Is DSM goed bezig in Rwanda?

De boeren uit de vallei verbouwen vooral maïs en zoete aardappels. Sinds een jaar verkopen ze hun maïs aan het in de hoofdstad Kigali gevestigde bedrijf Africa Improved Foods (AIF): een gloednieuw consortium met de Nederlandse chemiereus DSM als grootaandeelhouder. AIF produceert maïspap met daaraan toegevoegde vitamines en mineralen. Die wordt afgenomen door de Rwandese overheid om ondervoeding te bestrijden – en op grote schaal verkocht aan het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties (VN) om vluchtelingen in heel Oost-Afrika te voeden.

Ook de Rwandese regering bezit een deel van de AIF-aandelen, vertelt Swinkels: “Rwanda was op zoek naar een internationale partner om verrijkte maïspap te produceren en ondervoeding tegen te gaan. Als bedrijf verbeteren we op onze beurt de waardeketen in de Rwandese landbouw doordat we bepaalde eisen stellen aan lokale boeren en ze daarin ook ondersteunen. Ik ken weinig Afrikaanse regeringen die zó efficiënt samenwerken met de private sector om hun doelen te verwezenlijken als de Rwandese.”

Een helverlichte opslagloods is tot de nok toe gevuld met dozen vol maïspap. Bestemming: de gigantische vluchtelingenkampen in buurlanden Oeganda, Kenia en Zuid-Soedan. Op de meeste dozen staat het blauwwitte logo van de Verenigde Naties afgedrukt.

Haar beweegredenen om over te stappen van een bestaan als wetenschapper naar de politiek laat ze liever in het midden. “We hebben als overheid een belang genomen in AIF om invloed te kunnen uitoefenen”, vertelt Mukeshimana. “Ook hebben we op voorhand duidelijke regels vastgesteld. Nu zien we de boeren die meedoen aan het project er heel erg van profiteren. Ze zetten meer maïs af, gaan aan de slag als zadenkweker, worden graanhandelaar of krijgen een vaste baan in de fabriek.”

Anderhalf decennium later is Rwanda één van de weinige landen die ook echt heeft geïnvesteerd in het platteland. Onder de noemer Crop Intensification Program (CIP) heeft Kigali in 2007 een langlopend programma opgetuigd om de productiviteit in de landbouw te verhogen. Het plan richt zich op verregaande landconsolidatie, het beschikbaar maken van verbeterde zaden en het (in de woorden van de regering zelf) ‘veranderen van het gedrag van boeren’. Ze krijgen onder het CIP-programma vruchtbaar land – maar moeten daar onder overheidstoezicht vastgelegde marktgewassen op verbouwen. Als de opgelegde targets niet worden gehaald, gaat het land weer terug naar de overheid.

Toch is de Afrikaanse werkelijkheid weerbarstiger, vertelt Swinkels. In Rwanda zelf zijn de hand, ogen en oren van de RPF-eenpartijstaat alomtegenwoordig. Vrije pers bestaat er niet en niemand spreekt in het openbaar over politiek zonder eerst te checken of er afluisteraars in de buurt zijn.

“Er is vanuit de private sector zeker kritiek op het repressieve karakter van het regime”, geeft Swinkels dan ook toe. “AIF merkt daar echter niet zoveel van. Wij zijn één van de grootste bedrijven in Rwanda en creëren veel werkgelegenheid. Dat heeft als gevolg dat de overheid voorzichtig is met het invoeren van maatregelen waar wij en onze boeren last van hebben. Ik durf zelfs te zeggen dat dit land zich zo snel ontwikkelt dankzij de houding van de overheid.”

“Veel boeren in Rwanda zijn arm en beschikken niet over goede opslagfaciliteiten”, licht Swinkels toe. “Ze drogen hun maïs daarom vaak tussen de buien door op een zeil langs de straat. In zulke vochtige omstandigheden gedijen schimmels goed. De eisen die het VN-Wereldvoedselprogramma hanteert zijn zo streng dat ze veel maïs die in Rwanda gewoon op de markt verkocht wordt, afkeuren. Wij hebben daarom voor honderdduizenden dollars aan maïs moeten weggooien.”

“We laten onze vrachtwagens helemaal naar afgelegen dorpen in de bergen rijden. Daar halen ze hele maïskolven op in plaats van het graan alleen”, zegt Swinkels met een zucht. “Het ontkolven en drogen doen we vervolgens hier in onze fabriek. Daardoor zijn we de ontwikkeling van schimmels voor en hoeven de boeren niet meer naar de markt te fietsen. Maar zelfs dát is een enorme uitdaging, omdat de wegen op het platteland zo slecht zijn dat je er met een grote truck vaak niet overheen geraakt.”

Ze serveert twee karaffen zoete bananenwijn op een brede veranda met prachtig uitzicht op de Rwandese heuvels. De wijn maakt ze zelf en ze verkoopt die in verschillende Rwandese supermarkten. Verderop in de vallei zit een groepje mannen op straat voor zich uit te staren. Ze sleutelen aan brommers, wachten op werk of drinken grote flessen warm bier. “Een grote afnemer als AIF zou beter zijn voor mijn boerenbedrijf. Maar ook voor de dagloners die voor mij werken. Het zou ze meer inkomenszekerheid bieden. Maar de bank doet eindeloos lastig over geld uitlenen aan boeren, dus kan ik niet uitbreiden. Daarbij vrees ik dat de regering te veel nadruk legt op de ontwikkeling van Kigali en te weinig investeert in de rest van Rwanda, om het platteland snel genoeg te ontwikkelen.”