Het klimaat redden door ermee te rommelen?

Vergelijkbaar nieuws kwam afgelopen herfst van het VN-klimaatpanel IPCC. Dat benadrukte hoe extreem belangrijk het is dat de wereldwijde temperatuur met niet meer dan 2 graden toeneemt en stelde dat we nog slechts twee decennia hebben om dat voor elkaar te boksen, maar dat het bewustzijn over die noodzaak grotendeels ontbreekt.

De oplossingen die ik vandaag bespreek, doen soms denken aan science fiction: een ruimteschild van spiegels die in banen om de aarde draaien en een deel van het zonlicht reflecteren; grote, zeppelin-achtige ballonnen die hoog in de wolken hangen en daar kleine stofdeeltjes in de lucht blazen die wolken bleken en zonlicht weerkaatsen. Als het aan mensen als Bill Gates en bedrijven als Shell en ExxonMobil ligt, dan worden dit soort technieken over enkele jaren al ingezet om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen2.

Datzelfde kan gedaan worden met paden en wegen. Maar om effect te hebben zijn de benodigde oppervlaktes enorm: onderzoekers hebben berekend dat om een temperatuurverlaging op grotere schaal te realiseren, ongeveer twee procent (twaalf miljard vierkante kilometer) van het aardoppervlak reflecterend gemaakt moet worden. Het wordt lastig dat puur met gebouwde infrastructuur te realiseren. Daarom kijken onderzoekers ook naar plantensoorten die meer zonlicht weerkaatsen, maar de effecten daarvan zijn nog niet bekend. De meest concrete voorstellen gaan vooral over het bedekken van grote delen van woestijnen met witte folie.

Hoewel de optie relatief laagdrempelig is, zien experts het niet als een effectieve manier om de temperatuur op aarde te verlagen: het totale witte oppervlak van alle gebouwen en wegen is zoals gezegd te klein, en het wit maken ervan relatief te duur om significant bij te dragen aan het verlagen van de aardtemperatuur. Wél wordt het beschouwd als een effectieve manier om binnensteden koel te houden (en minder airco te gebruiken) op warme dagen – die naarmate de aarde opwarmt alleen maar vaker zullen voorkomen.

Op nog veel grotere hoogte, in de stratosfeer, is de lucht een stuk stabieler. Hier kan extra zonlicht weerkaatst worden door een deken van kleine zwaveldeeltjes (zogenoemde aerosolen) in de atmosfeer te injecteren om zonlicht te reflecteren en verstrooien. Dit mechanisme is ‘afgekeken’ van vulkaanuitbarstingen: die hebben namelijk een meetbaar effect op de temperatuur (bij vulkaanuitbarstingen werden lagere luchttemperaturen gemeten). Het injecteren van stofdeeltjes in de stratosfeer is de meest besproken en onderzochte vorm van solar radiation management. Op het eerste gezicht lijkt deze techniek het algehele klimaat weinig of niet te verstoren: geen lokale opwarming of lokale zware regenval. Toch zijn er aanwijzingen dat grote hoeveelheden zwaveldeeltjes de ozonlaag kunnen aantasten.

Een voordeel van solar radiation management kan zijn dat het relatief snel effect kan hebben, we hoeven immers niet te wachten op de indirecte effecten van concentraties broeikasgassen op de aarde: de temperatuur wordt onmiddellijk verlaagd. Ook is de technologie omkeerbaar: zodra een spiegel of folie wordt weggehaald of gestopt wordt met het injecteren van kleine deeltjes, neemt het spiegelende effect snel af naar nul.

Bovendien moeten deze technieken op grote schaal ingezet worden, willen ze werkelijk zoden aan de dijk zetten. Bij de Olympische Spelen in 2008 werden regenbuien opgewekt met fijne deeltjes zodat het bij de openings- en slotceremonie in Peking droog was. Een groot land als China kan dit in zijn eentje bepalen en de impact op de dorpen en steden waar de buien vielen, is voor die enkele keer wellicht te overzien. Maar wat als klimaatbeïnvloeding op grotere schaal wordt ingezet? Het is goed denkbaar dat dit nieuwe geopolitieke discussies oplevert waarbij landen elkaar bestrijden en bekritiseren. Bovendien zal de technologie slechts toegankelijk zijn voor enkele landen die zich peperdure, ruimtevaartachtige en militaire technologie kunnen veroorloven.

Tegelijkertijd houden deze opties om het klimaat te beïnvloeden ons ook een spiegel voor. Die laat zien hoe ingrijpend we als mensheid zijn geweest met beïnvloeding van de leefomgeving. En dat de maatregelen die we moeten treffen dus minstens zo ingrijpend en grootschalig moeten zijn.

De uitdaging die voor ons ligt is enorm. Mogelijk bieden de grootschalige, haast megalomane technieken die ik hier heb besproken, een deel van de oplossing. Maar deze ligt ook in de aantallen: miljarden individuen die elk een kleine bijdrage leveren en tezamen een significant verschil kunnen maken. Laten we daarom vooral ook blijven kijken naar wat we zelf kunnen bijdragen.