Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
’s Werelds grootste politieke organisatie kampt met een geldtekort van 230 miljoen dollar (207 miljoen euro). Deze week sloeg António Guterres, chef van de Verenigde Naties,
alarm over het krimpende VN-budget: ook de reserves, waar de organisatie normaal gesproken gebruik van maakt in tijden van tekorten, zijn op.
Op papier lijken de gevolgen niet van levensbelang: er worden conferenties en vergaderingen uitgesteld of afgelast. Maar indirect kunnen deze vergaderingen wel degelijk van levensbelang zijn. De Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), het mensenrechtenorgaan van de VN, kondigde eerder dit jaar al aan dat er minder geld beschikbaar was voor cruciale momenten in het onderzoek naar mensenrechtenschendingen.
“
Nieuw is dat de Verenigde Staten zich actief inzetten om het VN-budget te laten inkrimpen
Hoe komt zo’n gezaghebbende organisatie aan zo’n geldtekort? De oorzaak lijkt simpel: lidstaten betalen hun bijdrage niet.
Momenteel hebben de 193 lidstaten slechts 70 procent van het gehele VN-budget betaald. Maar dat is geen nieuws. Volgens Yvonne Donders, hoogleraar Internationale Mensenrechten aan de Universiteit van Amsterdam, betalen veel landen al jaren hun bijdrage onvolledig, te laat, of helemaal niet. Wél nieuw is dat de Verenigde Staten zich actief inzetten om het VN-budget in te laten krimpen – zowel dat van de
organisatie als geheel, als van de OHCHR
specifiek. Dat begint nu voelbaar te worden. Het bericht komt ruim een jaar nadat de VS aankondigde om uit de Mensenrechtenraad te stappen, ook onderdeel van de OHCHR.
Hoe heeft het zover kunnen komen?
“Het imago van de VN is niet briljant”, aldus Donders. Volgens haar wordt de organisatie regelmatig gezien als ‘de grote geldverslinder’ die niet efficiënt met geld omgaat en een weinig concrete of directe impact heeft op de doelstellingen waar zij voor staat, zoals dus ook de naleving van mensenrechten. Ook over de OHCHR klinkt volgens haar al geruime tijd kritiek – dat het systeem te omslachtig is bijvoorbeeld. En toegegeven, een blik op de activiteiten van de OHCHR kan de nodige vraagtekens oproepen.
Wat doet de OHCHR eigenlijk?
De OHCHR ondersteunt verschillende organen, waaronder de Mensenrechtenraad; hierin komen staten zelf bijeen om over mensenrechten te praten. Daarnaast coördineert de OHCHR welgeteld tien treaty bodies, ofwel verdragsorganen. Deze bestaan uit onafhankelijke experts die zich buigen over de uitvoering van concrete mensenrechtenverdragen over bijvoorbeeld racisme, de rechten van het kind of het voorkomen van marteling en gedwongen verdwijningen.
Voor elk verdragsorgaan worden drie of vier keer per jaar zittingen gehouden in Genève, waarbij enkele weken wordt vergaderd. De betrokken landen stellen elke vier jaar een rapport op over de implementatie van elk verdrag. Tijdens de zittingen worden deze rapporten bekeken, vragen gesteld en aanbevelingen gedaan. Daarnaast behandelt een verdragsorgaan individuele klachten, nadat burgers alle nationale rechtsmiddelen al hebben gebruikt. Ook deze uitspraken zijn niet bindend.
Kritiek op het systeem is dus niet nieuw of helemaal onterecht, maar de recente Amerikaanse politiek heeft voor een omslag gezorgd. Trump gaat namelijk een stuk verder dan een kritische blik op het functioneren: hij wijst het idee van internationale toezichthouders volledig af. In een
toespraak aan de VN zelf noemt de Amerikaanse VN-ambassadeur Nikki Haley de OHCHR ‘corrupt’ en stelt ze dat er ‘een golf van populisme wordt gevormd in de wereld, die instituties zoals de Verenigde Naties uitdaagt en hun fundamenten doet schudden’. Trump voegt nu daad bij woord met een drastische inperking van financiële bijdragen. Daarbij was er ook onder zijn voorgangers ruime kritiek op de Mensenrechtenraad, maar de beslissing om er nu volledig uit te stappen is ongekend.
“
Veel overheden zijn niet zozeer kritisch op mensenrechten, maar wel op de internationale toezichthouders
Toch komt ook dit denkbeeld niet uit de lucht vallen sinds Trump. Volgens Donders is het ‘iets van de laatste tien jaar’ dat er wantrouwen ontstaat richting multilaterale organisaties zoals de VN. “Heel veel overheden zijn niet zozeer kritisch op mensenrechten, maar wel op de internationale toezichthouders op mensenrechten. Ze vullen het liever zelf in, zoals zij dat goed vinden. Maar we hebben juist gekozen voor internationale toezichthouders om te voorkomen dat er een willekeur bestaat, of dat het in bepaalde landen onder een minimum niveau zakt. Aanvankelijk was dat toezicht redelijk onomstreden, maar er is steeds meer kritiek op, waarschijnlijk deels vanwege de opkomst van het nationalisme.”
Wat is nu de schade?
Trump gebruikt nu geld als wapen en lijkt daar ongemoeid mee weg te komen. De OHCHR heeft – net als de rest van de VN – twee inkomstenbronnen: reguliere bijdragen en vrijwillige bijdragen. Het
reguliere budget van de VN wordt elke twee jaar bepaald, waarbij op basis van de economie van elke lidstaat een bepaalde bijdrage wordt berekend. De VS levert in principe de hoogste bijdrage, maar is ‘altijd een wanbetaler geweest’, volgens Donders – ook vóór Trumps presidentschap. De totale achterstallige bijdrage van het land staat
volgens minister Blok op 529 miljoen dollar
. Een land
kan zijn stemrecht in de Algemene Vergadering verliezen vanwege een achterstallige bijdrage. Maar volgens Donders zal dat de VS, permanent lid van de Veiligheidsraad, niet snel overkomen, waardoor er in feite geen consequenties zijn.
“
Met vrijwillige bijdragen houd je geen systeem in stand
Omdat de OHCHR slechts een klein aandeel van het reguliere budget krijgt – dit jaar 3,7 procent – bestaat meer dan de helft van de inkomsten uit vrijwillige bijdragen. Volgens Donders is dit bij voorbaat een probleem: “Vrijwillige bijdragen zijn onvoorspelbaar en zelfs vrijblijvend, dus op basis daarvan kan geen systeem in stand worden gehouden.” De VS is altijd een van de grootste geldschieters op dit gebied, maar Trump heeft meermaals
gedreigd hier een einde aan te maken.
Betekent minder geld ook minder mensenrechten?
Er is altijd een verschil geweest tussen retoriek en actie op het gebied van mensenrechten.
Critici van Obama stellen bijvoorbeeld dat de voormalig president van de VS beter was in mooie woorden dan in naleving. Toch zien ook zij een belangrijke verschuiving plaatsvinden: Trump wijst het concept van mensenrechten als geheel af, met deze financiële klap als gevolg.
Hoewel er misschien geen directe impact is op de naleving van mensenrechten, is het grote probleem volgens Donders dat de punten waarop de OHCHR toch al zwak is, nog verder worden aangetast. Processen zullen nóg langer duren nu er zittingen worden uitgesteld of geannuleerd. Daarbij heerst de angst dat andere landen als reactie ook minder zullen bijdragen: Rusland en China hebben eerder al aanwijzingen gegeven dat ze ook graag hun bijdragen verkleinen.
Hoe verder?
De VN is eigenlijk ontzettend afhankelijk van het nationale beleid van een klein aantal machtige landen. In principe geen nieuws, maar nu de VS steeds meer afstand neemt staan andere landen voor de keuze: wat nu, hoe verder? Volgens minister Blok is de Nederlandse bijdrage altijd netjes betaald en roept het kabinet, in samenwerking met collega-EU-lidstaten, andere landen op om hetzelfde te doen. Maar daar blijft het bij: er is volgens Donders geen enkele mogelijkheid dat andere landen het tekort opvangen. “Toen de VS zich terugtrok uit UNESCO ging het precies zo: andere landen maakten heel duidelijk dat ze dat enorme bedrag niet onderling konden ophoesten. Ook nu denk ik dat ze zeggen: ga dan maar bezuinigen.”
“
Er is geen bevolking die zegt ‘laat maar zitten die mensenrechten, dat hoeft van mij niet’
Het in stand houden van de OHCHR blijft altijd een kwestie van politieke wil, volgens Donders, waarbij één ding moet worden onthouden: “Er is een groot verschil tussen hoe staten en bevolkingen naar mensenrechten kijken. Er is denk ik geen bevolking die zegt ‘nou, laat maar zitten die mensenrechten, dat hoeft van mij niet.’ De VN kan op internationaal niveau de druk opvoeren; maar dan moet je er ook geld insteken.”
Moet de VN dus wel hervormen om te overleven? Daar wordt volgens Donders al jaren over gesproken, ook met betrekking tot de OHCHR. “In plaats van tien verdragsorganen, kunnen ze dat ook anders invullen, zodat het goedkoper en efficiënter wordt. Daarmee laat je ook aan staten zien dat hun geld goed wordt besteed.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in juli 2019 op OneWorld.
