Observatievliegtuigen van de Europese Unie delen geen informatie meer met reddingsschepen over vluchtelingen die op de Middellandse Zee in nood zijn, bleek deze week uit onderzoek van de Vlaamse krant De Standaard.
Concreet betekent dat dat reddingsschepen op de tast te werk moeten gaan en dat vluchtelingen in nood op minder of helemaal geen hulp meer kunnen rekenen. Mensenrechtenadvocaat Omer Shatz, verbonden aan de prestigieuze universiteit Sciences Po in Parijs, is niet verbaasd dat het zo ver kon komen. “Als je eenmaal begint met het ontmenselijken van een groep wordt onverschilligheid jegens hun welzijn onvermijdelijk, en de glijdende schaal naar uitroeiing steeds minder onvoorstelbaar.”
Het feit dat de Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen juist deze week een vicepresident presenteerde om de ‘European Way of Life’ te beschermen, vindt Shatz wrang. “De ironie is dat Europese ‘necropolitiek’1 die ‘way of life’ tracht te beschermen door asielzoekers te weren uit de Europese havens. Maar met het ontstaan van ’s werelds grootste begraafplaats – de Middellandse Zee – wordt de Europese naoorlogse moraal van medemenselijkheid juist verwoest.”
“De EU probeert tegen elke prijs migranten buiten Europa te houden
Branco en Shatz leggen een directe link met het stopzetten van de Italiaanse reddingsoperatie Mare Nostrum in 2014 en de daaropvolgende Europese operatie Triton. Door Mare Nostrum werden binnen een jaar ruim 150 duizend mensen uit zee gehaald en in Europa aan land gebracht. De veel kleinschaligere (en stukken goedkopere) operatie Triton hield zich in plaats van het redden van mensen op zee, vooral bezig met het bewaken van de Europese buitengrenzen.
Om een zaak behandeld te zien worden door het Strafhof (ICC), is een lange adem vereist. Besluitvorming over het al dan niet openen van een strafrechtelijk onderzoek kan maanden, zo niet jaren, duren. En áls het al zover komt, tel er dan gerust nog een paar procesjaren bij op. In het zeventienjarig bestaan van het Hof werden tot op heden tien strafrechtelijke onderzoeken ingesteld. Sinds 2002 zijn er slechts vier veroordelingen geweest. Over de eventuele behandeling van deze zaak is ook nog weinig te voorspellen.
Afschrikwekkende werking
“Het offeren van mensenlevens moest anderen ervan weerhouden ook een veilige haven in Europa te zoeken
Volgens de juristen leidde dat tot de ‘meest dodelijke en georganiseerde aanval op de burgerbevolking in gebieden waar de jurisdictie van het Strafhof geldt, sinds het bestaan van het hof’. Momenteel zijn 124 landen, waaronder alle EU-staten, verdragsstaat van het ICC.
Shatz: “Europese politici zijn zich er vanaf het begin bewust van geweest dat mensen die worden teruggestuurd naar Libië terechtkomen in detentiecentra die niet onderdoen voor concentratiekampen. Waar ze worden verkracht, gemarteld en verhandeld als slaaf.” Duizenden mensen kwamen in die Libische kampen terecht. En het aantal oversteken vanuit Libië mag dan afgenomen zijn, de kans om de oversteek niet te overleven werd vele malen groter.
Op de vraag waarom in het rapport dan niet wordt opgeroepen om ook Libië te vervolgen, antwoordt Shatz stellig: “Omdat het de Europese Unie is die dit organiseert en financiert. Zonder steun van de EU zou de Libische kustwacht niet doen wat ze nu doet.” Los van dit rapport doet het ICC overigens al sinds 2011 onderzoek naar misstanden in Libië.
Meer stemmen roepen op tot andere migratiepolitiek
De advocaat is voorzichtig optimistisch over de kansen. “We staan juridisch sterk, hebben stevige bewijzen. Het is niet zo dat Juan Branco en ik hier als twee gekke advocaten alleen in staan.” Ook organisaties als Artsen zonder Grenzen en de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR lieten zich zeer kritisch uit over de migratiepolitiek van Europa. Antonio Guterres, Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties, zei in 2015 al dat er ‘geen twijfel over bestaat’ dat Triton een ‘ongelukkige’ vervanger is van Mare Nostrum. En Artsen zonder Grenzen riep de EU op om haar migratiepolitiek en grenscontroles onmiddellijk te herzien en niet langer duizenden mensenlevens op het spel te zetten.
“Nooit eerder werd een poging ondernomen om de Europese Unie voor het Internationaal Strafhof te krijgen
Maar Shatz beseft ook waar de uitdagingen liggen. Want nooit eerder werd een poging ondernomen om de Europese Unie voor het ICC te krijgen. Tot nu toe was van de tien zaken die tot de strafrechtelijke onderzoeksfase kwamen niet één gericht op het Westen. Een van de meest gehoorde kritieken op het Strafhof is dan ook dat het instituut te veel gericht zou zijn op in Afrika gepleegde misdrijven. Vanwege die ‘partijdigheid’ trok Burundi zich in 2017 uit het Strafhof terug. Besluiten van Gambia en Zuid-Afrika om hetzelfde te doen werden teruggedraaid, maar de toon was gezet.
Moedige aanklager
Shatz ziet het als een teken van ‘moed’ en ‘goede wil’ dat Bensouda het aandurfde een onderzoek te openen naar de Verenigde Staten. “De vraag is nu of dat ook geldt voor Europa, de beste vriend én grootste financier van het Hof.”
Natuurlijk zou het een teleurstelling zijn als er geen strafrechtelijk onderzoek komt, beaamt hij. “Maar alleen al het feit dat we naar het Strafhof zijn gestapt is waardevol. Een eventuele negatieve uitkomst zal in historisch perspectief hét bewijs zijn dat de hele samenleving, rechters inclusief, stil bleef bij wat er gebeurde op de Middellandse Zee. Dat zou ons allemaal getuigen van die stilte maken.”
Dit artikel verscheen voor het eerst op OneWorld.nl op 22 augustus 2019.
- Een concept gemunt door de filosoof Achille Mbembe. Volgens Trouw beschrijft het concept hoe Westerse democratieën zichzelf het recht verlenen om zogenaamde vijanden (zoals de door Mbembe beschreven ‘levende doden’ – mensen zonder uitzicht op een beter leven, in vluchtelingenkampen en oorlogsgebieden) van de democratie te doden. ↩︎
- Om een land of persoon aan te klagen, moet de staat waar het misdrijf is gepleegd, zijn aangesloten bij het Strafhof, of in ieder geval het Verdrag van Rome – dat de basis vormt voor het Hof – hebben ondertekend. De Verenigde Staten erkennen het ICC niet, maar Afghanistan wel. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
