De trage tocht naar een effectief Europees migratiebeleid

Er hadden veel asiel- en migratiedossiers op de agenda kunnen staan, bij het afronden van de laatste dossiers. Die lopen immers al maanden of soms jaren. Maar zelfs onder de tijdsdruk van het einde van de politieke termijn blijkt het onmogelijk een compromis te vinden rond het Europese migratiebeleid. De afgelopen vijf jaar heeft de politiek zich op deze dossiers van haar slechtste kant laten zien.

Er is deze week gestemd over uitbreiding van de Europese grens- en kustwacht, voorheen bekend als Frontex, met tienduizend man. Het waren er tot nu toe slechts 1500. Nog steeds krijgt deze kustwacht niet als officiële taak om mensen in nood te redden.

Van het grote pakket van asiel- en migratiewetgevingen dat sinds de migratiecrisis werd heropend, is meer grensbewaking het enige dossier dat kon worden afgerond. Alle andere wetten zijn gestrand in de Raad van ministers van Binnenlandse Zaken, waar lidstaten elkaar de tent uit vechten. En dat is tekenend voor hoe het debat er in Europa voorstaat.

Andere voorstellen zijn gestrand. Vóór de zomer van 2018 vonden het Europees Parlement en de voorzitter van de Raad – op dat moment was dat Bulgarije – een compromis voor een gloednieuwe wet die moest regelen dat kwetsbare vluchtelingen in UNHCR-kampen in de Europese Unie hervestigd kunnen worden. Maar toen de ambassadeurs die in het dagelijkse Brusselse leven hun ministers vervangen hun finale handtekening moesten zetten, krabbelden ze terug onder de politieke druk van het thuisfront, dat juist een hardere lijn wilde laten zien. Sindsdien ligt die wet op de plank.

We stemden deze week ook over een dossier dat politiek probleemloos zou moeten zijn: een herziening van de wet op de migratiestatistieken. Je verwacht het niet, maar het bestaat. Cijfers en definities zijn politiek. Het Centraal Bureau voor de Statistiek levert in samenwerking met de IND een set aan gegevens aan het Europees statistiekbureau, Eurostat. Dat legt alle nationale gegevens naast elkaar en zo kunnen we op Europees niveau aankomst, asieltoekenning en terugkeer analyseren en vergelijken.

Migratie is een bijzonder populair onderwerp in de politiek tegenwoordig, dus willen we cijfers zien. Meten is weten, immers! We willen bijvoorbeeld weten hoeveel mensen vrijwillig terugkeren en hoeveel mensen dat gedwongen doen. Ook willen we weten of ze echt vertrokken zijn of dat de IND’s van deze wereld ons cijfers laten zien van genomen uitzetbesluiten die niet per se succesvol zijn uitgevoerd omdat een migrant wellicht een ongedocumenteerd bestaan verkoos boven uitzetting.

Of je als nationale overheid nu een ruimhartig asiel- en migratiebeleid wil voeren of juist een heel rigide, de cijfers hebben we allemaal nodig. Toch zeiden ook hier de ambassadeurs van de lidstaten – nadat de onderhandelingen met het huidige Roemeense voorzitterschap waren afgerond – dat het feest niet doorging. Ze konden het blijkbaar niet eens worden over welke cijferreeksen ze willen aanleveren en wat de definities moeten zijn achter die cijfers. Dus stemde het Europees Parlement deze week niet over de definitieve wet, maar legden we het mandaat van het Europees Parlement vast. Zodat het volgende parlement na de verkiezingen klaar staat voor een nieuw robbertje met de Raad.

Zelf draag ik er ook aan bij dat een migratiewet vertraging oploopt. Twee blogs geleden schreef ik over mijn werk aan een nieuwe terugkeerrichtlijn. Toen was ik nog hoopvol dat ik een compromis zou vinden tussen de verschillende partijen in het Europees Parlement. Maar helaas is me dat niet gelukt.

Ook bij dit onderwerp waren de interne onderhandelingen succesvol afgerond. Van links tot gematigd rechts konden we elkaar vinden in een voorstel waarin vrijwillig vertrek met hulp bij re-integratie in het land van terugkeer voorop stond. In dat voorstel stond vastgelegd dat er geen inreisverbod in het paspoort zou worden afgegeven, dat er juridische bijstand beschikbaar zou zijn voor iedereen én dat mensen alleen als allerlaatste toevlucht opgesloten zouden kunnen worden—en nooit kinderen. Ook de christendemocratische onderhandelaar was het daar mee eens, ze moest het alleen nog door haar fractie krijgen.

En dat viel tegen. Vooral dat opsluiting alleen een laatste redmiddel moest zijn, kon niet op waardering rekenen. Dat klonk zo weinig flink. En ze waardeerden niet dat ik de mogelijkheid had geschrapt om een asielzoeker bij aankomst aan de grens onmiddellijk op te sluiten en dat zo te houden, totdat hij – als hij geen recht op asiel had – weer werd uitgezet.

Vlak voor de stemming heb ik het compromisvoorstel teruggetrokken. We liepen het levensgrote risico dat de rechtse meerderheid in het parlement het fragiele bouwwerk van de compromissen onderuit zou halen en het tot een veel slechter resultaat zou leiden. Door het terug te trekken voorkom ik een parlementspositie die mijns inziens de verkeerde kant op gaat. Na de verkiezingen kan het nieuwe Europees Parlement zich nogmaals over deze wetgeving buigen.

Vanaf het begin van mijn eerste termijn als Europarlementariër, bijna tien jaar geleden, tot aan vorige week toen ik de terugkeerrichtlijn heb moeten terugtrekken, heb ik gewerkt aan asiel- en migratiedossiers. De migratiecrisis van 2015 was een keerpunt. Ik heb die term, ‘migratiecrisis’, altijd een slechte gevonden. In de kern was het namelijk vooral een managementcrisis.

Ja, er was in 2015 een enorme stijging van het aantal vluchtelingen die aanklopten met de vraag om een veilig dak boven hun hoofd. Logisch ook, want al vanaf 2011 zaten veel Syriërs in Turkse kampen zonder school voor hun kinderen en zonder uitzicht op verbetering. Als Europese politici hier samen de schouders onder hadden gezet en alle lidstaten een deel van de verantwoordelijkheid hadden genomen door vluchtelingen netjes en gespreid op te nemen, was er geen sprake geweest van een crisis.

Dat was destijds politiek ondenkbaar, en dat blijft helaas politiek ondenkbaar. De toon van het debat verharde alleen maar en er trad een domino-effect op. Grenzen werden gesloten, asielzoekers werden langer vastgezet, condities in opvangcentra verslechterden en alle asiel- en migratiewetgeving ging op de schop om ‘het probleem aan te pakken’.

Dat wat ooit de start van ‘de crisis’ was – de hoge aantallen nieuwe asielverzoeken – is er al lang niet meer, maar migratie blijft nog steeds hoogst politiek. Alle stappen die werden gezet om de suggestie van daadkracht te wekken en vooral om een nieuwe crisis te voorkomen, hebben geleid tot de problemen waar we nu mee kampen. Boten mogen geen mensen meer redden op de Middellandse Zee, vluchtelingen zitten uitzichtloos vast op Griekse eilanden, families zijn uit elkaar getrokken omdat lidstaten gezinshereniging tegenwerken en de EU laat de Libische kustwacht mensen in martelkampen stoppen.

In Brussel werd asiel- en migratiewetgeving opengebroken. Er kwamen slechte voorstellen voor in de plaats. Uren, weken en maanden van onderhandelen leidden nergens toe. Want een gebrek aan solidariteit en politieke verantwoordelijkheid kun je niet oplossen door een wet aan te scherpen.

Ik zwaai af, en ik wens mijn opvolgers alle succes. Ik wens ons Europeanen een nieuw Parlement gevuld met praktisch-idealisten met een internationale blik die verantwoordelijkheid nemen waar ministers het laten liggen. Een parlement dat over de grenzen heen durft te kijken.