Dit vinden Polen in Nederland van de heersende stereotypen

Geamuseerd vertelt hij een anekdote over zijn werk als projectleider bij een bedrijf dat sloopwerkprojecten begeleidt. “De eigenaresse van een woning die ik op asbest kwam controleren vertrouwde me toe: ‘Je moet altijd goed oppassen wie je binnenlaat. Had ik hier een Pool over de vloer, dan zou ik hem overal volgen. Je weet maar nooit.’ Bij het afscheid moest ik het toch even zeggen: ‘Mevrouw, ik zou wel even checken of alles nog op zijn plaats ligt. Want ik ben ook een Pool.’ Die vrouw helemaal in de war.” Dan verdwijnt de lach van zijn gezicht. “Eigenlijk is het helemaal niet grappig.”

Waar komt die reputatie dan vandaan? Gruszecki: “Mijn Poolse neef, die een transportfirma heeft, lachte toen in 2007 de grenzen van de Europese Unie opengingen: ‘Goddank! Nu gaan alle dieven naar jullie toe.’” Orkowska, die in research & development voor oogchirurgie werkt, knikt bevestigend: “In het begin kwamen er vooral mensen zonder werk, zonder opleiding, soms met strafblad. Of om te ontsnappen aan de armoede. Die mensen hebben de beeldvorming voor een groot deel bepaald.”

Polen zijn de snelst groeiende bevolkingsgroep in Nederland. Tussen 2007 (toen Nederland de arbeidsmarkt openstelde voor Polen) en 2017 verdrievoudigde het aantal Polen tot 160.000 personen. Daarnaast werken er in Nederland naar schatting van het SCP nog eens 90.000 Polen die niet ingeschreven staan in het bevolkingsregister—voornamelijk seizoenarbeiders.

Recenter heeft Nieuwsuur ook bericht over Polen die frauderen met hun werkloosheidsuitkering. Wat vindt Gruszecki hiervan? “Je hebt uiteraard mensen die uitzoeken hoe ze met zo min mogelijk inspanning aan een leuk bedrag kunnen komen. Die halen de krantenkoppen en worden als criminelen neergezet. Niemand heeft het over het misbruik van het sociale stelsel door Nederlanders. Dat gebeurt ook. Als een Pool iets verkeerd doet dan lees je in de krant dat een Pool dit en dat heeft gedaan. Dat is generaliserend. Maar als een Nederlander zijn vrouw neersteekt, dan staat er alleen ‘Jan P.’ ofzo.”

Polen staan doorgaans dichter bij Nederlanders dan Turkse of Marokkaanse Nederlanders, bleek uit het rapport van het SCP. In het onderzoek werd de mate van sociale afstand gemeten, door aan de migranten te vragen hoe vervelend ze het zouden vinden als hun kinderen bevriend zouden zijn met veel Nederlandse kinderen, of als hun kinderen een Nederlandse partner zouden hebben.

Het rapport stelt: “Gemengde huwelijken roepen doorgaans meer weerstand op dan interetnische vriendschappen, maar bij Polen is dit opvallend genoeg niet het geval: slechts 1 procent vindt het vervelend als de eigen kinderen vriendschappen aangaan met Nederlanders of trouwen met een Nederlander.’ Die sociale afstand is trouwens door de jaren heen aanzienlijk afgenomen: in 2009/2010 had nog ruim een op de twintig Polen bezwaar tegen gemengde vriendschappen of huwelijken.

De Nederlandse tolerantie die in Polen zo geprezen wordt, is eigenlijk geen tolerantie, maar een grens die wordt getrokken, vindt Sadowski. “Tot hier accepteer ik jou, doe wat je wil, maar meng je niet in mijn leven. Het gaat om tolerantie in de oorspronkelijke zin van het woord.”

Adam Chruściński (43) woont inmiddels zestien jaar in Nederland. “Hoe langer je hier bent en inspanningen doet om de taal te leren en je bij te scholen, hoe groter de kans dat je de carrièreladder opklimt. Ik begon als paprikaplukker in Zaltbommel, Gelderland. Toen waren er zo’n vijftig Polen in de hele provincie. We moesten aan sommige Nederlanders uitleggen waar Polen lag — ze moesten het op de kaart opzoeken. Er was een duidelijke nieuwsgierigheid naar de Poolse cultuur, het had iets exotisch. Polen, een land aan de andere kant van het IJzeren Gordijn — dat toen trouwens al niet meer bestond.”

Zal het stereotiepe beeld van de bezopen Pool die ‘overlast veroorzaakt’, ‘uitkeringen misbruikt’, ‘steelt’ en ‘voor oneerlijke concurrentie zorgt’ ooit verdwijnen? En van ‘de Pool’ als paprikaplukker en bouwvakker? Chruściński vreest dat de Polen moeilijk van dat etiket zullen afkomen. “Misschien zal de tweede of derde generatie er minder last van hebben. Ik ben onlangs gepromoveerd tot assistent productiechef. Sommige Nederlandse collega’s waren nog verbaasd toen ze dat hoorden: ‘Die Pool? Waarom?’ De CEO van het bedrijf kwam toen uitleggen hoe het zat: ‘Hij heeft de nodige ervaring. Hij is stressbestendig en in staat om de hele productie te overzien.’ En toen knikten ze begrijpend.”