Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het was groot nieuws de afgelopen weken: ‘Homostel met babywens kan nu ook in Nederland terecht‘. Twee klinieken, MC Kinderwens in Leiderdorp en kliniek Nij Geertgen in Elsendorp, worden volgend jaar in Nederland geopend, wat meer mogelijkheden zou geven voor homostellen met een kinderwens. In deze klinieken wordt namelijk IVF 1 uitgevoerd. Maar hoe gaat dit er in de praktijk uitzien? Er is namelijk nog geen specifieke wet- en regelgeving rondom draagmoederschap in Nederland.
Advocaat familierecht Jo-an van der Tol is binnen familierecht gespecialiseerd in draagmoederschapzaken. Een niche binnen een niche, waarbij ze specifiek mensen helpt op hun weg naar juridisch ouderschap. “Degene die het kind baart is direct juridisch moeder. Ook wanneer de wensmoeder en wensvader volledig genetisch verwant zijn aan het kind in haar buik, zegt Nederland: ‘Dit maakt niet uit’. Onder andere door adoptie kan de draagmoeder af van juridisch ouderschap.”
Regenbooggezin
In dit proces zit Lianne van Mourik (30). Ze is moeder van drie kinderen. Twee kinderen van haarzelf, en een kind van vaders Sjors (31) en Aart (34). “Ik zeg altijd dat ik een eigen gezin heb en een regenbooggezin.” Lianne dacht altijd al na over draagmoederschap, maar concretiseerde het zodra haar eigen gezin zogezegd ‘compleet’ was. Ze vertelt: “Ik zei altijd tegen vrienden: ‘Ik heb goede zwangerschappen, ik vind het fijn om zwanger te zijn. Als het je niet lukt, weet je me te vinden.’ Iemand zei toen tegen me: ‘Als je dat zo voelt, waarom doe je het dan niet?’ Toen was ik om.” De partners Sjors en Aart kwamen via via met haar in contact. Door de draagwens van Lianne en de kinderwens van wensouders Sjors en Aart was direct duidelijk wat ieders verwachtingen waren.
De wereld van draagmoederschap heeft haar eigen jargon. Wensouders zijn stellen die om uiteenlopende redenen ouder willen worden via draagmoederschap. Dat kan te maken hebben met onvruchtbaarheid, of het ontbreken van een baarmoeder bij de partners of ouders-in-spé. Uit dit draagmoederschap kan een wenskind komen.
Diegene die het kind gebaard heeft, is in Nederland direct juridisch moeder. Daarnaast bestaat er een verschil tussen ‘biologisch’ en ‘genetisch’ ouderschap. Op biologisch vlak is dit bij de draagmoeder altijd hetzelfde: de vrouw die een kind baart is biologisch áltijd de moeder. Genetisch ligt dit wat ingewikkelder.
Met de huidige technologie is het namelijk mogelijk om externe eicellen en zaadcellen, in dit geval van de wensouders, samen te voegen en via IVF in te brengen bij een derde vrouw, in dit geval de draagmoeder. Dit heet ook wel hoogtechnologisch draagmoederschap. Bij laagtechnologisch draagmoederschap is de draagmoeder wel altijd genetisch moeder, maar kan de wensouder of een spermadonor de genetische vader zijn. Voor deze technologie wordt zelfinseminatie gebruikt, zoals het geval was bij Lianne, Sjors en Aart.
"Ze deden hun ding op de wc"
“Voor mijn man was het vervelendste dat de inseminatie plaatsvond in onze slaapkamer
Plastisch betekent dit dat er potjes en spuitjes bij kwamen kijken. Lianne hield haar eisprong in de gaten en deed iedere ochtend een ovulatietest. Drie keer per cyclus kwamen de vaders-in-spé langs om te insemineren. “Ze deden hun ding op de wc en dan bracht ik dat in met een spuitje.” Lianne vertelt dat het proces van de inseminatie een heftige periode was voor haar man: “Het vervelendste voor hem was dat het thuis gebeurde, in onze slaapkamer. Als het bij de verloskundige was geweest, dan was het medisch geweest, maar in dit geval was het in zo’n intieme setting, en dat wil je eigenlijk niet. Dit voelde voor Sjors en Aart net zo.” Na twee rondes, oftewel twee maanden, was Lianne al zwanger.
Compleet gezin
Het juridische proces wordt nog ingewikkelder wanneer de draagmoeder een officiële partner heeft. Dit betekent in Nederland namelijk dat deze partner automatisch de juridische vader/moeder wordt van het wenskind. Ook wanneer deze partner geen DNA deelt met het kind. In de wetgeving staan de baarmoeder en het huwelijk immers centraal in het bepalen van officieel ouderschap, niet de wensouders.
Een ‘ideale draagmoeder’ is volgens de VU iemand die weet hoe het is om te baren, iets wat vaak samengaat met steun van een partner. Dit advies is tegenstrijdig met de wet, aangezien het adoptieproces langer en ingewikkelder is wanneer de draagmoeder gehuwd is en daardoor haar partner automatisch vader of moeder wordt van het ‘wenskind’. Ook wordt vaak gezegd dat de draagmoeder bij voorkeur een ‘compleet gezin’ heeft. “Dit is om te voorkomen dat de draagmoeder geen afstand wil doen van het kind.”
“De officiële partner van de draagmoeder wordt automatisch vader of moeder
Een van de vereisten van de ‘ideale draagmoeder’ is dat de partner het schriftelijk eens moet zijn met het draagmoederschap. Liannes man Bas steunde haar en was volgens Lianne net zo belangrijk in het proces: “Hij heeft zijn vrouw op een bepaalde manier moeten delen. Er groeit een baby van een andere man in mijn buik, en dat heeft ook psychologisch effect.” In de ovulatieperiode hebben Lianne en haar man geen gemeenschap gehad: “Je wil geen risico lopen. We willen niet nog een kindje, dus dan moet je ook die verantwoordelijkheid nemen.”
Commercieel draagmoederschap
Van der Tol: “Vaak wordt gezegd dat commercieel draagmoederschap verboden is. Dit staat niet met zoveel woorden in de wet, deze richt zich namelijk vooral op het voorkomen van kinderhandel. Er staat dus niet in de wet vermeld dat er geen geld betaald mag worden; het gaat erom of er geen sprake is van kinderhandel, dat wél verboden is. Openbaar aanbieden en zoeken naar draagmoeders is volgens de wet verboden. En je mag draagmoederschap niet bevorderen, ofwel als instelling niet commercieel bemiddelen tussen draagmoeders en wensouders, zoals in de VS gebruikelijk is, waar de kliniek tegen een bepaald bedrag bemiddelt tussen draagmoeders en wensouders. Een commercieel winstoogmerk vanuit klinieken is dus uit den boze.”
Het vinden van een draagmoeder is in Nederland dus de taak van de wensouders zelf. “De meeste mensen zoeken in hun directe kring. Maar als je goed zoekt op het internet dan zie je dat draagmoederschap ook op verschillende fora wordt aangeboden.” Nederland zou een voorbeeld moeten nemen aan de VS of Canada, waarbij je als wensouder en draagmoeder gescreend en bijgestaan wordt op medisch, psychologisch en juridisch vlak. Het kind zou voorop moeten staan, psychologische hulp en andere faciliteiten zijn dan ook noodzakelijk in het proces.”
Draagmoederbank
“Een draagmoederbank zou veel mensen helpen
Wat betreft de twee klinieken die de mogelijkheden voor stellen vergroten door laagtechnologisch en hoogtechnologisch draagmoederschap aan te bieden, heeft van der Tol ook wat te zeggen: “Voor een aantal mensen gaat het heel fijn zijn, omdat die niet meer aangewezen zijn op een kostbaar traject met een buitenlandse kliniek. Maar deze klinieken zijn enkel een oplossing voor mensen die zelf al een draagmoeder hebben gevonden.” Er bestaat in Nederland geen ‘draagmoederbank’ zoals we een spermabank hebben. Van der Tol denkt dat een draagmoederbank, net zoals we een spermabank hebben, niet slecht zou zijn: “Wanneer er goede psychologische en juridische ondersteuning is, met ondersteuning voor, tijdens en na zwangerschap, kan het alleen maar beter worden voor een hoop mensen, waarbij de belangen van de draagmoeder goed gemonitord worden. En dan hebben we ook zicht op wat voor soort mensen draagmoeder worden.”
Voorsprong lesbische stellen
Bij lesbische stellen kan er nooit een volledig verwantschap met beide partners zijn, en toch hebben zij meer mogelijkheden dan hetero- en homostellen. Van der Tol: “Ze kunnen zelfs al tijdens de zwangerschap adopteren. In vergelijking: een heterostel dat bij de VU een traject heeft lopen waarbij het kind 100 procent genetisch van ze afstamt, kan niet tijdens de zwangerschap adopteren. Bij lesbische stellen kan dit wel. Dit komt door de nieuwe wet voor Lesbisch Ouderschap, iets wat een verruiming met zich meebracht. Dit is een mooie stap voorwaarts, maar hierbij is niet gedacht aan homo- en heterostellen.”
“Lesbische stellen kunnen wél tijdens de zwangerschap adopteren
De advocate van Lianne, Sjors en Aart probeert juist gebruik te maken van deze verruiming van de wet voor Lesbisch Ouderschap. “Mijn partner is officieel nog de vader. We hebben voor de bevalling al zo veel mogelijk geregeld: contact met de Raad van Kinderbescherming, een advocaat, een DNA-test.” Door deze DNA-test kan Liannes partner ouderschap ontkennen, waardoor Lianne alleenstaand ouder wordt. Een van de vaders kan dan erkennen dat hij de biologische vader is. De rechter heeft de eerdergenoemde wet voor Lesbisch Ouderschap in achting genomen, wat het eenvoudiger zou kunnen maken voor de tweede vader om wettig ouder te worden.” Het stel gaat proberen alles in één zitting te regelen, in gedachte houdend dat het discriminatie zou zijn wanneer lesbische stellen sneller ouder zouden worden dan homostellen. Ze gaan een switch maken. Zoals Lianne zegt: “Ik eruit, de vader erin.”
Slopend proces
Juridisch kan het lang duren. De ‘vaders’ kunnen nog niet zonder aanhalingstekens geschreven worden, hoewel Sjors en Aart al drie maanden voor hem zorgen. Lianne vertelt: “Laatst huilde Tom, en zijn vaders waren niet in de buurt. Ik pakte hem automatisch op, maar wist niet wat ik moest doen. De ‘huiltjes’ van mijn dochters herken ik direct, maar dit huiltje kende ik niet. Tot zo ver mijn moederlijk instinct. Het is bizar dat de vaders nog geen recht over hem hebben. Dit moet anders.”
- Uitwendige inseminatie van een zaadcel bij een eicel. Dit gebeurt op een glazen schaaltje in het laboratorium. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
