Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Een politieofficier roept: “De nieuwe aanklager begrijpt er niks van! Hij heeft de jonge demonstranten vrijgelaten!”. Een politieagent antwoordt: “Maakt u zich geen zorgen, meneer. Het vrijlatingsbevel wordt door ons uitgevoerd, en wanneer u ‘Nee’ zegt, dan zal ik ‘Nee’ zeggen, totdat u ‘Ja’ zegt en dan zal ik ook ‘Ja’ zeggen.”
Bovenstaande scène komt uit de film Heya Fawda (‘Dit is chaos’) van de Egyptische regisseur Youssef Chahine én dient als openingsparagraaf van het nieuwste rapport van het Arabic Network for Human Rights Information (ANHRI) van december 2018. Het ANHRI zet zich in voor vrijheid van meningsuiting in Egypte en de Arabische wereld. De filmscène illustreert een nieuw fenomeen in Egypte.
Goedkeuring ‘van bovenaf’
“
Goedkeuring van boven kan dagen of zelfs weken duren, waardoor gevangenen illegaal vast blijven zitten
Wanneer de publieke aanklager of rechtbank in Egypte besluit om een politieke gevangene vrij te laten, dan kan dit bevel alleen worden uitgevoerd na goedkeuring van een officier van de nationale veiligheidsdienst, zo blijkt uit het rapport. De nationale veiligheidsdienst van Egypte valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en is verantwoordelijk voor de binnenlandse veiligheid. Deze goedkeuring ‘van bovenaf’ kan dagen of zelfs weken duren, waardoor gevangenen illegaal vast blijven zitten. Volgens mensenrechtenactivist Gamal Eid van ANHRI komt dit neer op ‘kidnappen van een burger, omdat die niet langer een legale gevangene is’.
Doaa Mostafa, advocaat bij de Egyptian Commission for Rights and Freedoms bevestigt wat het ANHRI-rapport stelt. Om hoeveel gevallen het gaat is volgens haar niet met zekerheid te achterhalen. Zulke cijfers zijn alleen bekend bij de nationale veiligheidsdienst. Naar schatting zijn er volgens haar zo’n twee- tot drieduizend mensen vastgehouden nadat de rechter hen vrijsprak.
Juridische ramp
In het rapport
Commands are above the law van ANHRI worden verschillende voorbeelden genoemd. Journalist Mervat al-Husseini kreeg op 16 oktober 2018 te horen dat ze werd vrijgesproken, maar werd nog vijftien dagen opgesloten op een politiebureau in Kerdasa, vlakbij Caïro, wachtend op goedkeuring van de nationale veiligheidsdienst. Haar collega Hagar Abdallah moest elf dagen in een politiebureau wachten nadat de rechter haar had vrijgesproken. Men-senrechtenadvocaat Haytham Mohamadein werd gearresteerd omdat hij protesteerde tegen de prijsverhoging van metrokaartjes. Hij werd beschuldigd van samenwerking met een terroristische groepering, maar werd op 10 oktober 2018 vrijgesproken. Pas twintig dagen later kwam hij op vrije voeten te staan.
“
Het ministerie van Binnenlandse Zaken negeert de beslissingen van de rechterlijke macht en neemt vervolgens zelf de beslissingen
“Een juridische catastrofe”, noemt Gamal Eid de constructie waarbij de nationale veiligheidsdienst een vrijlatingsbevel niet gelijk uitvoert. Volgens hem betekent het dat het ministerie van Binnenlandse Zaken ‘weigert gevangenen gelijk vrij te laten die zijn vrijgesproken door de rechterlijke macht’. “Met andere woorden: het ministerie van Binnenlandse Zaken negeert de beslissingen van de rechterlijke macht en neemt vervolgens zelf de beslissingen.”
In strijd met de grondwet
“
Rechters zijn niet langer onafhankelijk, ze worden beheerst door de nationale veiligheidsdienst
Dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en de daaraan verbonden nationale veiligheidsdienst het laatste woord hebben in plaats van de rechterlijke macht, is onconstitutioneel, stelt het rapport van ANHRI. De huidige Egyptische grondwet werd gevormd in 2014, nadat Mohamed Morsi, de democratisch gekozen opvolger van de eerder afgezette president Hosni Mubarak, in een coup d’état werd afgezet door het leger onder leiding van de huidige president Abdul Fatah al-Sisi. Zoals in het rapport van ANHRI valt te lezen, dicteert de grondwet uit 2014 dat het politieke systeem van Egypte gebaseerd is op de scheiding der machten, dat de autoriteiten daarvoor verantwoordelijk zijn, en dat mensenrechten gerespecteerd moeten worden. Ook zou de staat aan de wet onderworpen moeten zijn en moet de rechterlijke macht onafhankelijk, immuun en onpartijdig zijn ter bescherming van rechten en vrijheden.
De realiteit is echter anders, zegt Gamal Eid. Het is de nationale veiligheidsdienst die beslist over het lot en de vrijheid van gevangenen; niet de rechter, noch de aanklager. Advocaat Doaa Mostafa herkent dit. “Rechters zijn niet langer onafhankelijk, ze worden beheerst door de nationale veiligheidsdienst.”
Voorarrest rekken
Het negeren van een vrijlatingsbevel is niet de enige manier waarop politieke gevangenen in Egypte langer worden vastgehouden dan de wet toestaat. Veel voorkomend zijn langdurend voorarrest en het uitblijven van een uitspraak. Sommige politieke gevangenen verschijnen zelfs nooit voor een aanklager of rechter, en als dat wel gebeurt hebben ze niet altijd toegang tot een advocaat.
Volgens Mostafa moet iemand twee dagen na een arrestatie te horen krijgen wat de aanklacht is. “Dat gebeurt niet”, zegt ze. Na twee dagen zou het proces moeten starten. Een verdachte mag maximaal twee jaar in voorarrest gehouden worden. Een voorarrest mag tot maximaal 120 dagen steeds met vijftien dagen verlengd worden. Na 120 dagen mag het met 45 dagen verlengd worden, met een maximum van in totaal twee jaar. Na die twee jaar in voorarrest móet een veroordeling of vrijspraak volgen. “De wet is daar heel duidelijk over”, zegt Eid. “De enige reden voor het verlengen van de periode is wanneer het Hof van Cassatie daarover besluit, dus nadat de gevangene voor de rechter is verschenen. Helaas zitten veel gevangenen al langer dan twee jaar in voorarrest. Zoals journalist Hisham Jaafar, die al ruim vier jaar opgesloten zit.”
“
Volgens Human Rights Watch kent Egypte zo’n 60.000 politieke gevangenen
Iets vergelijkbaar overkwam satiricus Tamer Hussein*. Hij werd opgepakt omdat hij spottende video’s had gemaakt ten tijde van demonstraties tegen het
weggeven van de Egyptische eilanden Tiran en Sanafir aan Saoedi-Arabië, in 2017. Vier maanden lang werd zijn voorarrest telkens met vijftien dagen verlengd, terwijl het maximum 120 dagen is. In de tussentijd dienden hij en zijn medegevangenen klachten in en vroegen ze naar een hoorzitting in hun zaak. Na de derde klacht besloot de rechter hen vrij te laten.
Geen politieke gevangenen, zegt president Sisi
Volgens Human Rights Watch kent Egypte zo’n 60.000 politieke gevangenen. In een interview met de Amerikaanse nieuwszender CBS werd president Sisi gevraagd naar dit aantal. Zijn antwoord daarop: “Ik weet niet waar ze dit aantal vandaan hebben. Ik zei dat er geen politieke gevangenen in Egypte zijn.” Uit verschillende getuigenissen en rapporten blijkt dat politieke gevangenen in Egypte inhumaan worden behandeld. Zo zijn er gevallen bekend van gedwongen verdwijningen, marteling, mishandeling en eenzame opsluiting.
Activist Mahmoud Ali* werd in totaal acht keer opgepakt. De laatste keer zat hij een jaar opge-sloten; eerst zeven maanden in een politiecel; daarna vijf maanden in de beruchte Tora-gevangenis in Caïro. De politiecel was overvol en vies en politieagenten sloegen op willekeurige momenten gevangenen in elkaar, vertelt Ali. De eerste twintig dagen waren het zwaarst voor hem. Hij werd geblinddoekt en kreeg elektrische schokken toegediend over zijn hele lichaam. Een celgenoot kreeg geluidsopnames te horen van een vrouw die verkracht werd, over wie de politieagenten zeiden dat het zíjn vrouw was, terwijl hij gedwongen werd een verklaring af te leggen.
“
In Egypte worden schendingen juist begaan door de rechterlijke macht te gebruiken
In de Tora-gevangenis zat Ali tien dagen in eenzame opsluiting. De cel was zo klein dat er alleen een stoel in paste. Hij kreeg één broodje kaas per dag en mocht alleen om zeven uur ’s ochtends één keer naar de wc. Na vijf dagen ging hij in hongerstaking. Dat hield hij vijf dagen vol, totdat zijn lichaam instortte. Hij werd naar een beter deel van de gevangenis gebracht, waar ook fotojournalist Shawkan en activist Ahmed Douma gevangen worden gehouden. In de twaalf maanden dat hij in voorarrest zat, werd er nooit een aanklacht tegen hem ingediend. Uiteindelijk kwam hij vrij vanwege ‘goed gedrag’.
“Normaliter”, zegt Eid, “is de rechterlijke macht degene die onrecht en mensenrechtenschendingen moet tegengaan. Maar in Egypte worden schendingen juist begaan door de rechterlijke macht te gebruiken. Daarom is de mensenrechtensituatie nu het slechtst van de moderne Egyptische geschiedenis. Het is een staat geworden waar wetten omzeild worden.”
*Deze namen zijn geanonimiseerd voor de veiligheid van de gesprokenen. De echte namen zijn bij de redactie bekend.
