrek aan de juiste vaardigheden. Bovendien kan voluntourism de lokale werkgelegenheid bedreigen, afhankelijkheidsrelaties promoten en het idee van the other 2 versterken. Wanneer het gaat om vrijwilligerswerk waarbij kinderen betrokken zijn, speelt ook nog eens het risico op hechtingsproblematiek, het ethische dilemma en een gebrek aan pedagogische ervaring van de vrijwilligers.
“
Begint veranderen van de foutieve gedachtegang over vrijwilligerswerk niet bij stoppen met het te romantiseren?
Toch zie je bij verschillende organisaties dat vrijwilligerswerk 3nog altijd erg aantrekkelijk wordt gemaakt voor vrijwilligers-in-spe. Leuzen als: ‘Door jouw bijdrage te leveren zul je merken dat een persoon wel degelijk een verschil kan maken in de wereld’, trekken de aandacht en laten zien welk marketingmechanisme achter de vrijwilligersprojecten schuilgaat. Begint het veranderen van de foutieve gedachtegang over vrijwilligerswerk niet bij het stoppen van het romantiseren ervan?
‘Grijp je kans en maak een verschil’
Een van de organisaties die gebruik maakt van dit soort ‘idealistische’ uitspraken is AIESEC Nederland. Wanneer je naar de website van AIESEC gaat en kiest voor de categorie vrijwilligerswerk, verschijnt in beeld de uitspraak ‘Als wij de wereld niet veranderen, wie dan wel?’ AIESEC wordt volledig bestuurd door studenten; door haar contacten met grote bedrijven als ABN AMRO en Randstad, geniet de organisatie binnen het studentenleven een groot aanzien. Een plekje in het bestuur van AIESEC staat goed op hun cv en biedt studenten de mogelijkheid om naar het buitenland te gaan, andere besturen te ontmoeten en werkervaring op te doen. Maar hebben deze jonge cv-bouwers wel in de gaten dat de weeskinderen in Kazachstan of de Boliviaanse kinderen met een handicap niet altijd gebaat zijn bij goede bedoelingen uit Nederland?
AIESEC houdt regelmatig praatjes in hoorcolleges om studenten te werven om ofwel te solliciteren voor een bestuurs- of commissiefunctie, ofwel deel te nemen aan een van de projecten in het buitenland – waarbij vooral het boosten van het cv benadrukt wordt. Framing van dit ‘goeddoen’ gebeurt nog veel in organisaties met de jonge reiziger als doelgroep. Zou de sector, de overheid en de jonge reiziger hier, met alle kennis van nu, niet kritischer op moeten zijn?
In de wereld van internationaal vrijwilligerswerk worden verschillende, met elkaar verbonden, termen gebruikt. Maar wat betekenen die precies?
Poverty porn
Dit is een term van schrijver en ngo-directeur Jorgen Lissner die de weergave van armoede beschrijft die voor medelijden of een schokeffect zorgt. Bijvoorbeeld de associatie van ‘Afrikaanse kindjes’ met honger, lijden of ziektes. De connotatie met porno is het idee dat je steeds meer en heftiger beelden nodig hebt om eenzelfde effect te bereiken. Poverty porn wordt veelgebruikt in de media, fotografie en social media.
Human Safari Ofwel ‘aapjes kijken’. Je kent ze wel, de selfies met straatkinderen uit Thailand, de Tinderfoto’s met een schoolklasje uit Botswana of andere op beeld vastgelegde ‘goeddoeners’. Hoewel we het zelf heel raar zouden vinden als iemand met ‘onze’ kinderen in het Vondelpark een selfie wil nemen, denken we dat dit in het buitenland wel normaal is.
White saviorism ‘Wit reddergedrag’ is een term die een afhankelijkheidsrelatie impliceert, waarbij een wit persoon niet-witte personen wil helpen. Deze ‘ik verbeter de wereld wel even’-gedachte komt veel voor binnen vrijwilligerswerk. Het onderstaande filmpje laat enkele ethische richtlijnen zien.
Weeshuistoerisme Weeshuistoerisme staat letterlijk voor vrijwilligerswerk in een weeshuis in het buitenland. Achter weeshuistoerisme schuilt vaak een groot commercieel netwerk, waar de kinderen, van wie ongeveer 80 procent niet eens wees is, het slachtoffer van zijn. De VVD heeft begin deze maand aangekondigd korte metten te gaan maken met ‘weeshuistoerisme’. UNICEF voerde hier eerder al actie tegen, maar ook andere instanties, zoals #stopweeshuistoerisme, strijden tegen deze praktijken.
Voluntourism
De combinatie van vrijwilligerswerk en toerisme wordt ook wel voluntourism genoemd. Volgens Amerikaans onderzoek proberen voluntourists hun wens om te reizen te combineren met een zoektocht naar voldoening en het verrijken van het cv. Ook altruïsme en de wens om ‘landen te helpen ontwikkelen’ kunnen meespelen.
‘Verzorg kleine baby’s’
Een andere grote speler is Kilroy Nederland, dat zich richt op backpackend Nederland. Op de website van Kilroy staan verschillende uitspraken die vrijwilligerswerk aanprijzen. Op de site kom je al snel uit op de pagina vrijwilligersprojecten. Wanneer je bij de zin: ‘Jouw hulp kan net dat verschil maken waar men naar op zoek is’ nog niet om bent, dan kun je verder klikken naar de categorieën: Afrika, Azië, Zuid-Amerika, maar ook ‘dieren’, ‘natuur’ of ‘mensen’.
Screenshot van de website van Kilroy Nederland
De enige kanttekening die Kilroy plaatst voor de vrijwilliger-to-be luidt als volgt: ‘Wil je als vrijwilliger aan de slag? Dan is het goed voor jezelf om te weten waarom je dit wil gaan doen. Uiteraard is het uitdagend en interessant werk, maar vergeet niet dat het soms ook best zwaar kan zijn, zowel fysiek als psychisch.’
‘Krijg ik betaald?’
“
‘Je’, ‘jij’ en ‘jouw’ staan centraal in de marketingleuzen
‘Je’, ‘jij’ en ‘jouw’ staan centraal in de marketingleuzen van organisaties als Kilroy en AIESEC. Joúw cv krijgt een boost door vrijwilligerswerk. Jíj kunt jezelf vinden en ontwikkelen door zo’n ervaring. En het vrijwilligerswerk kan psychische gevolgen hebben voor joú.
De centrale plaats van de ‘jij-figuur’ laat zien dat vrijwilligerswerk vooral draait om de ontwikkeling van de vrijwilliger, en nauwelijks omgekeken wordt naar het belang van de kinderen met wie gewerkt gaat worden. Kinderen die zijn opgevoed met heel andere normen en waarden dan de vrijwilliger. Waarom wordt niet bevraagd wat het beste is voor het kind? Een van de ‘meest gestelde vragen’ op de website van AIESEC is dan ook: ‘Krijg ik betaald?’, wat precies de problematiek in de marketing laat zien.
Fox Feel Good
Er zijn intussen ook organisaties die al veranderingen hebben doorgemaakt. De ‘Fox Feel Good’-reizen bijvoorbeeld, die bestonden uit een reis met aansluitend ‘iets goeds doen’. Na twee weken zon, zee en strand kon de reiziger de vakantie afsluiten met wat ‘karmapunten’ door bijvoorbeeld een schooltje te bezoeken. De Fox Feel Good-reizen kregen veel kritiek, en worden inmiddels niet meer aangeboden. De reden daarvoor blijkt na enige navraag een gebrek aan animo vanuit de klant en niet zozeer de kritiek op het format. Dit type reis sloot niet aan bij de doelgroep, laat een medewerker desgevraagd weten.
“
Organisaties worden gedreven door winst en de vraag vanuit vrijwilligers
Dat FOX reizen inmiddels niet meer inspeelt op het schuldgevoel van de consument, is dus vooral omdat de vraag uitbleef, en niet om ethische bezwaren vanuit de organisatie. Of de motieven van organisaties om vrijwilligerswerk te promoten inmiddels zijn veranderd, valt dus te betwijfelen – zeker wanneer je het enorme winstmodel dat achter deze projecten zit in ogenschouw neemt. Als vrijwilliger werken is namelijk niet gratis. Een paar weken vrijwilligerswerk kan oplopen tot honderden euro’s, waarbij een deel naar de accommodatie en eten gaat, en een deel als winst terecht komt bij de organisaties die het aanbieden. De organisaties worden gedreven door winst en de vraag vanuit vrijwilligers, en niet door de vraag van de school of het tehuis waar gewerkt zal gaan worden.
Bewustzijn
Bewustzijn rond de problematiek van voluntourism is belangrijk. Bewustzijn over de afhankelijkheidsrelaties die in stand worden gehouden, het verdienmodel achter vrijwilligersprojecten, maar ook bewustzijn over het feit dat Afrika geen land is, dat selfies met kinderen in Bangkok net zo gek zijn als in Amsterdam en dat het weekje vrijwilligerswerk ter ere van de karmapunten van de vrijwilliger, een kind niet beter laat voelen. Juist de organisaties die vrijwilligerswerk stimuleren zouden zich extra bewust moeten zijn van de promotie- en marketingkeuzes. Mooie woorden gelden niet meer zoals vroeger. In het nieuwe tijdperk kunnen termen als ontwikkelingslanden, the global south of nog erger, ‘derde wereldlanden’ echt niet meer.
Natuurlijk is niet gezegd dat ál het internationale vrijwilligerswerk per definitie slecht is. Hoewel structurele veranderingen meestal uitblijven, kan de uitwisseling voor individuen een mooie ervaring opleveren. Florien Willems laat op OneWorld studenten in Nairobi aan het woord, die gematigd positief waren over hun ervaringen met westerse vrijwilligers, die nieuwe inzichten en sponsoring boden. Willems’ conclusie: “Geen kwaad, misschien wat goeds, maar daadwerkelijke verbetering is er niet gebracht door vrijwilligers.”
Om de potentiële vrijwilligers goed beslagen ten ijs te laten komen, gebruiken sommige organisaties voor vrijwilligersprojecten een disclaimer. Travel Active, dat zich richt op culturele uitwisseling, is een van de weinige organisaties die – weliswaar na wat doorklikken – belangrijke informatie deelt die voorafgaand aan het werken met kinderen gelezen moet worden. De disclaimer beschrijft:
‘Voor kinderen is regelmaat, veiligheid en een vertrouwde omgeving erg belangrijk. Travel Active vindt het belangrijk dat deze aspecten ten alle tijden [sic] gewaarborgd blijven op de projecten waarmee wij samenwerken. Het is daarom belangrijk als vrijwilliger stil te staan bij de rol die jij kunt en wilt gaan spelen in het leven van deze kinderen voor de tijd dat jij op het project werkt. Bedenk goed of jij genoeg kennis en ervaring met kinderen hebt om een bijdrage te kunnen leveren.’
Draai de situatie om
Vrijwilligers zijn niet per definitie de boosdoeners in deze situatie, maar een verandering in manier van kijken naar het systeem is belangrijk. Want wat als we de situatie om zouden draaien: wie zou zijn kind toevertrouwen aan iemand zonder ervaring? Zoals de organisatie Stop Weeshuis Toerisme al zegt: #good intentions bad idea. De vrijwilliger niet meer centraal stellen in de marketing van vrijwilligersprojecten zou een eerste stap zijn. En iedereen die graag iets goed wil doen voor de wereld, kan zichzelf de vraag stellen: wat kan ik werkelijk bijdragen en wie profiteert hier nu echt van? Want een ethische overweging zou net zo zwaar moeten wegen als de bijdrage aan een mooi cv.
“
Een ethische overweging zou net zo zwaar moeten wegen als de bijdrage aan een mooi cv
En er zijn alternatieven genoeg: denk eens aan vrijwilligerswerk bij de Voedselbank in de buurt of een daklozenproject in eigen land of stad. Hiermee bespaar je een vervuilende vliegreis én hou je een schoon geweten.
In een schriftelijke reactie liet Kilroy Nederland weten dat haar partners zorgvuldig worden gekozen volgens een Assesment Model met bepaalde ethische criteria. Dit gebeurt in het hoofdkantoor in Kopenhagen. Verder geeft Kilroy aan vrijwilligers te screenen door een Verklaring Omtrent Gedrag en controleren van de werkhouding. ‘Jonge reizigers – de voornaamste doelgroep van KILROY – willen vaak iets terug doen, tijdens hun reis. En lokaal opgezette projecten hebben vaak niet de middelen en de mankracht om deze vrijwilligers te bereiken. We werken samen met organisaties die lokaal zijn opgezet en worden geleid. Door vrijwilligers aan te trekken kunnen er meer werkzaamheden worden gedaan en kunnen er extra fondsen worden binnengehaald om te investeren in de continuïteit van het project.
De reden dat er vraag naar is vanuit de markt is omdat de klant iets wil bijdragen. Ze willen zichzelf en/of hun cv verrijken, dichterbij een andere cultuur komen, leren en hun blik op de wereld verbreden. Vrijwilligerswerk doen wordt, denk ik, nooit geboren uit iets volledig onzelfzuchtigs. Wanneer je geschikte vrijwilligers wilt vinden, moet je dus inspelen op die wensen. Het gebruiken van marketing in ngo’s en voluntourism is denk ik een gevoelig onderwerp, waardoor er vaak meer kritisch naar gekeken wordt dan wanneer je een – zeg Rabobank – promoot, die vervolgens het verdiende geld in kernwapens investeert. Kritisch zijn is goed! Maar laten we vooral niet vergeten dat er ‘goed’ zit in ‘goede doelen’.’
AIESEC Nederland liet in een schriftelijke reactie het volgende weten: ‘Het ontwikkelen van leiderschap in jonge mensen staat centraal in AIESEC. Wij promoten onze producten, waaronder vrijwilligersprojecten en professionele stages, als kansen om leiderschapskwaliteiten te ontwikkelen. In de +120 landen waar AIESEC actief, werken we samen met nationale partners met guidelines voor bijvoorbeeld de duurzaamheid van de projecten. We zijn tegen voluntourism en staan voor het ontwikkelen van jonge mensen, die een positieve impact kunnen maken op de wereld.’
Voluntourism is gerelateerd aan het idee van dat de economie van de landen waar vrijwilligers naartoe gaan, zich nog moet vormen richting de economie van het thuisland van de vrijwilliger. Dit wordt ook wel gezien als eurocentrisme, dat westerse ideeën en praktijken tot norm verheft.↩︎
Dit concept slaat op een wij/zij-tegenstelling. In deze context wordt bedoeld dat het gat tussen ‘het Westen’ en het ‘niet-Westen’ vergroot wordt.↩︎
Dit artikel gaat specifiek in op de problematiek bij vrijwilligerswerk met kinderen, zoals op scholen en in tehuizen/weeshuizen. ↩︎
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
